آینده آموزش در پساکرونا

مدارس موبایلی و دانشگاه‌های غیر حضوری و مجازی، یکی از متغیرهای وابسته شیوع بیماری کرونا بود. این بیماری نشستن تعدادی دانش آموز و دانشجو را ممنوع کرد و مسئولان برای اینکه کلاس‌های درس بیشتر از این به تعویق نیافتند، آموزش مجازی را در پیش گرفتند، حال سوال اینجا مطرح است که پس از گذار از دوران کرونا آموزش به دوران پیشین باز می‌گردد و یا باید دوران جدیدی را پشت سر بگذاریم، این سوالات را با روح‌الله مهرجو، استاد دانشگاه و پژوهشگر اجتماعی در میان گذاشتی که ماحصل آن را با هم می‌خوانیم.

آموزش و پرورش پس از کرونا چگونه خواهد بود؟

قبل از اینکه به آینده آموزش بپردازیم، باید ببینیم که کرونا و کلاس‌های مجازی چه آورده‌هایی برای ما داشت؟ اولین نکته اینکه امروز متوجه شدیم که جایگزین کردن کلاس‌های حضوری با غیر حضوری چه عواقبی دارد و در عمل حداقل برای دانش آموزان این اتفاق نتایج خوبی به دنبال ندارد. در حال حاضر اگر والدین از سواد و اهتمام کافی برای راهنمایی و هدایت فرزندان خود داشته باشند می‌توان به تعلیم و تربیت امید داشت و در غیر این صورت مشخص نیست که دانش آموزان سال تحصیلی را چگونه گذراندند و به چه میزان اهداف آموزشی محقق شده است. این مسأله در آینده مشخص می‌شود که تفاوت سطح علمی افراد خود را نشان می‌دهد. نبود کلاس حضوری و نداشتن امکانات و آمادگی کافی برای کلاس‌های مجازی بیش از همه برای دانش آموزان ابتدایی به ویژه کلاس اول، خود را نشان می‌دهد، به خصوص آنکه شیوه نگارش امروزی با آنچه پدران و مادران آموختند متفاوت است. البته نباید انتظار داشته باشیم که والدین بتوانند از عهده این امر مهم به خوبی برآیند چرا که تعلیم و تربیت یک امر تخصصی است که معلم آموزش‌های لازم برای تحقق آن دیده است.

خیلی‌ها اعتقاد دارند که دیگر کرونا باعث شد که دیگر آموزش حضوری کم رنگ شود؟

بله ممکن است که پس از کرونا، بحث آموزش در فضای مجازی با قوت پیگیری شود، اما در حال حاضر و با توجه به تکنولوژی‌های موجود می‌توان امیدوار بود که کلاس درس، کتاب کاغذی و روزنامه همچنان به حیات فیزیکی خود ادامه دهند. ضمن آنکه برای همه گیری آموزش غیر حضوری به بسترهایی نیز نیاز داریم که باید فراهم شود، در حال حاضر مناطق و مردم بسیاری وجود دارند که امکان فراهم کردن بستر لازم  برای گسترش آموزش غیر حضوری در بستر اینترنت را ندارند و دانش آموزان با چالش مواجه کردند. کرونا باعث شد که نابرابری امکانات سخت افزاری و نرم افزاری در کشور عیان شود و دانش آموزان و والدین را با مشکل مواجه کند، همانطوری که مصداق‌های آن را در خودکشی کودک اهل جنوب را دیدیم و بسیار معلمان دلسوز که به هزینه خودشان برای برخی از دانش آموزان تبلت فراهم می‌کردند. البته در کنار آن کمیت و کیفیت اینترنت نیز مطرح است که توان تأمین نیازهای آموزش غیر حضوری برای همیشه را در حال حاضر ندارد و با توجه به سیاست‌های فعلی به نظر می‌رسد که در آینده کوتاه مدت نیز قصد رفع شدن، ندارد.

پس آموزش در ایران غیر حضوری نمی‌شود؟

پاسخ به این سؤال که در آینده چه اتفاقی می‌افتد، تا اندازه‌ای دشوار است، اما اینکه در سراسر کشور به طور یک دست ما آموزش غیر حضوری داشته باشیم، قطعا نخواهد بود. با توجه به زیرساخت‌ها و امکانات موجود، برخی از مناطق با توجه به دسترسی که به امکانات دارند، از آموزش مدرن بهره می‌برند و بخشی همچنان در سنت باقی خواهند ماند، حال اگر سیاست گذاران تشخیص دهند که برای جلوگیری از این تفاوت‌ها و تبعیض‌ها، مناطق برخوردار را نیز فعلا به تکنولوژی روز مجهز نکنند، بحثی جداگانه دارد و ممکن است که رخ دهد. هرچه که ممکن است متولیان تصمیم گیری این تشخیص را بدهند که ما مشکلی از نظر امکانات نداریم و می‌توانیم آموزش را به طور کلی غیر حضوری کنیم. در این صورت آموزش و پرورش نفس زنان همین راه فعلی را ادامه می‌دهد.

آیا این تحلیل شما بدبینانه نیست؟

به نظرم بیشتر واقع گرایانه است. ما باید به فاکتورهایی که برای تحقق آموزش مجازی نیاز دارد، نگاهی بیندازیم، آیا ما از اینترنت با سرعت مناسب برخورداریم؟ آیا سخت افزار لازم در دسترس است؟ آیا خانواده‌ها از عهده گوشی‌ها و لپ تاپ‌هایی که قیمت آنها سر به فلک می‌کشند و هر روز هم مدلی جدید دارند، بر خواهند آمد؟! حتما در این حوزه خیرین مدرسه ساز باید در جهت تأمین تبلت و کامپیوتر برای دانش آموزان ورود کنند. بنابراین تحلیل غیر واقعی و بدبینانه‌ای ارائه ندادم، مخصوصا اینکه از قبل هم ما تجربیاتی داریم که چندان تجربیات شیرینی نیز نیست.

دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، دوره‌های ضمن خدمت و ... چطور؟

بله، مجازی شدن آموزش قطعاً از این مواردی که شما نامبردید، آغاز خواهد شد. ممکن است که دانشگاه بتوان زیر فشار آموزش مجازی کمر راست کند و یا سایر آموزش‌ها در سامانه‌های ویدیو کنفرانس برگزار شوند. همانطور که در حال حاضر کلاس‌های دانشگاهی به صورت مجازی برگزار می‌شود، اگرچه کیفیت آن جای بررسی دارد، اما از وضعیت دانش آموزان بهتر است، حداقل اینکه دانشجویان امروزی، دوران دانش آموزی خود را در مدارس به صورت حضوری گذرانده باشند که تفاوت سطح علمی آنها چندان زیاد نباشد. بنابراین ممکن است که مجازی شدن آموزش عالی در کوتاه مدت مشکلات آموزش و پرورش را نداشته باشد.

چرا معتقدید که در کوتاه مدت مشکلی پیش نمی‌آید، یعنی به اعتقاد شما در دراز مدت مشکلاتی به وجود می‌آید؟

بله زمانی مشکل عیان می‌شود که دانش آموزان کلاس‌های مجازی به دانشگاه وارد شوند و اینجا سرآغاز چالش‌های جدیدی خواهد بود که آموزش عالی را نیز دچار مشکل خواهد کرد و کیفیت دانش افراد با سوالات اساسی روبه‌رو خواهد شد.

پس بگذارید، سوال اول را به شکلی دیگر مطرح کنیم، آینده آموزش در جامعه ما چه خواهد شد؟

به نظر من و با توجه به تجربیاتی که ما در عرصه‌های مختلف و در تغییر و تحولات داشتیم، اهداف و مراد ما از برقراری آموزش مجازی محقق نخواهد شد و به مانند بسیاری از فرآیندها این رویداد نیز ناقص اجرا می‌شود و مشکلات بسیاری را به دنبال خواهد داشت. بنابراین عقلانی‌تر این خواهد بود که آموزش را به سمت مجازی شدن به طور کامل سوق ندهیم  و تا زمانی که جامعه از نظر زیرساخت‌های اقتصادی و فناوری به آمادگی لازم رسید، وارد این عرصه شویم.

پس شما به وزیر آموزش و پرورش که بر بازگشایی مدارس اصرار داشت حق می‌دهید؟

بله دغدغه‌های ایشان قابل درک است، چرا که متولیان آموزش و پرورش به خوبی می‌دانند که فاصله افتادن در آموزش به ویژه در سال‌های ابتدای و جدایی از فضای کلاس و درس چه عواقبی برای بچه‌ها به دنبال دارد. اما بالاخره در این میان جان انسان‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار است.