در گفتگوی تفصیلی آنا با نادی تشریح شد؛/ بخش دوم و پایانی
آسیب‌های محتوایی در مسیر تولید علم کدامند؟/ نشاط علمی با بخشنامه و آیین‌نامه ایجاد نمی‌شود
پژوهشگر برتر حوزه علوم انسانی گفت:به‌دلیل استفاده ناکافی از متون ناب دینی و اسلامی در علوم تولیدشده، آسیب‌های محتوایی در متون آموزشی دانشگاهی و پژوهشی داریم و کمتر توانسته‌ایم محتوای کافی و کاربردی را در حوزه علوم انسانی تولید کنیم.
گروه استان‌های خبرگزاری آنا - مجتبی آزادیان؛ بخش دوم و پایانی گفتگوی خبرنگار آنا با محمدعلی نادی دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)، رئیس هیئت اندیشه‌ورز تعالی علوم انسانی و هنر استان اصفهان و پژوهشگر برتر بین دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی این استان در سال 99 درباره جنبش و تحول در فضای تولید دانش کشور و آسیب‌های مسیر پژوهش و تولید علم را در زیر می‌خوانیم.
بیشتر بخوانید:
آنا: دلایل نبود پیوند بین دانش دانشگاهی و علمی با نیازها و مشکلات جامعه چیست؟
نادی: یکی از دلایل نبود پیوند بین دانش دانشگاهی و علمی با نیازها و مشکلات جامعه، موضوع رکود است. اکنون مراکز کاری و عملیاتی بیرون از دانشگاه مانند کلینیک‌ها یا مراکز ترویج دانش علمی-کاربردی یا کاربردی و ... که بتوانند دانش کاربردی بومی را در جامعه و خانواده‌ها نهادینه‌سازی و یا علم تولیدشده را اعتباربخشی کند، نداریم و این یعنی رکود. یعنی فقدان مراکزی که دانش نظری علوم انسانی را به‌طور جامع و فراگیر بومی‌سازی و کاربردی کنند.
رکود، نتیجه نبود پیوند بین دانش دانشگاهی و جامعه است
در حوزه علوم انسانی نیازمند ترویج این نگاه هستیم که هر دانشجو، یک استارت‌آپ؛ هر دانشجو، یک فرد مولد؛ هر دانشجو، یک نظریه پرداز و هر دانشجو، یک تخصص و مهارت باشد. متأسفانه فرهنگ و بینش به دانش ایرانی-اسلامی در این زمینه خوب تقویت نشده است که باید این موضوع نیز مورد توجه قرار بگیرد.
جامعه در عمل نتوانسته بینش و فرهنگ لازم را به اهمیت و ضرورت دانش ایرانی-اسلامی به دست آورد و با وجود تلاش‌هایی که شده است؛ اما هنوز نتوانسته‌ایم به آن نقطه مطلوب برسیم. همین موضوع موجب شده که از دانش بومی استقبال کمی شود و این می‌تواند مانع جدی برای تولید علم بومی توسط خیلی از محققان باشد.
ظرافت کارهای تحقیقاتی حاکی از انگیزه‌های درونی محقق و تشویق از بیرون است. تشویق نه به معنای پول، پاداش و مادیات که البته آنها نیز در جایگاه خود دارای اهمیت هستند؛ بلکه منظور از تشویق کاربرد دانش تولیدشده است. شاید نیاز به کارگزاران دانش در حلقه مفقوده دانشگاه و جامعه داشته باشیم.
آنا: در علوم تولیدشده آسیب‌های محتوایی هم وجود دارد؟
نادی: به‌دلیل بی‌دقتی و استفاده ناکافی از متون ناب و بنیادی مانند قرآن، نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه و بقیه متون اسلامی، آسیب‌های محتوایی هم در علوم تولیدشده داریم و کمتر توانسته‌ایم محتواهایی را در حوزه علوم انسانی تولید کنیم که عاری از اشکالات خاص و جدی باشند به همین دلیل به‌طور کامل به سمت متونی که از غرب آمده است، سوق پیدا کرده‌ایم و در این سال‌ها سعی شده بیشتر از متون ترجمه‌ای استفاده شود و آن نگاه حکمی کمتر به تولید محتوا در عرصه دانشگاه بوده و زیربنای این تولید محتوای پژوهشی است.
بسط، کاربرد و تلفیق جریان‌های علمی ناب حکمی با دانش روز، دانش هم‌افزایی تولید می‌کند که هم استنادات علمی به متون علم بومی ما را در سطح جهان افزایش و هم راهکارهای مؤثرتری پیش پای مدیران عملیاتی قرار می‌دهد.
زمانی می‌توانیم تولید محتوای بومی داشته باشیم که پیش از آن به اندازه کافی، پژوهش‌ها و نظریه‌پردازی‌هایی انجام شده باشد. باید زمینه و فضای نقد و بسط نظریات در جامعه دانشگاهی توسعه داده شود و در این زمینه فرهنگ‌سازی کنیم و جای آن در دانشگاه نیست و باید از پیش‌دبستان و دبستان آغاز شود، جایی که به افراد یاد دهیم دیدگاه‌ها، خلاقیت‌ها و افکاری که در ارتباط با یک موضوع خاص دارند، همه را مطرح کنند و سپس اینها را از طریق آموزش فلسفه به کودکان کانالیزه و جهت‌دهی کرده و رشد دهیم؛ بنابراین دانشگاه دیگر برای انجام این کار و تغییرات اساسی شاید خیلی دیر باشد.
دانشگاه به‌عنوان مرکزی آکادمیک می‌تواند با هدایت، دانش‌افزایی و نظریه‌پردازی، استادان و دانشجویان را در این زمینه ماهر کند؛ اما نقطه آغاز دانشگاه نیست و باید از خیلی قبل‌تر برای این موضوع برنامه‌ریزی کنیم؛ بنابراین حتماً باید نظریه‌پردازی بر مبنای متون علمی-اسلامی در کنار مطلق‌انگاری و پذیرفتن نظریه‌های خارج از ایران و کرسی‌های نقدپذیری درنظر گرفته شود.
آنا: از نقدپذیری گفتید، از نگاه شما برای ترویج فرهنگ نقدپذیری باید چه کرد تا نشاط علمی هم به‌وجود بیاید؟
نادی: برای ترویج و فرهنگ نقدپذیری باید حداقل هر هفته یک جلسه در دانشگاه‌های کشور در حوزه فرهنگ نقدپذیری داشته باشیم و توانمندسازی اساتید در این زمینه را جدی بگیریم؛ اما به‌دلیل اینکه تخریب و نقد مخلوط شده‌اند، همیشه بابت این موضوع نگران هستیم.
از سویی، وقتی آموزش خوب ارائه شود، می‌توانیم بحث‌های آموزشی و تربیتی در حوزه نقدپذیری داشته باشیم و نقد و تخریب را مترادف و هم‌عرض نگیریم و آنها را تفکیک کنیم و این فرهنگ را در فضای دانشگاهی به‌عنوان فرهنگی رایج و مؤثر تشویق و اجرا کنیم و انتظار داشته باشیم که اتفاقات خوبی بیفتد؛ بنابراین باید آموزش مطلوب، عمیق و هدفمند را به‌عنوان نکته‌ای مهم در نظر داشته باشیم.
نشاط علمی با بخشنامه و آیین‌نامه ایجاد نمی‌شود
نیازمند مجموعه‌ای از مطالعات طولی و تحولی در حوزه موضوعات ایرانی-اسلامی هستیم و باید در چشم‌انداز زمانی آینده این نوع مطالعات و تیم‌های پژوهشی را تعریف کنیم و کار تیمی را بین متخصصان و نظریه‌پردازن مان توسعه دهیم. با این کار شاید بتوانیم فقدان نشاط علمی را معکوس کرده و به نشاط علمی تبدیل کنیم؛ چراکه برای تولید علم بومی به‌طور جدی نیازمند نشاط علمی هستیم و واقعاً نشاط علمی با بخشنامه و آیین‌نامه ایجاد نمی‌شود. نشاط علمی متأثر از یک‌سری نگاه‌ها و فرهنگ‌سازی‌هاست، توجه به یک‌سری از ارزش‌هایی است که محققان به آن توجه دارند. به‌عنوان نمونه بستر نشاط‌افزا می‌تواند مطالعات مشترک بین استادان دانشگاه با حوزه در قلمرو مبانی اسلامی یا کارهای مشترک با فعالان اقتصادی در زمینه تولید دانش کاربردی در کسب و کار و بازرگانی باشد.
باید جلو بی‌انگیزگی محققان را بگیریم
یکی از ویژگی‌های خاص و متفاوت محققان این است که روح لطیفی دارند، خیلی زود آزرده‌خاطر می‌شوند و از شرایط می‌رنجند؛ همین موضوع می‌تواند بستر بی‌انگیزگی را ایجاد کند و خیلی از این استادان محقق به گوشه‌ای بروند و دیگر هیچ کار پژوهشی و مطالعاتی جدی هم انجام ندهند یا در حد وظایف اخلاقی و حرفه‌ای خودشان کار انجام دهند و پا را فراتر از آن نگذارند در صورتی که منظور ما از نشاط پژوهشی و علمی خیلی فراتر از اینهاست. یعنی فرد واقعاً زندگی‌اش را وقف این کار می‌کند و از انجام این کار و مطالعات لذت هم می‌برد.
آنا: بی‌توجهی به مواردی که ذکر کردید ممکن است چه آسیبی در مسیر تولید علم به جامعه علمی وارد کند؟ راهکارها چیست؟
نادی: اگر همه این موارد را روی یک‌سری نگاه‌های بخشنامه‌ای، آیین‌نامه‌ای و مباحث زیربنایی، داوری، ارزشی و اخلاقی و ... متمرکز کنیم و خیلی به این مسائل در ارتباط با اعضای هیئت علمی توجه نکنیم، شاید در بلندمدت انگیزه خیلی از افرادی را که می‌توانند در کل مجموعه کشورمان مؤثر باشند، ناخواسته از دست بدهیم.
به‌عنوان نمونه در سال‌های اخیر با همکاران پژوهشگری در تماس بوده‌ام که وقت زیادی صرف کارهای پژوهشی و علمی کردند؛ اما برخوردها و طیف وسیعی از مسائل به‌علاوه روحیه زودرنجی که اکثر این افراد دارند، موجب شد در گذر زمان آسیب‌های انگیزشی به یک‌سری آسیب‌های دانشی و مهارتی تبدیل شود و این محققان به‌مرور کارهای مطالعاتی و پژوهشی جدی خود را کنار بگذارند. شاید لازم باشد در وضعیت کنونی روی تاب‌آوری پژوهشگران نیز کار کنیم.
در حوزه پژوهش و تولید علم حواس‌مان به آسیب‌ها باشد
اگر می‌خواهیم در حوزه پژوهش و تولید علم کار کنیم، باید حواس‌مان به آسیب‌های اخلاقی - عملکردی، انگیزشی، دانشی و مهارتی، کیفیتی-نظارتی، دیدگاهی و چشم‌اندازی و آسیب‌هایی که آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌ها وارد می‌کنند، باشد. باید نگاه و حواس‌مان به همه این موارد باشد تا پژوهشگر را به‌عنوان موتور مولد جنبش تولید علم از میدان خارج نکند و سرمایه‌های علمی را ارزان از دست ندهیم.
انتهای پیام/4103/4062/
انتهای پیام/
