یادداشت وارده؛
از کتاب و کتابخانه تا رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی
بیست و هشتمین دوره هفته کتاب، کتابخوانی و کتابداری از امروز ۲۴ آبان آغاز می‌شود و سخن‌گفتن از کتاب بدون اشاره به کتابخانه و کتابدار بحثی ناقص بوده و دیگر حلقه ارتباطی این سه یار دیرپا و دوست‌داشتنی، رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی است.
گروه استان‌های خبرگزاری آنا؛ بیست و هشتمین دوره هفته کتاب، کتابخوانی و کتابداری جمهوری اسلامی ایران از امروز ۲۴ آبان 99 آغاز می‌شود. توجه به کتاب و کتابخوانی در هر تمدنی گام نخست پیشرفت و شکوفایی علمی و فرهنگی تلقی می‌شود و جایگاه والای کتاب در هر جامعه‌ای می‌تواند حکایتگر اهمیت فکر و فرهنگ در آن جامعه باشد.
پژوهش در این موضوع و طرح مسائل آن نیز خود نشانه‌ای از جامعه در حال پیشرفت است؛ ولی متأسفانه در کشور ما صحبت از مشکلات کتاب و کتابخوانی بسیار و ارائه راه‌حل اندک و اندوه‌بارتر آن است که معدود افرادی هم که به مدد تحقیق و پژوهش در این زمینه راه‌حل ارائه می‌دهند، گفتارشان می‌ماند و پژوهش‌های‌شان در گوشه‌ای خاک می‌خورد و باز هم حکایت همچنان باقی است.
از سوی دیگر سخن‌گفتن از کتاب بدون اشاره به کتابخانه و کتابدار هم بحثی ناقص است، همچنین دیگر حلقه ارتباطی این سه یار دیرپا و دوست‌داشتنی، رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی است که با تغییر رویکردها در جهان امروز با تغییراتی چند در سرفصل‌های به‌روزشده همواره به‌دنبال تربیت کتابدران و اطلاع‌رسانان بوده و اکنون هم متخصصان حوزه اطلاعات و دانش‌شناسی را تربیت می‌کند.
از مهم‌ترین و ارزشی‌ترین قشرهای متخصصان که نقش تعیین‌کننده‌ای در جوامع دانشی ایفا میکنند، متخصصان اطلاعات و دانش‌شناسان هستند. این متخصصان با مطالعه ماهیت اطلاعات و دانش و تدوین مکانیسم‌هایی برای گردآوری، سازمان‌دهی، اشاعه دانش و مدیریت آن زمینه را برای پویایی جریان دانش در جامعه (اعم از سازمان‌ها و کل جامعه) فراهم میکنند.
به همین دلیل رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی به‌عنوان رشته‌ای که ماهیت و کاربردهای اطلاعات را مطالعه می‌کند، یکی از مهم‌ترین رشته‌های دانشگاهی در این حوزه به‌حساب می‌آید. در دهه ۱۹۹۰ با اختراع ریزرایانه‌ها و در سال۱۹۹۳ با اختراع وب و ورود فناوری‌های نوین اطلاعاتی به پهنه کتابخانه‌های جهان این دانش نیز دستخوش دگرگونی‌های گسترده‌ای شد.
در نتیجه پژوهشگران و استادان این رشته درصدد تغییر نام رشته کتابداری برآمدند و واژه «Information» یعنی اطلاعات یا اطلاع‌رسانی نیز به نام این دانش اضافه شد و امروز از آن به عنوان «Library & Information Sciences» یعنی علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی یاد می‌شود. اگرچه در انگلستان و برخی کشورهای دیگر با عنوان‌های دیگری ازجمله «Information Studies» و «Information Management» نیز از آن یاد می‌شود.
تولید محتوای مفید و مؤثر در دنیای سرشار از اطلاعات امروز کار متخصصان علم اطلاعات است که به‌عنوان واسطه به دیگر افراد جامعه کمک میکنند تا نیازهای اطلاعاتی خود را برآورده کنند.
در ایران نیز در جلسه شورای عالی برنامه‌ریزی وزارت علوم تحقیقات و فناوری، توسط اعضای کمیته برنامه‌ریزی، ۱۹ شهریور ۱۳۹۱ نام رشته از علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی به «علم اطلاعات و دانش‌شناسی» تغییر یافت.
دانشجویان و دانش‌آموختگان این رشته با مباحث مختلفی مانند داده‌کاوی، اقتصاد اطلاعات، معماری پایگاه‌های اطلاعاتی، ذخیره و بازیابی اطلاعات، رفتارهای اطلاع‌یابی، وب‌سنجی، مدیریت اسناد و ... آشنا می‌شوند.
امروزه اینترنت که دنیای اطلاعات است، در دسترس همگان قرار دارد و هرکس می‌تواند خود جویای مطالب باشد؛ اما تولید محتوای مفید و مؤثر در دنیای سرشار از اطلاعات امروز کار متخصصان علم اطلاعات است که به‌عنوان واسطه به دیگر افراد جامعه کمک میکنند تا نیازهای اطلاعاتی خود را برآورده کنند و مطالب در دسترس نیز از صحت و اعتبار کافی برخوردار باشند.
با سرعت‌گرفتن حرکت به سمت جامعه دانشی، اهمیت اطلاعات و دانش بیش از پیش آشکار شده است. ظهور پسوند دانش برای مفاهیمی مانند جامعه، اقتصاد، توسعه و نظایر آن به‌خوبی نشان‌دهنده این است که امروزه دانش و دانایی نقش اساسی در جامعه دارد و در جوامع دانشی این مراکز تولید اطلاعات و دانش هستند که به جای کارخانه‌های جوامع صنعتی وظیفه تولید ثروت را برعهده گرفته‌اند.
با نگاهی به کسب و کارهای اطلاعاتی و نوین در جهان به این حقیقت خواهیم رسید که میزان ثروت‌آفرینی در این مراکز چند برابر مراکز صنعتی قبلی است، در این میان قشری از کارکنان با عنوان کارکنان دانشی به انواع کارکنان قبلی اضافه شده است که نقش مهمی در حرکت جامعه به دانایی‌محوری ایفا میکنند. این رشته طیف وسیعی از زمینه‌های مطالعاتی را دربرمی‌گیرد که به مرور زمان از زمان راه‌اندازی نخستین دانشکده کتابداری در سال ۱۸۸۷ در ایالات متحده آمریکا تاکنون در پاسخ به نیازهای اطلاعاتی و دانشی جامعه شکل گرفته است.
ازجمله آنها می‌توان به مدیریت اطلاعات، مدیریت دانش، مطالعات استنادی و علم‌سنجی، نظام‌های اطلاعاتی، مدیریت کتابخانه‌ها، نیازهای اطلاعاتی، سواد اطلاعاتی، دانشنامه‌نگاری، نسخ خطی، مدیریت آرشیو و ... اشاره کرد.
از نام‌های عصر حاضر «عصر اطلاعات» است و جامعه کنونی «جامعه اطلاعاتی» است. وقتی شما در این عصر و در این جامعه زندگی می‌کنید، آیا یکی از بهترین انتخاب‌ها «مدیریت اطلاعات» یا «بازیابی اطلاعات» نیست؟
به اعتقاد بسیاری از دانش‌پژوهان این رشته‌ها بهترین انتخاب بوده‌اند! با این اوصاف انتخاب شما کدام است؟ با شعری از محمود کیانوش این سخن را به پایان می‌رسانم؛ اما همواره با ذهن خود در ستیزم که آیا ما از یار مهربان و همیاران او غافل شده‌ایم؟!
مردمان کتابخوان گویند هر کتاب به‌راستی گنجی است
گنج با رنج می‌شود پیدا لیکن این گنج، گنج بی‌رنجی است
*بهروز بیات عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان
انتهای پیام/4103/4062/
انتهای پیام/
