تفاوت نگاه به علم در اسلام و غرب/ چگونه حقوق فرهنگی و آموزشی در قانون اساسی تضمین می‌شود؟

به گزارش خبرنگار حوزه پایان‌نامه گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین موضوعات حقوق، حقوق فرهنگی و آموزشی شهروندی است. انجام تحقیق در این خصوص به جامعه علمی کمک می‌کند که با تبیین راهکارهای تضمین مصادیق حقوق شهروندی مطروحه در قانون جمهوری اسلامی ایران می‌توان خلأ، ابهام، اجمال و یا تعارض موجود در قوانین در رویه قضایی نظام حقوقی ایران را شناسایی و جهت رفع آن راهکار ارائه می‌کند.

در همین راستا عیسی اردلان، دانشجوی مقطع دکتری دانشکده علوم انسانی، گروه حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی از رساله خود با عنوان «تحلیل فقهی و حقوق راهکارهای تضمین مصادیق حقوق فرهنگی و آموزشی شهروندی مصرح در قانون جمهوری اسلامی ایران» دفاع کرد. ابراهیم یاقوتی استاد راهنما و محمدجواد جاوید استاد مشاور این پایان‌نامه بودند.

کارایی مصادیق حقوق فرهنگی و آموزشی شهروندی در قانون جمهوری اسلامی ایران

مهم‌ترین خلأ علمی که این پژوهش می‌تواند پر کند این است که مسئولیت کیفری، مدنی و انتظامی- اداری ناقضین مصادیق حقوق فرهنگی و آموزشی شهروندی مطروحه در قانون جمهوری اسلامی ایران را تبیین کرد و مواردی که فاقد ضمانت اجرا است یا دارای تضمین خفیفی است را شناسایی و اصلاح قوانین را در صورت لزوم پیشنهاد دهد.

هدف اصلی این رساله دکتری، تحلیل فقهی و حقوق راهکارهای تضمین مصادیق حقوق فرهنگی و آموزشی شهروندی مصرح در قانون جمهوری اسلامی ایران می‌باشد و سؤال اصلی آن «حقوق فرهنگی و آموزشی شهروندان در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران چگونه تضمین می‌شود؟» است.

تفاوت آموزش در اسلام و غرب

با توجه به اینکه ماهیت و غایت علم و آموزش در اسلام با غایت و محتوای علم و آموزش در غرب متفاوت است،  از همین رو اختلاف‌نظر میان حق آموزش در اسلام و اعلامیه جهانی حقوق بشر امری بدیهی است.

در اسلام غایت آموزش بر مسائل ایدئولوژی استوار است. بدین معنا که خدامحوری در آموزش جایگاه بالایی دارد. حتی دروسی که غیردینی است با این هدف آموزش داده می‌شود که به کمک مردم و باهدف جلب رضایت خداوند باشد.

در اسلام علومی که به اصول دین و آموزش علوم اسلامی کمک کند، جایگاه والایی دارد و در مرحله دوم علومی دارای ارزش است که به مردم کمک کند و گرهی از مشکلات آنان باز کند.

اسلام به همه علوم توجه ویژه‌ای دارد. اگر به آثار دانشمندان مسلمان نگاه کنیم می‌بینیم که اکثر آنان در بسیاری از علوم تبحر داشتند، مانند حکمت و پزشکی، نجوم، کیمیا (شیمی)، فلسفه و عرفان، فقه و علوم اسلامی، ریاضی و علوم استدلالی ... ازاین‌دست دانشمندان می‌توان ابوعلی سینا، ابوریحان، خواجه‌نصیرالدین طوسی، شیخ بهایی، شیخ اشراق، ملاصدرا و.. را نام برد.

در غرب برخلاف اسلام، غایت آموزش بر پایه انسان‌محوری بناشده است. در غرب غایت آموزش رسیدن به علومی است که بتواند به جامعه و انسان کمک کند. غرب علوم الهیات را از علوم طبیعی جدا کرده است و در حقیقت در علم نیز سکولاریسم را مدنظر داشته است. در غرب رضایت انسان مهم است نه رضایت خداوند.

ویژگی‌های علوم اسلامی

در اسلام تمامی آموزش‌ها باید دارای هدف الهی باشد به همین منظور علوم دارای محتوای دینی و الهی است. حتی علومی که آموزش داده می‌شود باید مغایر اصول و فروع دین نباشد. محتوای آموزش در اسلام بر مبنای علوم قرآنی است. یعنی اولویت با علوم اسلامی است در مرتبه دوم علومی پرکاربرد و مفید برای جامعه بشری در اولویت است مانند علوم پزشکی، علوم مهندسی، زراعت و کشاورزی و ... در اسلام علوم انسانی و اسلامی ارجح بر سایر علوم طبیعی است.

خصوصیات علوم غربی

در غرب محتوای آموزش بر مبنای پیشرفت و توسعه بناشده است. یعنی از همه علوم سایر ملل و جوامع باید استفاده کرد تا پیشرفت و توسعه پایدار و همه‌جانبه صورت گیرد. آنان اگرچه معتقدند که باید دین را از علوم جدا کرد تا پیشرفت حاصل شود، اما خود در ابتدا از علوم مسلمانان بیشترین بهره را برده و به پیشرفتی نسبی دست یافتند.

بنابراین محتوای علوم در غرب بر پایه برترین علوم در جهان حتی علوم کشورهای مسلمان باید بنا شود. برای آنان محتوای آموزش برای دستیابی به توسعه و پیشرفت اهمیت به سزایی دارد.

حق بر آموزش شامل فراگیری معلومات از طریق آموزش‌وپرورش ابتدایی، عمومی و تخصص‌های عملی از طریق آموزش کاربردی، نظیر آموزش فنی و حرفه‌ای است چراکه برخلاف دنیای قدیم امروزه خانواده به‌تنهایی قادر نیست تمام آموزش‌های لازم را به فرزندان خود منتقل کند. زیرا صرف زندگی معمولی در جهان امروز مهارت‌هایی را نیاز دارد که انتقال آن‌ها به فرزندان از توانایی خانواده خارج است. بدین علت ضرورت تأکید بر این حق اهمیت می‌یابد.

البته برخی نیز تعبیر آزادی آموزش‌وپرورش را به معنای دیگری حمل کرده‌اند. در این تعریف افراد باید بتوانند با تأسیس مدارس خاص، آموزش‌ها و شیوه تربیتی خود را که نیاز می‌دانند به فرزندان خودشان و حتی دیگران منتقل نمایند و بالطبع در این راه دولت نیز باید کمترین محدودیت‌ها را لحاظ کند.

آزادی آموزش‌وپرورش به چه معناست؟

بر این اساس یکی از حقوق‌دانان آزادی آموزش‌وپرورش را این‌چنین تقسیم‌بندی کرده است: «اساساً آزادی آموزش‌وپرورش یعنی آزادی تأسیس مدارس، آزادی انتخاب نوع آموزش و مؤسسهٔ آموزشی، آزادی مطالب و مضامین برای یادگیری است. هم‌چنین آزادی تنظیم محتوای درسی نیز یکی از حقوق آزادی آموزش‌وپرورش به‌حساب می‌آید. البته به شرطی که این اختیار منجر به سوءاستفاده معلمان نشده و به تحمیل عقاید و نظریات خود بر ذهن دانش‌آموزان نینجامد. به همین دلیل نظارت دولت بر این اصل از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

درعین‌حال همان‌طور که در تعریف ابتدایی نیز مشهود است، برخی دیگر از حقوقدانان به‌جای استفاده از واژه آزادی، از عبارت حق بهره گرفته‌اند با این بیان که آموزش‌وپرورش حق همه افراد ملت است.

تکیه اعلامیه‌های حقوق بر آزادی آموزش‌وپرورش، به علت برخی ملاحظات کشورهای اروپایی و به‌ویژه کشور فرانسه بوده است. از ابتدا، کلیسا اعتقاد داشت که آموزش در مدارس باید رنگ و بوی مذهبی و دینی خود را حفظ کند، درحالی‌که دولت‌ها بر این باور بودند که میان تعلیمات مذهبی و آموزش رسمی متعلمان باید تفکیک قائل شد. به همین سبب موضوعی با عنوان مدارس آزاد با صبغهٔ مذهبی ظهور پیدا کرد و احداث این مدارس نیز یک نوع اعتراض و مخالفت با سیاست‌های غیرمذهبی دولت‌ها تلقی می‌شد.

آموزش‌وپرورش در دیگر اسناد حقوق بشری نیز به علت اهمیت بالای علم‌آموزی مورد ملاحظهٔ جدی قرارگرفته است.

دولت مکلف است زمینه را برای بهره‌مندی شهروندان از آموزش فراهم سازد

حق بر آموزش یکی از حقوق بشری است که در پیمان‌های بین‌المللی گوناگون و اسناد متعدد حقوق بشری به رسمیت شناخته‌شده است.  اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی از مهم‌ترین اسنادی است که بر حق آموزش تأکید دارد و این حق هم‌اکنون یک حق بشری است که باید بدون تبعیض و در راستای کرامت انسانی برای همه افراد فراهم شود و دولت مکلف است با بهره‌گیری از همه منابع در دسترس، زمینه را برای بهره‌مندی شهروندان از آموزش فراهم کند.

آموزش بر عهده دولت، والدین و جامعه بین‌المللی است

دلالت‌های زیادی بر هم‌پوشانی، آموزش حقوق شهروندی و آموزش حقوق بشر وجود دارد. حق بر آموزش به‌طورکلی و آموزش حقوق بشر و شهروندی به‌طور خاص در زمره حقوقی است که در اسناد بین‌المللی به نحو صریح پیش‌بینی‌شده است و تعهدات ناشی از آن، هم بر عهده دولت قرارگرفته است، هم بر عهده والدین وهم بر عهده جامعه بین‌المللی.

مسئولیت اصلی عرضه آموزش حقوق بشر با دولت است و دولت‌ها تعهد دارند فضای مادی و غیرمادی لازم برای تحقق آن فراهم آورند. 

رمز پایداری هر اجتماعی، در گرو حیات فکری آن جامعه

رمز پایداری هر اجتماعی، در گرو حیات فکری آن جامعه است و تا جامعه به حیات فکری خویش دست نیابد، از زندگی راستین برخوردار نخواهد بود. بدین‌سان، اندیشه ورزی و تفکر، ضرورت حیات انسانی جامعه‌هاست و عالمان و متفکران و طلایه‌داران حرکت‌های انسانی و اصلاحی، بیش از هر چیز باید به اندیشیدن وادار نماید چراکه جامعهٔ بی‌فکر و جامد که در جهت خلاقیت، ابتکار و بازجستن بهترین راه‌ها برای زندگی نمی‌اندیشد، به‌زودی دستخوش مرگ و فنا خواهد شد.

هرچند که نمی‌توان میان حقوق و آزادی‌ها بشری نوعی سلسله‌مراتب به معنای دقیق کلمه قائل شد، اما اعتقاد بر این است که آزادی‌های فکری پس از آزادی‌های فردی مهم‌ترین مصداق آزادی‌ها به شمار می‌روند.

بی‌گمان ضرورت ایجاد فضای سالم برای اندیشیدن در جامعه و در پرتو احکام اسلامی به‌عنوان منبع اصل حاکمیت قانون و قانون‌گذاری ضروری است و با توجه به کلیت تعالیم اسلامی بیشتر احساس می‌شود.

ایران از ظلم و ستم سالیان متمادی حکومت‌های استبدادی نظامی و خلأ فضای فکری، اندیشه و اسارت بیان در دیوارهای شکنجه و تهدید که خاص حکومت‌های دیکتاتوری است، رنج‌کشیده و نوع دیدگاه تدوین‌کنندگان قانون اساسی این کشور در خصوص آزادی‌های فکری و انعکاس دقیق مصادیق آن و حتی مطلق دانستن برخی از این مصادیق چون آزادی عقیده، شاهدی بر این مدعا است.

این انقلاب، برای مردمی مسلمان با تمدنی به وسعت تاریخ، فرصت لازمی بوده است تا با تدوین یک قانون اساسی دموکراتیک، مسیر آزادی‌های فکری خود را در سایه حاکمیت قانون بازگشایند و راه را بر هرگونه انجماد فکری در سراسر قلمرو خویش ببند.

از این رو با پیش‌بینی و تضمین آزادی عقیده، بیان، مطبوعات و نشریات، داشتن حق دسترسی به اطلاعات و اخبار و داده‌های رسمی، آموزش‌وپرورش و تعلیم و تربیت که پیش‌تر مصادیق آن ذکر شد، بر حقوق حقه خود برای داشتن فضای فکری آکنده از روح آزادی‌خواهانه تأکید و پافشاری کردند و برای تضمین آن علاوه بر اصل حاکمیت قانون و برابری و تساوی همه شهروندان مواردی هم را پیش‌بینی کردند.

انتهای پیام/4084/