«اَرغون کاملی»؛ خوشنویس نامدار ایرانی

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آناـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ارغون بن عبدالله خوشنویس نامدار ایرانی است.

از سال و محل تولد و سرگذشت ارغون اطلاعی در دست نیست. سال 745ق که در منابع آمده به تاریخ آخرین اثر ارغون برمی‌گردد. بنابراین وی تا این زمان زنده بوده، اما سال و محل درگذشت او در منابع نیامده است. اطلاعات اندکی که در منابع آمده چند سده پس از مرگ وی نوشته شده است. برخی همچون حاجی خلیفه، مؤلف سده یازدهم هجری، نام وی را عبدالله ارغون ثبت کرده‌اند. سلیمان مستقیم‌زاده، نویسنده تحفة الخطاطین که چهار سده بعد از ارغون می‌زیست، با برداشت شخصی از نام و نسب او، وی را فرزند مادری ترک و پدری عرب پنداشته و به او نسبت بغدادی داده است. جیمز نیز در کتاب قرآن‌ها و جلدها نسبت بغدادی به ارغون داده که نادرست به نظر می‌رسد؛ زیرا در هیچ‌یک از رقم‌های ارغون نام «بغدادی» نیامده است و ارغون در آثارش نیز از بغداد یا شهر دیگری نام نبرده است.

برخی تذکره‌نویسان آثار ارغون کاملی را با آثار عبدالله ارغون کاملی یکی دانسته‌اند؛ در حالی که عبدالله پسر ارغون کاملی است. کاراتای وقتی قرآن محفوظ در توپقاپوسرای را معرفی کرده، این دو نفر را یکی دانسته است. سراج حسینی، نویسنده تحفة‌المحبین (تألیف 858ق)، وی را از «اساتذه کبار» و حاجی خلیفه او را از «ماهرین» دانسته‌اند. صلاح‌الدین منجد در کتاب یاقوت مستعصمی او را جزء شاگردان یاقوت ندانسته، ولی برخی تذکره‌نویسان ارغون را در شمار «استدان سته» و از شاگردان یاقوت دانسته‌اند. نخستین بار دوست محمد کاتب در مقدمه موقع بهرام میرزا صفوی (تألیف 951ق) این مطلب را آورد و از آن پس این سخنِ نادرست به تمامی تذکره‌های فارسی، عربی و ترکی راه یافت و از آنها نیز به منابع دیگر زبان‌ها وارد شد.

قاضی احمد نوشتن کتیبه‌های مدرسه مرجانیه و مدرسه‌ای در کنار جِسر (پل) بغداد را به او نسبت داده است که نادرست به نظر می‌رسد چون در پایان کتیبه‌ها رقم کاتب به صورت «احمد شاه النقاش المعروف بزرین قلم التبریزی» آورده شده است و ظاهراً این دو کتیبه از آثار شخصی به نام احمد است. ارغون کاملی آثار خود را به قلم‌های شش‌گانه کتابت کرده است. وی مهارت خاصی در خط «ریحان» داشت. آثار کتابت شده او به دو دسته قرآن‌ها و قطعات تقسیم می‌شوند:

الف) قرآن‌ها:

1. قرآن رحلی کوچک، 25×32.5 سانتی‌متر، با رقم «ارغون»، به تاریخ 706ق، به قلم محقق خوش، متن دو صفحه بدرقه لاجوردی و خط با آب طلاست. سرلوح سوره فاتحه را مُذهَبی ناشناس تذهیب کرده است.

2. قرآن سلطانی، 28×35 سانتی‌متر، به قلم ریحان عالی، را رقم «ارغون بن عبدالله الکاملی»، و تاریخ «یوم الثلثا فی العشر الاول من رمضان المبارک من سنة عشرین و سبع مائة»، محفوظ در موزه ترک و اسلام استانبول؛

3. قرآن رحلی کوچک، 24.5×35.5 سانتی‌متر، به قلم ریحان عالی، با رقم «ارغون بن عبدالله»، دو سوره آغاز دارای دو سرلوح مُذهَب مرصع، سر سوره‌ها با خط کوفی تزیینی به تاریخ 29 ربیع‌الاول 730ق، محفوظ در توپقاپوسرای؛

4. قرآن وزیری، 14.5×23.5 سانتی‌متر، به قلم ریحان عالی، با رقم «ارغون الکاملی»، به تاریخ 738ق، محفوظ در کتابخانه بایزید استانبول؛

5. قرآن سلطانی، 27×36 سانتی‌متر، به قلم ریحان عالی، با رقم «ارغون الکاملی»، به تاریخ 741ق، محفوظ در موزه ترک و اسلام استانبول؛

6. قرآن وزیری، 18.3×27.2 سانتی‌متر، به قلم ریحان خوش، با رقم «ارغون الکاملی»، به تاریخ 745ق، محفوظ در موزه ملی ایران؛

7. قرآن سلطانی، 27.3×37.4 سانتی‌متر، به قلم ریحان عالی، محفوظ در کتابخانه چستربیتی به شماره 1498. این قرآن شامل 6 سوره نوح، لقمان، سجده، زخرف، دخان و جاثیه است.

ب) قطعه‌ها:

1) قطعه‌ای از مرقع منسوب به سید احمد مشهدی، به قلم ثلث سه دانگ جلی، با رقم «نمقه ارغون بن عبدالله»، به تاریخ 700ق، محفوظ در توپقاپوسرای استانبول؛

2) 25 قطعه از مرقع منسوب به بایقرا تهماسب، به قلم ثلث و رقاع چهار دانگ جلی ممتاز، نسخ کتابت عالی و توقیع نیم دو دانگ عالی، با رقم «ارغون بن عبدالله و ارغون کاملی»، به تاریخ‌های 731-732ق، محفوظ در توپقاپوسرای استانبول؛

3) دو قطعه، به قلم‌های ثلث سه دانگ جلی ممتاز و عالی و رقاع نیم دو دانگ و نسخ، در دو مرقع یکی در کتابخانه دانشگاه استانبول و دیگری در توپقاپوسرای استانبول.

 انتهای پیام/4104/