«ابن اَثیر»؛ فقیهی از عراق

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آناـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابوالسّعادات مجدالدین مبارک بن محمد شیبانی موصلی (544-606ق)، معروف به «ابن اثیر»، مفسر و محدث و فقیه شافعی عراقی است.

وی در جزیره ابن عُمَر (شهری مرزی میان سوریه و ترکیه) متولد شد. کودکی خود را در آنجا گذراند و در نوجوان یبه همراه پدر و برادرانش به موصل رفت و در آنجا ادبیات را از ناصح‌الدین ابومحمد سعید بن دَهّان بغدادی، ابوبکر یحیی بن سعدون مغربی قُرطُبی و ابوالحزم مکی بن ریّان بن شَبَّة، ماکِسی نحوی ضریر و حدیث را از ابوالفضل بن طوسی و دیگر محدثان موصل آموخت. هنگامی که به حج می‌رفت در بغداد از ابوالقاسم بن خَلّ و عبدالوهّاب بن سکینه، ابوالقاسم یَعیش بن صدقه فُراتی، ابوالفرج عبدالمنعم بن عبدالوهاب بن کُلَیب حَرّانی و ابواحمد عبدالوهاب بن علی بن علی حدیث شنید.

ابن اثیر مدتی مشاور ویژه و منشی خاصِ حاکمان زنگی موصل و زمانی خزانه‌دار سیف‌الدین غازی بن مَودود بن زنگی (متوفی 576ق) بود. پس از آن سیف‌الدین او را به سرپرستی دیوان جزیره ابن عُمَر منصوب کرد. سپس به موصل برگشت و وزیر جلال‌الدین ابوالحسن علی بن منصور اصفهانی مقام نیابت دیوان را به او سپرد و پس از آن نیز نزد مجاهدالدین قایْماز (متوفی 595ق) رفت و به مقام والایی رسید. وی پس از دستگیری مجاهدالدین در 589ق، به خدمت عزّالدین مسعود، جانشین وی درآمد و پس از درگذشت او به نورالدین ارسلان‌شاه، جانشین وی پیوست و در نزد او به قدرت و مقام والایی دست یافت.

ابن اثیر در سال‌های آخر عمر فلج و خانه‌نشین شد و از نوشتن بازماند. خانه او محل گرد آمدن عالمان و ادیبان بود و در این ایام برخی از افاضل، او را در کار تصنیف یاری می‌کردند.

ابن اثیر شاگردان بسیاری تربیت کرد، برخی کسانی که از او روایت کرده‌اند عبارت‌اند از فرزندش شهاب قوصی؛ تاج‌الدین عبدالمحسن بن محمد حامض؛ شیخ باجریقی و فخرالدین بخاری. قفطی نیز از مجدالدین اجازه روایت آثارش را گرفت.

از آثار اوست:

1. جامع الاصول من احادیث الرسول، گزینده‌ای است از صحاح شش‌گانه اهل سنت که احادیث در آن به ترتیب الفبایی آمده است. این کتاب در 1950 در قاهره به چاپ رسید؛

2. المُرَصّع فی الآباء و الأمّهات و البنین و البنات و الاذواء و الذُوات، که در 1971 در بغداد چاپ شد؛

3. منال الطّالب فی شرح طوال الغرائب، که در سال 1400ق در دمشق چاپ شد؛

4. السیرة النبویة، در 1971 در دمشق به چاپ رسید؛

5. النهایة فی غریب الحدیث، در 1963 در قاهره چاپ شد؛

6. المختار فی مناقب الاخبار، نسخه‌ای از آن در کتابخانه کوپریلی نگه‌داری می‌شود؛

7. الشّافی فی شرح مسند الشّافعی، نسخه‌ای از آن در کتابخانه ملی پاریس نگه‌داری می‌شود؛

8. رسائل ابن اثیر، نسخه‌ای از آن در قاهره نگه‌داری می‌شود؛

9. الباهر فی الفروق در نحو؛

10. تهذیب الفصول ابن ذَهّان؛

11. الانصاف فی الجمع بین الکشف و الکشاف؛

12. البدیع در نحو؛

13. علم حدیث؛

14. المصطفی المختار فی الادعیة و الاذکار؛

15. الفروق فی الابنیة.

 انتهای پیام/4104/