واکاوی نسبت اقتصاد و معنویت در حکومت اسلامی/ معنویت منهای اقتصاد را دین هم قبول ندارد

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا - مرتضی باقری‌زاده؛ یکی از گزاره‌های مهمی که مسئولان هر کشوری برای پیشرفت کشورشان باید مد نظر قرار دهند، بحث اقتصاد آن کشور و موفقیت‌های اقتصادی است. نکته مهمی که در دستورات اسلامی بر آن تاکید شده است.

قرآن کریم در سوره توبه، آیه 60 می‌فرماید: إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساكِينِ وَ الْعامِلِينَ عَلَيْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِي الرِّقابِ وَ الْغارِمِينَ وَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ.

در تفسیر این آیه در کتاب شریف تفسیر نور چنین آمده است که، اسلام، تنها دين عبادت نيست، قوانين اقتصادى هم دارد.

پس به تعبیری می‌توان این معنا را برداشت کرد که اگر ایمان و اقتصاد در کنار یکدیگر باشند، سعادت دنیا و آخرت را به همراه دارد.

ايمان كامل و اقتصاد سالم، تأمين‌كننده سعادت دنيا و آخرت

سوره اعراف آیه 85 چنین آورده که، وَ إِلى‌ مَدْيَنَ أَخاهُمْ شُعَيْباً قالَ يا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ ما لَكُمْ مِنْ إِلهٍ غَيْرُهُ قَدْ جاءَتْكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ فَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَ الْمِيزانَ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْياءَهُمْ وَ لا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ. 

به این معنی که، و به سوى (مردم) مَديَن، برادرشان شعيب را (فرستاديم. آن حضرت) گفت: اى قوم من! (تنها) خدا را بپرستيد، جز او خدايى براى شما نيست. همانا از طرف پروردگارتان (معجزه و) دليلى‌ روشن برايتان آمده است. پس پيمانه و ترازو را (در داد و ستدها) تمام ادا كنيد و كالاهاى مردم را كم نگذاريد و در زمين پس از اصلاح آن فساد نكنيد. اين (رهنمودها) برايتان بهتر است، اگر مؤمن باشيد.

با مراجعه به تفسیر نور، می‌توان نکته بسیار مهمی را در خصوص این آیه یافت. ايمان كامل و اقتصاد سالم، تأمين‌كننده سعادت دنيا و آخرت است.

قدرت اقتصادی زمینه ساز سایر قدرت‌هاست

مساله بسیار مهم اینجاست؛ کشوری که قدرت اقتصادی داشته باشد، می‌تواند سایر قدرت‌ها را نیز بهتر به دست بیاورد.

در این زمینه آیه 52 سوره هود می‌فرماید، وَ يا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ يُرْسِلِ السَّماءَ عَلَيْكُمْ مِدْراراً وَ يَزِدْكُمْ قُوَّةً إِلى‌ قُوَّتِكُمْ وَ لا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمِينَ.

در این آیه ابتدا «يُرْسِلِ السَّماءَ» را آورده است و آنگاه‌ «يَزِدْكُمْ قُوَّةً إِلى‌ قُوَّتِكُمْ» و این نشان دهنده  آن است که قدرت اقتصادى، زمينه‌ساز ساير قدرت‌هاست.

اصلا لازمه مدیریت هر کشوری توجه به اقتصاد و برطرف کردن مشکلات اقتصادی مردم است. در داستان حضرت یوسف(ع) این نکته کاملا واضح است.

ایشان هنگامی که متوجه می‌شوند که هفت سال قحطی خواهد آمد، دستور دادند که: هفت سال پى‌درپى كشت كنيد و آنچه را درو كرديد، جز اندكى را كه مى‌خوريد، در خوشه‌اش كنار بگذاريد. یوسف/47.

در تفسیر این آیه در کتاب تفسیر نور چنین آمده است که، آينده‌نگرى وبرنامه‌ريزى بلند مدّت براى مقابله با مشكلات اقتصادى جامعه، لازمه مديريّت كشور است.

معنویت منهای اقتصاد را خود دین هم قبول ندارد

درست است که یکی از مهم‌ترین وظایف حاکمان اسلامی، توجه به معنویات در جامعه باید باشد؛ اما توجه به معنویات، بدون توجه به اقتصاد را خود دین نیز قبول ندارد.

خداوند عزوجل در سوره حج، آیه 41 می‌فرمایند: الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ 

به این معنا، كسانى كه اگر آنان را در زمين به قدرت رسانيم، نماز بر پا مى‌دارند و زكات مى‌دهند. پس مشخص است که خداوند در این آیه، در کنار نماز که یک بحث معنوی و روحی است، بحث زکات که یک بحث اقتصادی است را مطرح می‌کند.

تفسیر نور نیز بر همین مطلب تاکید می کند. حاكمان مؤمن، هم در فكر ارتقاى روحى و رشد امور معنوى هستند و هم به دنبال رفاه و حل مشكلات اقتصادى و فقرزدايى و اصلاح جامعه. حج/41: تفسیر نور.

عدالت در اقتصاد یکی از وظایف حاکم اسلامی

یکی از وظایف حاکمان اسلامی، عدالت در بحث اقتصاد است. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ‌. فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُؤُسُ أَمْوالِكُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ‌. سوره بقره، آیات 278 و 279.

تفسیر این آیات، نکته مهمی را به مسئولین حکومت اسلامی یادآور می‌شود و آن این است که: استقرار عدالت اقتصادى، از وظايف حكومت اسلامى است. بقره/279: تفسیر نور.

همچنین در تفسیر سوره انعام، آیه 152 آمده، نظام اقتصادى جامعه‌ اسلامى بايد بر اساس قسط باشد. انعام/152: تفسیر نور.

البته این گونه نیست که فقط حاکمان جامعه اسلامی این گونه باید باشند، انبیای الهی نیز این چنین هستند.

 إِذْ قالَ لَهُمْ شُعَيْبٌ أَ لا تَتَّقُونَ - إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ - فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُونِ -
وَ ما أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلى‌ رَبِّ الْعالَمِينَ -
أَوْفُوا الْكَيْلَ وَ لا تَكُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِينَ - وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِيمِ -
وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْياءَهُمْ وَ لا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ - انبیا، آیات 177 تا 183

به این معنا که، زمانى كه شعيب به آنان گفت: آيا از (شرك وانحراف) پروا نداريد؟ همانا من براى شما پيامبرى امين هستم. پس، از خدا پروا كنيد و من را اطاعت كنيد. و من بر اين رسالتم هيچ پاداشى از شما درخواست نمى‌كنم. اجر من جز بر پروردگار جهانيان نيست. حقّ پيمانه را ادا كنيد و از كم فروشان نباشيد. و با ترازوى درست بسنجيد. و اجناس مردم را كم ندهيد و در زمين به فساد و تبهكارى نكوشيد.

نکته‌ای را که در اینجا مشاهده می‌شود و تفسیر نور نیز بر آن تاکید دارد، همین مطلب است که حضرت شعیب (ع)، در کنار توجه دادن مردم به پروای الهی، دستورات اقتصادی را هم بیان می‌کنند.

انبيا، بر سلامت نظام اقتصادى جامعه نظارت داشتند. شعرا/181: تفسیر نور.    

جزئیات اقتصادی هم مورد توجه دین است

البته که دین فقط به بیان کلیات اکتفا نمی‌کند، بلکه به جزییات هم توجه دارد. خداوند در سوره نسا، آیه 5 می‌فرمایند، وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ قِياماً وَ ارْزُقُوهُمْ فِيها وَ اكْسُوهُمْ وَ قُولُوا لَهُمْ قَوْلًا مَعْرُوفاً.

در تفسیر همین آیه آمده است، سرمايه نبايد راكد بماند. بايد اموال يتيمان و سفيهان هم، در مدار توليد و سوددهى قرار گيرد و از درآمدش زندگى آنان بچرخد، نه از اصل مال. نسا/5: تفسیر نور.

اقتصاد در زندگی مردم تا این حد مهم است که خداوند به سرمایه‌ای که ممکن است در دست یتیمان و یا سفیهان وجود داشته باشد توجه دارد و دستور می‌دهد که همین سرمایه نیز باید در مدار تولید قرار بگیرد. (این که در حال حاضر پول‌ها در جامعه ما در مدار تولید قرار گرفته است و یا در بانک‌ها موضوع دیگری است، که احتیاج به بررسی بیشتری دارد.)

در مورد مباحث اقتصادی و راه‌های تأمین منابع مالی جامعه، قرآن کریم نکات فراوانی زیادی را مورد توجه خودش قرار داده است که ان‌شاءالله در آینده به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد.

انتهای پیام/4139/پ