«ابن اَبی‌الرِّجال»؛ فقیهی از یمن

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آناـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

صفی‌الدین احمد بن صالح یمنی (1029-1092ق) مورخ، فقیه، ادیب، شاعر، قاضی صنعا، خطیب و عالم شیعی زیدی یمنی است.

ابن ابی الرجال در «شبط» واقع در اُهْنوم، غرب صنعا زاده شد. گفته‌اند که نسب او به خلیفه دوم، عمر بن خطاب می‌رسد. وی در شهرهای شِهاره (اهنوم)، صَعده، تَعِز، اَبّ، حَرجه و صنعا، از عالمان و فقیهان و محدثان زیدی، مالکی و شافعی مانند امام محمد بن قاسم، سید ابراهیم بن محمد مؤیّدی، سید عزّالدین بن دُرَیب، سید محمد بن حسن بن قاسم، قاضی احمد بن سعدالدین مستوری، قاضی ابراهیم بن یحیی سُحولی و برخی دیگر حدیث و فقه آموخت و از برخی از ایشان اجازه روایت گرفت. ابن ابی‌الرجال در شهرهای صنعا، شهاره و صعده به تدریس پرداخت و صاحب حوزه درس شد. گفته‌اند که آن‌قدر شهرت پیدا کرد که امام زیدی، متوکل علی الله اسماعیل بن قاسم (1019-1087ق) او را به خدمت در دستگاه خود فراخواند و به منشی‌گری خود برگزید. سپس خطیبی صنعا را بدو داد. ابن ابی الرجال تا پایان زندگی متوکل در این مقام بود.

ابن ابی الرجال از محققان و نویسندگان نامدار زمان خود بود. آثار گوناگونی در تاریخ، تفسیر، کلام، ادب و فقه نوشته است. با اینکه تحصیل و بیشترین تخصص او در فقه و حدیث بود، بیش از هر چیز به تاریخ دلبستگی داشت و چند اثر در این زمینه نوشته است و معروف‌ترین کتاب او که باعث شهرت او شده، مطلع البدور و مجمع البحور در تاریخ است.

این اثر شرح حال و زندگی بیش از 1360 تن از عالمان و ائمه و رؤسای یمن است. این کتاب را مهم‌ترین شرح حال بزرگان زیدی دانسته‌اند و بسیاری از تاریخ‌نویسان اخیر بدان استناد کرده‌اند. این کتاب تاکنون چاپ نشده است اما نسخه‌های خطی آن در کتابخانه جامع کبیر صنعا، موزه بریتانیا و برخی کتابخانه‌های دیگر موجود است.

کتاب معجم فی رجال الزیدیه را هم از آثار او ذکر کرده‌اند. کتاب دیگر او تیسیر الاِعلام بتراجم ائمة التفسیر الاعلام است. این کتاب در شرح احوال مفسران زیدی است. کتاب دیگر او شرحی بر کتاب المشجر ابن جلال، در تاریخ امامان زیدی است. نسخه‌ای از این شرح در کتابخانه آمبروزیانای میلان محفوظ است.

 انتهای پیام/4104/