حکومت اسلامی در قبال محرومان چه وظایفی به عهده دارد؟/ سفارش امیرالمؤمنین (ع) برای شیوه فروش اجناس و مراعات کردن احوال محرومان

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا - مرتضی باقری‌زاده؛ یکی از بدترین توجیهاتی که برخی از مسئولان، برای وضع اقتصادی نامناسب در حکومت اسلامی می‌آورند، این است که خداوند مردم را با این وضعیت اقتصادی بیشتر دوست دارد. یا این‌که وظیفه حکومت اسلامی، تأمین وضع اقتصادی مردم نیست و حکومت اسلامی باید به امور معنوی مردم توجه داشته باشد.

قطعاً این حرف درست است که یکی از مهم‌ترین وظایف حکومت اسلامی توجه به معنویات در جامعه است و باید مردم را کمک کند که به بهشت الهی برسند، اما قطعاً این حرف نیز درست نیست که حکومت اسلامی وظیفه‌ای در قبال اوضاع اقتصادی مردم ندارد.

نگاه قرآن به نسبت حکومت اسلامی و مشکلات معیشتی مردم

برای توجه بیشتر به این تفکر اشتباه می‌توان به سوره توبه، آیه 60 و تفسیر آن مراجعه کرد.

«إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکیمٌ».  به این معنا که همانا صدقات (زکات)، برای نیازمندان و درماندگان و کارگزاران زکات و جلب دل‌ها و آزادی بردگان و ادای بدهی بدهکاران و (هزینه جهاد) در راه خدا و تأمین در راه مانده است. این دستور فرمانی است از جانب خدا و خداوند، دانا و حکیم است.

در این آیه اشاره می‌کند که بدهکارانی که بی‌تقصیر زیر بار قرض رفته‌اند، مثل آنان که در آتش‌سوزی، سیل، غرق کشتی و حوادث طبیعی دیگر، هستی و دارایی خود را از دست داده‌اند، از طریق زکات، جبران خسارت آن‌ها انجام شود.

رهبری هم در مورد وظیفه حکومت اسلامی می‌فرمایند: وظیفه ما به‌عنوان نظام اسلامی، ریشه‌کن کردن فقر در جامعه است.

در کتاب شریف «تفسیر نور» می‌خوانیم: فقرزدایی باید در رأس برنامه‌های نظام اسلامی باشد.

تا این اندازه اقتصاد مردم در دین اسلام مهم بوده است که در قرآن بارها و بارها بحث زکات و نماز در کنار یکدیگر آمده است؛ یعنی توجه به معنویات و اقتصاد در کنار یکدیگر.

در تفسیر این آیه فوق‌الذکر در کتاب شریف تفسیر نور می‌خوانیم: فقرزدایی باید در رأس برنامه‌های نظام اسلامی باشد. 

یعنی وقتی حکومت اسلامی تشکیل شد، باید یکی از اولین کارهایی که موردتوجه قرار می‌دهد، بحث اقتصاد باشد؛ چون بحث مادیت و معنویت در کنار  یکدیگر معنا پیدا می‌کنند. در ادامه تفسیر هم این‌چنین آمده است که مسائل مادی و معنوی، به هم آمیخته است.

تبلور ترکیب ایمان و اقتصاد در چشم اندازی بیست ساله برای کشور

لذا بی‌جهت نیست که رهبر معظم انقلاب در موضوع شعار سال سال‌هایی را به نام‌های فرهنگی و سال‌هایی را به نام‌های اقتصادی معرفی کرده‌اند.

حال جا دارد به سال‌های دو دهه اخیر و شعار انتخاب شده برای آن‌ها نگریست تا ترکیب ایمان و اقتصاد را در چشم‌انداز بیست‌ساله کشور مشاهده کرد. «سال 1378: امام خمینی (ره) - سال 1379: امام علی (ع) - سال 1381: سال عزت و افتخار حسینی (فرهنگی-مذهبی) - سال 1390: جهاد اقتصادی - سال 1395: اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل -  سال 1396: اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال - سال 1398: رونق تولید - سال 1399: جهش تولید. (اقتصادی)»

در نهضت‌های انبیا، علاوه بر معنویت، ابعاد مادّی زندگی مردم نیز موردتوجه است.

با اتکال به قدرت لایزال الهی و در پرتو ایمان و عزم ملی و کوشش برنامه‌ریزی‌شده و مدبرانه جمعی و در مسیر تحقق آرمان‌ها و اصول قانون اساسی، در چشم‌انداز بیست‌ساله، ایران کشوری است توسعه‌یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی، الهام‌بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین‌الملل.

توجه نهضت انبیا به اقتصاد در کنار معنویت

برای فهم بهتر این مطلب که در دین الهی و در حکومت اسلامی معنویات و اقتصاد در کنار یکدیگر قرار دارند، به آیه 93، سوره  یونس و تفسیر آن توجه بفرمایید.

«وَ لَقَدْ بَوَّأْنا بَنِی إِسْرائِیلَ مُبَوَّأَ صِدْقٍ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّیباتِ فَمَا اخْتَلَفُوا حَتَّی جاءَهُمُ الْعِلْمُ إِنَّ رَبَّک یقْضِی بَینَهُمْ یوْمَ الْقِیامَةِ فِیما کانُوا فِیهِ یخْتَلِفُونَ» در تفسیر این آیه می‌خوانیم که در نهضت‌های انبیا، علاوه بر معنویت، ابعاد مادّی زندگی مردم نیز موردتوجه است.

در همین مورد رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند: از جمله چیزهایی که مردم را به بهشت نزدیک می‌کند، بهبود معیشت مردم است؛ کادَ الفَقرُ اَن یَکُونَ کُفرا. جامعه‌ای که در آن فقر باشد، بیکاری باشد، مشکلات معیشتی غیرقابل‌حل وجود داشته باشد، اختلاف طبقاتی باشد، تبعیض باشد، شکاف طبقاتی باشد، حالت آرامش ایمانی پیدا نمی‌کند. فقر، انسان‌ها را به فساد می‌کشاند، به کفر می‌کشاند؛ فقر را باید ریشه‌کن کرد.

واجباتی که برای رفع فقر از محرومان در نظر گرفته شده است

البته در بحث اقتصاد در حکومت اسلامی باید به این نکته مهم بسیار توجه شود که یکی از وظایف اصلی حکومت اسلامی در بحث اقتصاد توجه به قشر ضعیف جامعه است. باید حکومت اسلامی تمام تلاش خود را بکند که تا جایی که امکان دارد، محرومیت‌زدایی کند.

باید جزو برنامه‌های همیشگی حکومت اسلامی توجه ویژه به بحث محرومیت‌زدایی و توجه به محرومان جامعه باشد.

نکته‌ای که قرآن کریم نیز روی آن تأکید دارد. «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَی‌ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیتامی وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ إِنْ کنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلی عَبْدِنا یوْمَ الْفُرْقانِ یوْمَ الْتَقَی الْجَمْعانِ وَ اللَّهُ عَلی کلِّ شَی‌ءٍ قَدِیر». به این معنا که بدانید که هر چه غنیمت گرفتید، همانا خمس (یک پنجم) آن برای خداوند و رسول خدا و خویشاوندان (او، اهل‌بیت علیهم السلام) و یتیمان و بینوایان و در راه‌ماندگان (از سادات) است.

اسلام برای برطرف کردن محرومیت‌های جامعه، دو چیز را واجب کرده است: یکی زکات که مربوط به همه فقرای جامعه است و دیگری خمس که بخشی از آن مخصوص فقرای سادات است و خمس و زکات به‌اندازه نیاز سال فقرا به آنان پرداخت می‌شود، نه بیشتر.

در تفسیر نور در خصوص همین آیه می‌خوانیم، محرومیت‌زدایی، از برنامه‌های اسلام است و باید از ثمره جهاد و غنائم به سود فقرا گام برداشت.

یعنی باید جزو برنامه‌های همیشگی حکومت اسلامی توجه ویژه به بحث محرومیت‌زدایی و توجه به محرومان جامعه باشد.

سفارش امیرالمومنین (ع) برای شیوه فروش اجناس و مراعات کردن احوال محرومان

برای فهم بهتر میزان اهمیت توجه به محرومین جامعه، این گفتگوی امیرالمؤمنین (ع) با یکی از یارانشان بسیار قابل‌توجه است: روزی میثم تمار، مقداری خرما را به بازار می‌برد برای فروش. در بین راه به امام علی (ع) برخورد می‌کند. حضرت به خرماها نگاهی می‌اندازد و می‌بیند که خرماها در دو دسته جداگانه قرار داده شده‌اند.

حضرت می‌پرسند: چرا خرماها را از هم جدا کرده‌ای؟

میثم پاسخ می‌دهد: خرمای مرغوب را از نامرغوب جدا نموده‌ام تا هر کدام را به قیمتی بفروشم. مشخص است که خرمای مرغوب از نامرغوب گران‌تر است. امام هنگامی که این سخن را از میثم می‌شنوند، برآشفته می‌شوند و فریاد می‌زند: ای وای بر من که یارانی چون میثم تمار دارم.

میثم درحالی‌که از ناراحتی امیرالمؤمنین (ع)، ناراحت شده می‌گوید: مگر چه کار اشتباهی کرده‌ام؟ حضرت می‌فرمایند: چه اشتباهی بزرگ‌تر از این‌که با چنین کاری، شکاف طبقاتی در جامعه مسلمین ایجاد می‌کنی و عملاً طبقهٔ فقیر و طبقهٔ غنی می‌سازی و جامعه را به فقیر و غنی تقسیم می‌کنی؟

یکی از اصول عدالت اجتماعی اسلامی، بیمه و تأمین زندگی محرومان است. تفسیر نور سوره توبه آیه 60

اگر در زمان حاضر امام علی (ع) زنده بودند و مدارس غیرانتفاعی و دولتی را می‌دیدند که افرادی که وضع مالی مناسبی دارند، می‌توانند از امکانات آموزشی بهتری استفاده کنند و افراد ضعیف‌تر دسترسی به آن امکانات ندارند، برخوردشان چگونه بود؟

و یا اگر ایشان می‌دیدند که بیمارستان‌های ما به خصوصی و دولتی تقسیم شده است و افرادی که وضع مالی بهتری دارند، از امکانات پزشکی بهتری می‌توانند استفاده کنند، چه برخوردی را با مسئولین ما داشتند؟

باید به گونه‌ای امکانات در کشور قرار داده شود که زندگی محرومان جامعه هم به‌خوبی تأمین شود و آن‌ها نیز بتوانند از امکانات به‌درستی استفاده کنند؛ یعنی عدالت به معنای واقعی در جامعهٔ اسلامی اجرایی شود.

رهبری می‌فرمایند: هر کاری در کشور صورت می‌گیرد، باید با هدف رفع فقر و محرومیت و ایجاد رونق در زندگی عموم مردم -نه بخشی از مردم و قشرهای خاص- باشد.

در تفسیر نور، سوره توبه، آیه 60 می‌خوانیم، یکی از اصول عدالت اجتماعی اسلامی، بیمه و تأمین زندگی محرومان است.

انتهای پیام/4139/پ