تأثیر برندسازی علمی در نظام بین‌الملل/ ضرورت تولید ثروت و قدرت با بهره‌گیری از «دیپلماسی علمی»

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، محدثه حسینی؛ دکتر محمدمهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در بخشنامه‌ای «آیین‌نامه دیپلماسی علمی دانشگاه آزاد اسلامی» را به معاونان، روسای مراکز و مدیران کل سازمان مرکزی و روسای استان‌ها، واحدها و مراکز آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی ابلاغ کرد.

دکتر طهرانچی این بخشنامه را در راستای پیاده‌سازی راهبردهای نظام فرهنگی- تربیتی، نظام آموزشی، نظام پژوهش و فناوری، نظام مدیریتی و... همچنین تحقق اهداف اسناد بالادستی کشور در حوزه علم و فناوری نظیر سند جامع روابط علمی­ بین‌المللی ­جمهوری اسلامی ایران مصوب­ شورای ­عالی ­انقلاب فرهنگی و سیاست‌­های کلان دانشگاه در حوزه علم و فناوری و دیپلماسی علمی ابلاغ کرده است.

بیشتر بخوانید:

آیین‌نامه دیپلماسی علمی دانشگاه آزاد اسلامی ابلاغ شد

دیپلماسی عمدتاً به قواعد و قوانینی اطلاق می‌شود که روابط بین‌الملل را از طریق دیدار و گفت‌وگوهای دیپلمات‌های رسمی برقرار می‌کند. به عبارت ساده‌تر دیپلماسی مجری سیاست خارجی در چارچوب قوانین و چشم‌اندازهای سیاست خارجی هر کشور است. درواقع به این قوانین دکترین سیاست خارجی گفته می‌شود که از طریق رئیس هر حکومت یا وزیر امورخارجه اعلام می‌شود و دیپلماسی باید در خدمت این دکترین قرار بگیرد.

دیپلماسی علمی قرار است از طریق سازوکار دیپلماسی بین دولت‌ها، موسسات، متخصصان و مردم ارتباط و تعامل هدفمند ایجاد کند. بی‌شک اگر کشوری به دنبال ایجاد فرصت برای توسعه علمی، فناوری و نوآوری باشد تنها راه دستیابی به آن، دیپلماسی علمی است.

بهره جستن از ظرفیت‌های علم و فناوری برای تحقق اهداف سیاست خارجی دولت‌ها و همچنین بهره‌گیری از ابزارهای دیپلماتیک و سیاست خارجی جهت ارتقا علم و فناوری در درون کشورها را نیز می توان از دیگر نتایج دیپلماسی علمی نام برد.

بیشتر بخوانید:

بهره‌برداری از مسیرهای علمی و فناوری با دیپلماسی علمی/ چالش‌ها با تعامل علمی در کوتاه‌مدت حل می‌‌شود

گسترش فناوری‌های نوین کشور با دیپلماسی علمی/ پژوهش‌های مشترک از روش‌های اصولی دیپلماسی علم است

از این‌رو برای تبیین راهبردهای دیپلماسی علمی در دانشگاه آزاد با سکینه ببری‌ گنبد، مدیر روابط بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال به گفتگو پرداختیم. در ادامه مشروح این گفتگو را می‌خوانید. 

آنا: دیپلماسی علمی چه کمکی به پیشرفت کشور در حوزه فناوری و ارتقای علمی می‌کند؟ توضیح بفرمایید.

ببری گنبد: «دانش،‌ آشکارترین وسیله عزت و قدرت یک کشور است. روی دیگر دانایی، توانایی است. دنیای غرب به برکت دانش خود بود که توانست برای خود ثروت و نفوذ و قدرت 200 ساله فراهم کند و باوجود تهیدستی در بنیان‌های اخلاقی و اعتقادی، با تحمیل سبک زندگی غربی به جوامع عقب‌مانده از کاروان علم، اختیار سیاست و اقتصاد آن‌ها را به دست گیرد.» این عباراتی است که در بیانیه گام دوم انقلاب در بخش پژوهش از مورد تاکید رهبر معظم انقلاب قرار گرفت.

تولید ثروت و قدرت با بهره‌گیری از دیپلماسی علمی

عزت و قدرت دو ستون پیشرفت کشور محسوب می‌شود. امروزه قدرت فارغ از وجوه سخت‌افزاری‌ بازنمایی نرم‌افزارانه نیز دارد. بدین معنا که الزاماً کشوری با جغرافیایی وسیع، جمعیت فراوان، منابع طبیعی و دیگر منابع عینی قدرت نقش‌پذیری مقتدرانه را ایفا نمی‌کند هرچند همه این‌ها لوازم قدرتمندی محسوب می‌شود اما در عصر حاضر دیپلماسی علمی می‌تواند به تولید ثروت و قدرت منجر شود.

دیپلماسی علمی تلاش در جهت کسب برتری و رهبری در جنبش نرم‌افزاری و تولید علم است و این همان بعد قدرت نرم است. از این منظر کسب مرجعیت علمی مستلزم بهره‌گیری از ابزارهایی است که این مهم را تسهیل کند.

آنا: به نظر شما ضرورت پرداختن به دیپلماسی علمی چه اهمیتی دارد؟

ببری گنبد: دیپلماسی علمی از ابزارهای مهم دولت‌ها برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های علم و فناوری برای تحقق اهداف سیاست خارجی دولت‌ها و نیز استفاده از قابلیت‌های دیپلماسی برای پیشبرد علم و فناوری اطلاق می‌شود.

مروری بر برخی اسناد بالادستی در این حوزه می‌تواند ضرورت طرح آن را بیش‌ازپیش نمایان کند قانون پنجم توسعه، نقشه جامع علمی کشور، سند تحول راهبردی، چشم‌انداز افق 1404 و بیانیه‌های آموزش عالی برای قرن آینده. علاوه بر این اسناد که همگی به مرجعیت علمی ایران در منطقه تأکید دارند.

موقعیت ژئوپلتیک ایران و موقعیت همسایگان به‌ویژه همسایگان شرقی و شمالی و حاشیه خلیج‌فارس، عراق، سوریه و لبنان ظرفیت بالقوه‌ای است که با توجه به توانمندی علمی ایران می‌توان در مسیر تعاملات دانشگاهی و بسترسازی مرجعیت علمی برنامه بلندمدت ترتیب داد.

مدیر روابط بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال گفت: بخش اعظمی از تکنولوژی که امروز در داخل از آن استفاده می‌کنیم، وارداتی است. متأسفانه بیشتر کشورهای صادرکننده این تکنولوژی با رویکردهای استعماری به تعامل با کشورهای مصرف‌کننده می‌اندیشند. 

البته حاشیه خلیج‌فارس مدت‌هاست که توسط دانشگاه‌های غربی به‌نوعی تصاحب‌شده اما افغانستان، پاکستان برخی مناطق قفقاز هنوز می‌توانند ظرفیت بالقوه‌ای دراین‌باره به شمار روند.

آنا: پژوهش‌های مشترک علمی و فناوری چگونه موجب ارتقای علمی دانشگاه‌ها می‌شود؟

ببری گنبد: تعاملات مشترک علمی به دلیل منافع متقابل آن در راستای قدرت افزایی و ثروت آفرینی قابل‌تحلیل است. نوآوری در حوزه‌های فناوری، جذب گردشگر علمی در حوزه برند سازی آموزشی و تلاش برای ایجاد همگرایی آموزشی حول ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی کشورها، بسترهایی را برای ارتقا علمی دانشگاه فراهم می‌کند.

بر اساس آمار اسکوپوس و به نقل از پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، ایران در سال 2000 تنها 0.14 درصد از تولید علم دنیا را در اختیار داشته است. این رقم در سال 2010 به 1.2 درصد از کل کمیت علم دنیا رسیده و در فاصله سال‌های 2011 تا 2015 سهم ایران از کل تولید علم دنیا از مرز 1.5 درصد عبور کرده است و در سال 2019 سهم ایران از کل تولید علم دنیا 1.9 درصد است.

 آنا: به اشتراک گذاشتن تجربیات علمی کشورها چه تأثیری بر شکوفایی علمی نخبگان دانشگاهی دارد؟

ببری گنبد: تجربه زیستی کشورهای مختلف به‌ویژه کشورهایی که سابقه روابط خارجی مثبت داشته‌ایم می‌تواند در بهره‌مندی از دانش روز جهان بسیار تأثیرگذار بوده و بر شکوفایی علمی نخبگان دانشگاه بیفزاید.

 بخش اعظمی از تکنولوژی که امروز در داخل از آن استفاده می‌کنیم، وارداتی است. متأسفانه بخش عمده‌ای از کشورهای صادرکننده این تکنولوژی با رویکردهای استعماری به تعامل با کشورهای مصرف‌کننده می‌اندیشند.

در این حوزه باید علاوه بر هوشمندی در شناسایی تهدیدات به مصونیت افزایی در بهره‌مندی از این دانش و فناوری نیز اندیشید و تجربیات کشورهای نوظهور مثل کشورهای حوزه بریکس، حوزه آسیای جنوب شرقی، حوزه کشورهای پیشرو جهان اسلام می‌تواند از مهم‌ترین همکاران بین‌المللی دانشگاهی محسوب شوند.

آنا: حرکت دانشگاه آزاد اسلامی را برای تحقق دیپلماسی علمی چگونه ارزیابی می‌کنید؟

ببری گنبد: عزم جدی دراین‌باره وجود دارد؛ به‌ویژه با ابلاغ بخشنامه اخیر دیپلماسی علمی می‌توان آن را مشهود دانست. البته قانون‌گذاری در عرصه آموزش و پژوهش و رفع محدودیت‌های موجود در خصوص نحوه همکاری استادان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی، پیش‌بینی و احصا تهدیدات احتمالی پیش روی برخی تعاملات بین‌المللی می‌تواند آن را تکمیل کند.

یکی از اقدامات اخیر دانشگاه آزاد اسلامی آموزش زبان فارسی به دانشجویان بین‌المللی به راهبری واحد تهران شمال  است که یکی از ابزارهای قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در ترویج فرهنگ ایرانی اسلامی و تبیین الگوی اسلامی پیشرفت به شمار می‌رود.

آنا: مأموریت مراکز تحقیقاتی مشترک با مراکز معتبر علمی بین‌المللی را تشریح بفرمایید.

ببری گنبد: طبق آنچه در سند متأخر پیرامون دیپلماسی علمی دانشگاه آزاد آمده برگزاری دوره‌های مشترک آموزشی با دانشگاه‌های معتبر خارجی و مشارکت در اجرای طرح‌های پژوهشی و فناوری بین‌المللی، برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های علم و فناوری در واحدهای دانشگاهی، برگزاری نمایشگاه‌های ویژه علم و فناوری، راه‌اندازی دوره‌های آموزشی پسادکتری، ایجاد مؤسسات پژوهشی و آزمایشگاهی مشترک با دانشگاه‌های مطرح و معتبر جهان، تعامل با سازمان‌های بین‌المللی و ایرانیان حاضر در این سازمان‌ها، راه‌اندازی پارک علم و فناوری، مراکز رشد واحدهای فناور و نشریات علمی و تخصصی با مشارکت دانشگاه‌های مطرح و معتبر جهان در واحدهای دانشگاهی مستعد و... از دیگر راهبردها و اقدامات مبتنی بر دیپلماسی علمی معرفی‌شده است.

این گام‌ها باید به‌صورت استراتژیک طراحی شود، به طور مثال برنامه‌ریزی برای همکاری با دانشگاه‌های جهان اسلام، همکاری با آیسسکو سازمان اسلامی، آموزشی، علمی و فرهنگی.

آیسسکو سال‌ها است با دانشگاه‌های دولتی در تعامل است، فرصت‌های پژوهشی مشترکی مانند برنامه پژوهشی جندی‌شاپور، پژوهشی مشترک، پژوهش‌های کاربردی آن فرصت‌های علمی زیادی برای دانشگاه‌های همکار داخلی فراهم آورده است که واحدهای دانشگاه آزاد نیز در راستای دیپلماسی علمی باید از آن‌ها بهره ببرد.

آنا: مأموریت مطالعاتی اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان دکتری با اولویت طرح پایش انجام می‌شود؟ توضیح بفرمایید.

ببری گنبد: مسلماً دراین‌باره مقررات و آیین‌نامه‌هایی پیش‌بینی‌هایی داشته است؛ اما طرح پایش و ابتکار عمل آن برای طبقه‌بندی و مسئله یابی امر دانش و فناوری و ارتباط آن با بدنه جامعه و صنعت می‌تواند مأموریت‌های مطالعاتی هریک از نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی را هدفمند کند.

آنا: دیپلماسی علمی به چه میزان در رفع چالش‌های کشور می‌تواند مؤثر واقع شود؟

ببری گنبد: در سطح روابط بین‌الملل برندسازی در سه سطح سرمایه انسانی با تأکید بر شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی، گردشگری و تمدن نوین اسلامی می‌تواند نقشی عمده‌ای در جایگاه ایران در نظام بین‌الملل داشته باشد. هم‌چنین برخورداری از مرجعیت علمی می‌تواند مسیر تولید ثروت، بومی‌سازی دانش و مصونیت افزایی را فراهم نموده و بخش عمده‌ای از چالش‌های مربوط به این حوزه را به فرصت‌ها بدل سازد.

تمرکز بر الگوی توسعه علمی و تبدیل‌شدن ایران به یکی از قطب‌های اصلی در حوزه دانش اهمیت زیادی در ارائه چهره مثبت و باطل شدن تبلیغات ایران هراسی دارد.

انتهای پیام/4084/