فعالیت محققان در مرکز تحقیقات گیاهان دارویی؛ از هدفگذاری کشت 6 هکتاری گیاه سیاه‌دانه تا برداشت 80 تنی نعنای فلفلی

گروه استان‌های خبرگزاری آنا، حسین عقابی؛ مرکز تحقیقات گیاهان دارویی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان سال 85 مجوز راه‌اندازی گرفت و با هدف کشت و توسعه گیاهان دارویی، فرآوری و تولید فرآورده‌های گیاهان دارویی و در نهایت تولید و ارائه مستندات علمی کار خود را آغاز کرد.

این مرکز تحقیقاتی در راستای کشت و توسعه گیاهان دارویی از سال جاری، کشت سیاه‌دانه را در مقیاسی حدود 2 هکتار در دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبدکاووس آغاز کرده است؛ سیاه‌دانه یا «شونیز» (Nigella Sativa) گیاهی یک‌ساله و گل‌دار و بومی جنوب غربی آسیا بوده و در ایران به‌ویژه در اراک و اصفهان به فراوانی می‌روید.

از دانه این گیاه به‌عنوان دارو استفاده می‌شود. دانه‌ این گیاه دارای اثر ضدکرم، ضد باکتری، مسهل و زیادکننده ترشحات شیر است. سیاه‌دانه مزه‌ای تلخ و ادویه‌ای دارد با کمی ته‌مزه توت‌فرنگی و در شیرینی‌ها و شربت‌ها استفاده می‌شود.

سیاه‌دانه گیاهی است که به‌صورت دیم و آبی کشت می‌شود و به‌طور متوسط در هکتار 15 تا 25 میلیون تومان سود و آورده دارد.گیاه سیاه‌دانه را می‌توان به‌عنوان کشت دوم استفاده کرد که معمولاً آبان کشت شده و تا اردیبهشت‌ برداشت می‌شود و بزرگ‌ترین مزیت آن این است که می‌توان با افزایش کشت از واردات آن جلوگیری کرد.

استفاده از روغن سیاه‌دانه در برنامه غذایی تأثیر زیادی در کاهش میزان قند خون، تعادل فشارخون، بهبود آرتروز و التهاب لثه دارد و تصفیه کننده کلیه و مجاری ادراری است. چکاندن روغن سیاه‌دانه در بینی موجب بازشدن گرفتگی بینی می‌شود. مصرف یک قاشق مرباخوری از ترکیب آن و عسل خالص به نسبت برابر به درمان اضطراب و تپش‌های قلب و تنظیم ضربان قلب کمک زیادی می‌کند و تأثیر بسزایی در کاهش وزن دارد. مواد شیمیایی گیاهی که در آن بوده اثرات ضد چاقی دارند.

روغن سیاه‌دانه سرشار از امگا ۶ و امگا ۹ بوده که افزایش دهنده قابلیت ارتجاعی سلول‌های رگ‌های خونی و کاهش‌دهنده سطوح قند و کلسترول خون در بدن است.

خبرنگار خبرگزاری آنا در رابطه با کشت این گیاه ارزشمند در دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبدکاووس و فعالیت‌های مرکز تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان با محمد حبیبی رئیس این مرکز گفتگو کرده است که در ادامه می‌خوانیم.

آنا: چگونگی و چرایی ایجاد مرکز تحقیقاتی گیاهان دارویی دانشگاه آزاد اسلامی گرگان را توضیح دهید.

حبیبی: رشته‌های زیست‌شناسیِ شیمی، کشاورزی به‌ویژه زیست‌شناسی کشاورزی جزء نخستین رشته‌هایی بود که در دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان راه‌اندازی و دانشجو جذب شد و با توجه به اقلیم استان گلستان و شرایط ویژه‌ای که برای تولید گیاهان دارویی وجود داشت، اعضای هیئت علمی به این نتیجه رسیدند که یک مرکز تحقیقات در واحد گرگان ایجاد کنند.

کشت و توسعه گیاهان دارویی، فرآوری و تولید فرآورده‌های گیاهان دارویی و تولید و مستندات علمی از اهداف اساسی این مرکز تحقیقاتی بوده است؛ چراکه این خلأ وجود داشت که مجلات و مقالات تخصصی در این زمینه خیلی کم داشتیم. خوشبختانه مجله تخصصی اکوفیتوشیمی چند سالی است در این واحد دانشگاهی چاپ می‌شود و با همکاری انجمن گیاهان دارویی کشور دارای مجوز وزارت علوم است.

در راستای هدف نخست که کشت و توسعه گیاهان دارویی است در مرکز کردکوی و دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرگز به وسعت بیش از 10 هکتار به‌طور مستقیم کشت گیاهان دارویی به‌طور خاص نعنای فلفلی با همکاری بخش خصوصی انجام می‌دهیم.

با همکاری مشترک مرکز تحقیقات گیاهان دارویی واحد گرگان و بخش خصوصی بیش از ۸۰ تن نعنای فلفلی در سال اول از زمین‌های دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر گز و مرکز کردکوی واحد گرگان برداشت شد.

در دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبدکاووس نیز از امسال کشت سیاه‌دانه که نیاز آبی کمتری داشته و فقط کشت دیم انجام می‌شود، در مقیاس کوچک به‌صورت آزمایشگاهی و به دلیل اینکه نخواستیم ریسک کنیم، حدود 2 هکتار را آغاز کردیم و با پیش‌بینی انجام شده سال آینده این کشت، حدود 6 هکتار افزایش خواهد داشت.

در حوزه کشت گیاهان دارویی، استان گلستان فوق‌العاده مستعد است؛ اما یکی از مشکلاتی که وجود دارد و تا حدود زیادی ما را به این کار ترغیب نکرده، بحث مالکیت زمین‌هایی است که در استان وجود دارد. اگر این مشکل حل شود، خیلی از واحدهای دانشگاهی تمایل دارند در حوزه کشت و توسعه گیاهان دارویی فعال باشند.

درباره تشکیل گروه‌های پژوهشی و چارت این مرکز تحقیقاتی باید گفت که خوشبختانه یکی دو سالی است که این فعالیت مقداری جدی‌تر و گروه‌های مادر تشکیل شده و اعلام همکاری کرده‌اند و در حال شکل‌گیری به‌صورت منظم هستند. در پایان‌نامه‌های دکتری و ارشد رشته‌های شیمی و کشاورزی، موضوعات گیاهان دارویی زیادی داریم و روی این قضیه کار می‌کنند.

بحث پایان‌نامه‌ها را جدی گرفته‌ایم و اکنون نزدیک به 10 مورد پایان‌نامه ارشد و دکتری داریم که از آنها حمایت می‌کنیم و مقالاتی هم به‌زودی چاپ خواهد شد. در مورد درآمدها هم در یکی دو سال اخیر توانسته‌ایم کف درآمدها را احصا و گردآوری کنیم و حتی خیلی بیشتر از آن کف درآمد توانسته‌ایم به یک درآمد تولیدی برسیم که با کمک همکاران امیدواریم وقتی در بحث فرآوری وارد شویم، این درآمد بیشتر شود.

آنا: تعامل نهادها و مراکز مربوط به این مرکز چگونه بوده و آیا قرارداد و تفاهم‌نامه‌ای در زمینه‌های همکاری صورت گرفته است؟

حبیبی: با بخش خصوصی دو تا سه قرارداد و با جهاد دانشگاهی یک تفاهم‌نامه و یک قرارداد کاشت داریم که کشت سیاه‌دانه را جهاد دانشگاهی به‌طور تخصصی در استان‌ها پیگیری می‌کند. از امسال با این نهادها وارد کار و فعالیت شده‌ایم و در قراردادی با مشاوره مراکز تخصصی آنها در حال کار بوده و در زمینه تولید بیشتر با بخش خصوصی همکاری می‌کنیم؛ چراکه ارگان‌های دولتی خیلی در بخش تولید گیاهان دارویی فعال نیستند.

در استان گلستان بیشتر بخش خصوصی و شرکت‌های نوپا و شرکت‌های دانش‌بنیان فعالیت می‌کنند که فعلاً سه قرارداد داریم. دو مورد از قراردادها به درآمدزایی رسیده و در تولید نعنای فلفلی فعال هستیم. این شرکت‌ها عمدتاً شرکت‌هایی هستند که در زمینه فرآوری فعال بوده و حتی تا تولید محصولات اسانس هم پیش می‌روند و این محصولات را سال آینده به حوزه اروپا هم صادر می‌کنند.

همه هزینه‌های جاری، بیمه، کارگر و ... در این قرارداد بر عهده شرکت‌هاست و دانشگاه به آنها خدمات فنی و تخصصی از قبیل مشاوره‌های فنی می‌دهد. زمین و آب آنها را تأمین می‌کند و قرارداد به‌صورت 50-50 منعقد شده است.

آنا:مهم‌ترین دستاورد این مرکز از ابتدا تاکنون چه بوده است؟

حبیبی: ازنظر ما مهم‌ترین دستاورد همان مجله اکوفوتوشیمی گیاهان دارویی است که الان فعال بوده و حتی اخیراً برای ISI شدن آن هم اقدام شده و برنامه داریم که آن را تا ISI شدن پیش ببریم.

آنا:‌ درباره این مجله توضیحات بیشتری بدهید.

حبیبی: این مجله با همکاری انجمن گیاهان دارویی کشور از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اخذ مجوز شده و در آن به تأثیراتی که موقعیت‌ها و شرایط مختلف بر روی گیاهان دارویی دارد، پرداخته می‌شود. برای نمونه یک گیاه دارویی در استان گلستان ممکن است در 20 تا 30 ناحیه کشت شود و ازنظر ظاهر هیچ تفاوتی با هم نداشته باشند و گیاه خوبی باشد؛ اما ازنظر متابولیک‌های ثانویه، یعنی مواد مؤثره‌ای که گیاه دارد به‌دلیل تنش‌های متفاوتی که در نقاط مختلف به آن وارد می‌شود، متفاوت خواهد بود.

عمدتاً در زمینه کشاورزی و زیست‌شناسی با استفاده از اطلاعات شیمیایی که از مراکز آنالیز می‌گیرند، اطلاعات جمع‌آوری و مقایسه می‌شود و به این نتیجه می‌رسند که فلان گیاه خاص در چه نقطه‌ای با بیشترین راندمان می‌توان به عمل آورد. (مرکز آنالیز مرکز تحقیقات گیاهان دارویی واحد گرگان یکی از پیشرفته‌ترین مراکز آنالیز است)

آنا:‌ کاشت گیاه سیاه‌دانه‌ در دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبدکاووس نتیجه داده است؟ آیا می‌خواهید سطح کشت آن را افزایش دهید؟

حبیبی: بله. سیاه‌دانه گیاهی است که هم به‌صورت دیم و هم به‌صورت آبی کشت می‌شود. خوشبختانه استان گلستان جزء استان‌هایی بوده که می‌توان این گیاه را در آنجا به‌صورت دیم کاشت. گیاه سیاه‌دانه به‌طور متوسط در هکتار 15 تا 25 میلیون تومان سود و آورده دارد و این مقدار سود، سه برابر کشت محصول استراتژیکی مانند گندم است.

آنا: چه زمانی برای کاشت گیاه سیاه‌دانه مناسب است؟

حبیبی: به‌عنوان کشت دوم می‌توان استفاده کرد معمولاً آبان ماه کشت شده و در اردیبهشت‌ برداشت می‌شود. بزرگ‌ترین مزیت کشت گیاه سیاه‌دانه در کشور این است که اکنون واردکننده این محصول هستیم و اتاق بازرگانی کشاورزان را تشویق می‌کنند که تولید داخلی را افزایش دهند.

آنا: با وجود امکاناتی که داریم، چرا این محصول وارد می‌شود؟

حبیبی:‌ به‌دلیل اینکه حجم تولید آن کم بوده و تقریباً چند سالی است که تازه متوجه شده‌اند که رقم‌های مختلف هندی آن با شرایط آب و هوایی ایران توجیه اقتصادی برای تولید دارد و کشت آن را گسترش داده‌اند.

آنا: فعالیت‌های مرکز تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

حبیبی: این مرکز می‌تواند فعالیت خود را افزایش دهد. همه فعالیت‌های این مرکز بدون ریالی هزینه، اتفاق افتاد. شاید جزء معدود مراکزی بودیم که ریالی هزینه از سازمان مرکزی یا دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان دریافت نکردیم به‌جز آن حق سرپرستی یا حق کارشناسی که به‌عنوان حقوق پرداخت می‌شود. با همین امکانات موجود توانستیم قراردادهای خوبی بسته و این درآمدها را ایجاد کنیم؛ سازمان مرکزی باید حمایت کند و اعتباراتی که سالانه در نظر گرفته می‌شود، به مراکز داده شود، چون واقعاً مشکل داریم. درواقع سازمان مرکزی تأمین اعتبار می‌کند؛ اما موقع پول گرفتن واقعاً پولی وجود ندارد که دریافت و هزینه کنیم.

آنا:‌ با توجه به فعالیت‌ها و بازدهی که این مرکز دارد، آن‌‌طور که باید و شاید، بودجه به شما تعلق نمی‌گیرد؟

حبیبی: سرانه‌ای حدود 100 تا 200 میلیون تومان ممکن است تعلق گیرد؛ اما اکنون که در ماه بهمن قرار داریم، سرانه امسال را هنوز دریافت نکرده‌ایم. واقعاً این مشکل باید حل شود. در بحث تولید داخل، دانشگاه برای همه واحدهای دانشگاهی سرانه‌ای در نظر می‌گیرند؛ اما از آنجایی که اولویت‌های دیگری در دانشگاه وجود دارد برای آنها هزینه می‌شود؛ البته نمی‌گویم نباید آن اولویت‌ها وجود داشته باشد؛ اما یا این تعیین اولویت‌ها مشکل دارد یا این مبالغ به آنها تزریق نمی‌شود. الان دستگاه‌هایی را فرستاده‌ایم برای تعمیر که کلی هزینه دارد، نگهداری‌ آنها هزینه دارد ولی متأسفانه به‌دلیل نداشتن اعتبار نمی‌توانیم از آنها استفاده کنیم.

انتهای پیام/4121/4062/