حکیم‌الدین بِدلیسی؛تاریخ‌نگار حقیقت‌گو

به گزارش خبرنگار حوزه آیین و اندیشه گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ در مسیری که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد کاربرد بیشتری دارد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است؛ بزرگانی که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ایرانیان از دیرباز به سبب انباشت تجربه تاریخی، از وقایع و رویدادها درک تاریخی داشتند و به سبب غنای فرهنگی ویژه خود، قرن‌ها پیش از دیگر تمدن‌های منطقه، به نگارش تاریخ و به عبارت دیگر «تاریخ‌نگاری» دست یازیدند. «خدای نامه‌ها» شرح تاریخ زمامداری پادشاهان عهد کهن ایران و یادگار آن دوران دور است.در دوران اسلامی، مورخان مسلمان کوشیدند این تجربه را در بافتی توحیدی به کار گیرند و تاریخ اسلام و ممالک مسلمان را به خامه توانمند خویش بنگارند. از آن جمله ، یکی «حکیم‌الدین بِدلیسی» مورخ ایرانی‌تبار کردنژاد است. او در «بدلیس» (شهری کردنشین در شرق ترکیه امروزی) زاده شد. پدرش «حسام الدین علی» از عرفای بزرگ زمانه بود.

بدلیسی نخست از منشیان خاص دربار «یعقوب بیگ آق قویونلو» ( حکومت: 883- 896 ق) بود که به سبب نامه تبریکی که در 890 ق از جانب یعقوب بیگ به «بایزید دوم» (حکومت: 886 – 918) نوشت، تحسین و توجه سلطان عثمانی را جلب کرد.

بدلیسی در 907 ق، به سرزمین عثمانی رفت و بایزید سلطان عثمانی،از او خواست تاریخ خاندان عثمانی را به فارسی بنویسد؛چراکه در دولت عثمانی زبان فارسی زبانی فاخر شمرده می‌شد.بدلیسی به این کار مشغول شد و در اثر خویش، حقایق تاریخ ایران را نیز بازتاب داد.از آنجا که ایران رقیب دولت عثمانی بود، سلطان عثمانی این توجه بدلیسی به تاریخ ایران را برنتافت و از پرداخت حق‌الزحمه تألیف اثر شانه خالی کرد. بدلیسی به ناچار رنجیده‌خاطر از سلطان و شاید برای حفظ جان و مال خود اجازه سفر حج خواست،اما با این تقاضایش نیز موافقت نکردند.

چندی بعد«خادم‌علی شاه» صدراعظم سلطان که بزرگ‌ترین دشمن بدلیسی بود درگذشت. بدلیسی فرصت را غنیمت شمرد و در سال 917 ق، به مکه رفت و از آنجا نامه‌ای به دربار عثمانی نوشت و تهدید کرد که اگر حق او را ندهند، در دیباچه و خاتمه کتاب تاریخش قدرناشناسی آنان را آشکار خواهد کرد.

پس از جلوس سلطان سلیم اول عثمانی (حکومت: 918-926 ق) و با دعوت وی، بدلیسی به عثمانی بازگشت و کتاب تاریخش را که به پایان برده بود به او تقدیم کرد. بدلیسی در ذی‌الحجه 926 در استانبول درگذشت و در محله ایوب در کنار مسجدی که همسرش زینت خاتون بنا کرده بود به خاک سپرده شد.

از بدلیسی تألیفات ارزشمندی به یادگار مانده است.مهم ترین این آثار عبارتند از:

1. هشت بهشت یا تاریخ خاندان عثمانی؛این کتاب نخستین تاریخ رسمی عثمانیان و مهم ترین اثر بدلیسی است. این تاریخ‌نامه مشتمل بر وقایع روزگار هشت سلطان، از سلطان عثمان تا بایزید دوم است و به گفته مؤلف در نوشتن آن از سبک جهانگشای جوینی، تاریخ وصاف و آثار معین الدین یزدی و شرف الدین یزدی تقلید شده است. نگارش این کتاب در 908 ق آغاز شد و دو سال و شش ماه طول کشید.

 پس از درگذشت بدلیسی، پسرش، ابوالفضل بر تاریخ او ذیلی نوشت که شامل حوادث دوران سلطنت سلیم اول است. از این کتاب نسخه های متعددی در دست است.

2.رساله الاباء عن مواقع الوباء؛

3.رساله فی النفس؛

4.شرح بر گلشن راز شبستری که در استانبول چاپ شده است؛

5.شرح مثنوی معنوی؛

6.مناظره روزه و عید؛

 انتهای پیام/4104/