مقدسی در گفتگو با آنا:
هیچ کتابی بی‌نیاز از ویرایش نیست
دبیر انجمن صنفی ویراستاران گفت: هیچ کتابی بی‌نیاز از ویرایش نیست، هیچ ناشر، نویسنده و مترجم خوبی نمی‌توان پیدا کرد که کتابش نیاز به ویراستار نداشته باشد.
به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، هر اثر مکتوب باید به بهترین نحو و در بهترین شکل کیفی و کمی به دست مخاطب برسد. به‌جز محتوای اصلی کتاب که بار اصلی آن بر دوش مؤلف و نویسنده است، طراحی جلد، کیفیت مناسب چاپ و کاغذ و ویراستاری متن کتاب یکی از الزامات اصلی یک کتاب خوب و تأثیرگذار است.
هر نوشته می‌بایست پس از طی مراحلی از لحاظ زبانی و ساختاری، فنی و تخصصی مورد بررسی قرار بگیرد و بازبینی و ویرایش شود. پس از نگارش هر متن توسط نویسنده یا ترجمۀ آن توسط مترجم، باید سفارش ویراستاری داده شود تا متن بر طبق تجربیات و دانش یک ویراستار حرفه‌ای پالایش شود. ویراستاری از مراحل اصلی در روند نشر کتاب است که به دلایل مختلف مورد غفلت قرار می‌گیرد و بسیاری از ناشران به آن توجه نمی‌کنند.
خبرنگار خبرگزاری آنا درباره اهمیت و ضرورت ویراستاری کتاب گفتگویی با مهناز مقدسی دبیر انجمن صنفی ویراستاران انجام داده است که در ادامه آن را می‌خوانید:
آنا: ضرورت ویراستاری کتاب، خصوصاً ویراستاری در شاخه ادبیات، چیست؟
مقدسی: منظورتان را در شاخه ادبیات نمی‌فهمم اگر منظورتان ویرایش زبانی یا آنچه مصطلح شده «ویرایش ادبی» است، باید بگویم ویرایش زبانی یکی از ویرایش‌های معمول است، اما ما چندین نوع ویرایش دیگر هم داریم. اگر کلی بخواهید، باید گفت هیچ کتابی بی‌نیاز از ویرایش نیست. هیچ ناشر و نویسنده و مترجم خوبی نمی‌توان پیدا کرد که کتاب یا نوشته‌اش نیاز به ویراستار نداشته باشد. ویراستار خوب چشمِ آخرِ قبل از انتشار اثر است. عملاً مثل منتقدی است که اثر را پیش از انتشار نقد می‌کند و مشکلاتش را رفع می‌کند و خیلی از اشتباهات احتمالی را اصلاح می‌کند. اگر منظور شما از شاخه ادبیات کتاب‌های کلاسیک ادبی یا کتاب‌هایی با موضوع ادبیات باشد باید بگویم حتی اگر ناشری تصمیم بگیرد که یکی از متون کهن فارسی مثل تاریخ بیهقی را دوباره حروف‌نگاری و منتشر کند، باز هم به ویراستار نیاز دارد که از نظر صوری (فنی) آن کتاب را ویرایش کند و رسم‌الخط متن را یکدست و قواعد نشانه‌گذاری را در آن اِعمال کند و برای آن نمایه‌ای بسازد و احتمالاً شرح لغات دشوار را با منابع چک کند.
هیچ ناشر و نویسنده و مترجم خوبی نمی‌توان پیدا کرد که کتاب یا نوشته‌اش نیاز به ویراستار نداشته باشد
آنا: نیاز آثار ادبی معاصر به ویراستاری چقدر است؟
مقدسی: آثار ادبی معاصر هم، از شعر و ادبیات نمایشی، نیاز به ویرایش دارند. ممکن است شاعری در شعر خود اِشکال وزنی داشته باشد یا داستان‌نویسی در داستان خود نیاز به راهنمایی داشته باشد. نمونه داستانی‌اش کتاب «ثریا در اغما» نوشته اسماعیل فصیح است که ویراستار آن، محمدرضا جعفری، حتی در مورد پایان‌بندی داستان هم به نویسنده پیشنهادهایی داد که نویسنده پذیرفت و اثر تبدیل به رمانی خوش‌ساخت شد.
آنا: با توجه به اینکه بسیاری از نویسندگان و اهل ادبیات نسبت به بی‌اهمیتی ناشران به ویراستاری کتاب گلایه دارند. شما دلیل این بی‌اهمیتی را چه چیز می‌دانید.
مقدسی: ناشران غالباً ویرایش را امری ضروری نمی‌دانند. بیشترشان ترجیح می‌دهند که کتاب هرچه زودتر روانه بازار شود تا زودتر بازده مالی داشته باشد. منتهی نمی‌دانند که چه لطمه‌ای به کتاب خود می‌زنند. انبوهی کتاب‌های بی‌کیفیت و پرغلط در بازار هست که همگی به علت بی‌توجهی ناشر به امر ویرایش تولید شده‌اند. کافی است برای نمونه چند چاپ از دیوان پروین اعتصامی یا هزار و یک شب ترجمه طسوجی تبریزی را با هم مقایسه کنید و ببینید که حتی بعضی ناشران دقیق و خوش‌سلیقه چه تعداد متن‌های مغلوط و آشفته منتشر کرده‌اند.
آنا: بیشترین آسیب ویراستاری نشدن کتاب در چرخه نشر متوجه کیست؟
مقدسی: آسیب انتشار کتاب ضعیف و پرغلط یکی دو تا نیست، هم ناشر ضرر می‌کند و کتابش خوب فروش نمی‌رود، هم مخاطب ضرر می‌کند چون نوشته خوب و پاکیزه‌ای را خریداری نمی‌کند، هم نویسنده ضرر می‌کند چون اگر به بوته نقد کشیده شود ایرادهایش عیان می‌شود و جایگاهش تقلیل پیدا می‌کند. از طرف دیگر، ما کتاب‌خوان کم نداریم کافی است یکی از دوستانتان یکی از این دو کتاب را داشته باشد و به شما بگوید که این چاپ یا چاپ این ناشر را نخر، پر از غلط است. در این صورت، ناشر سرمایه‌گذاری‌اش بی‌نتیجه می‌ماند. نکته دیگری را هم باید بگویم، اینکه متأسفانه ویراستارانی که در نشر فعال‌اند همگی توانمندی‌های ویراستار خوب را ندارند و ممکن است ناشر کار را به ویراستار بسپارد، اما نتیجه‌اش متنی پرایراد باشد چون ویراستارش متبحر و همه‌سونگر و توانمند نبوده است. انتخاب ویراستار خوب موضوع مهمی است که باید به ناشران آموزش داده شود.
با انتشار کتاب ضعیف و پرغلط ناشر، مخاطب و نویسنده ضرر می‌کند
آنا: نقش ویراستاری در انتقال مفهوم چیست؟
مقدسی: ویراستار، به شرطی که خودش بر متن اشراف داشته باشد و ابهام‌های احتمالی را به کمک مترجم یا نویسنده رفع کند، می‌تواند متنِ مفهوم‌تری را به ناشر تحویل دهد. ولی وقتی ویراستار فقط وظیفه خود را در یکدست کردن رسم‌الخط و اصلاح چند خطای رایج زبانی می‌بیند، مطمئناً نمی‌توان توقع داشت که آنچه او ویرایش کرده به‌راحتی فهمیده شود و خواننده در خواندن آن مشکلی نداشته باشد.
آنا: به نظر شما چه راه‌هایی برای ملزم کردن ناشران و نویسندگان به ویراستاری کتاب وجود دارد؟
مقدسی: به لحاظِ قانونی که مطلقاً نمی‌توان ناشر یا صاحب اثری را ملزم کرد که حتماً کارش را به ویراستار بدهد. ولی می‌توان با تربیت ویراستاران خوب در دوره‌های معتبر ویرایش، نه هر دوره‌ای، به ناشران نشان داد که ویرایش واقعی چیست و ویراستار واقعی کیست. از طرفی هم مؤسسات و نهادهای صنفی، مثل اتحادیه ناشران، می‌تواند با برگزاری دوره‌های آموزشی برای ناشران تازه‌کار به آنها یاد بدهد که سپردن کار به ویراستار خوب به نفع خودِ ناشر است. البته رقابت در بازار کتاب هم بی‌تأثیر نیست و خودِ ناشر رفته‌رفته می‌فهمد که باید کار خود را به ویراستار خوب بسپارد. با این حال، این راه‌حل‌ها برای همه ناشران نتیجه یکسانی ندارد. ناشران بسیاری هستند که فقط به فکر تولید کتاب‌های تکراری یا انتشار کتاب‌هایی با هزینه نویسنده و شاعرند و برای آنها کیفیت اثر چندان اهمیتی ندارد. بدتر اینکه برخی از ناشران، فقط برای اینکه بگویند آنها هم کارشان را به ویراستار سپرده‌اند، نام یکی از اقوام یا دوستان خود و گاهی خودشان را در شناسنامه کتاب به عنوان ویراستار می‌نویسند و این موجب می‌شود که ما با تعدادی ویراستار مواجهیم که هیچ سهمی در کتاب نداشته‌اند و ذکر نامشان وجهی تزئینی داشته است. به نظر من برای بهبود وضع موجود همه باید تلاش کنند، ناشر برای درک بهتر از کتابی که منتشر می‌کند، نویسنده برای بهبود اثرش، ویراستار برای تقویت توانمندی‌ها و انجام کار خوب و بی‌نقص و خواننده نیز برای انتخاب کتاب خوب مشورت بگیرد و کتاب خوب را معرفی کند.
برخی از ناشران نام یکی از اقوام یا دوستان خود را در شناسنامه کتاب به عنوان ویراستار می‌نویسند
آنا: ویراستاری آثار چقدر هزینه و زمان نیاز دارد که برخی حاضر به این کار نیستند؟
مقدسی: هزینه را فقط باید بعد از دیدن اثر و مرور آن برآورد کرد. تعرفه مشخصی برای همه آثار نداریم. زمان را هم بعد از برآورد میزان کارِ باید تخمین زد. ولی هزینه و زمان ویرایش درست مثل دیگر مراحل انتشار آثار است. همان‌طور که هزینه و زمان چاپ یا صحافی را نمی‌توان دقیق پیش‌بینی کرد. با این حال، هزینه ویرایش، به شرطی که خودِ اثر قبل از تحویل به ویراستار نسبتاً سالم باشد، آن‌قدری بر هزینه‌های دیگرِ ناشر اضافه نمی‌کند. مگر اینکه اثر مطلوب نباشد، ولی ناشر بخواهد حتماً آن را منتشر کند. مانند برخی کتاب‌های درسی دانشگاهی که ناشر الزام دارد که کتاب فلان استاد را، به دلیل اطمینان از فروش آن، منتشر کند. چنین کتاب‌هایی معمولاً نامنسجم‌اند و حتی یک نویسنده واحد ندارند و در نتیجه ویرایش آنها ممکن است ماه‌ها طول بکشد و هزینه‌ای به ناشر تحمیل کند.
انتهای پیام/4072/4028/پ
انتهای پیام/
