سوءتدبیر و خشکسالی دوباره گاوخونی را تشنه کرد

آرزو میرزاخانی،گروه اجتماعی- هرچند با همکاری و تلاش تعدادی از فعالان زیست‌محیطی، مردم و اداره محیط‌ زیست استان اصفهان، آب به مدت یک ماه وارد تالاب گاوخونی شد و کابوس خشکی تالاب ۴۷۶کیلومتر مربعی این تالاب را از چشم اصفهانی‌ها گرفت؛ اما نیاز استان به آب شرب، کشاورزی و صنعت بالاخره باعث شد تا مسئولان تصمیم بگیرند تا اندک آب ورودی به گاوخونی را دوباره قطع کرده و به سمت مصرف روانه کنند که البته به گفته برخی از کارشناسان، خشکسالی و تغییرات آب‌ و هوایی نیز در ایجاد این شرایط بی‌تاثیر نبوده است.

مشاور رئیس سازمان محیط‌ زیست بر این باور است که هر چند خشکسالی، تغییر اقلیم و گرم شدن کره زمین به خودی خود تاثیر بسیاری بر کاهش منابع آبی در کشور داشته است اما مهم‌ترین مشکل ما در زمینه بحران آبی و خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها، به ویژه تالاب گاوخونی، مشکل مدیریت نادرست منابع آبی است.

اسماعیل کهرم به آنا می‌گوید: «تغییرات آب‌ و هوایی یک حقیقت جهانی است. هر چند حتی سیاستمداران آمریکایی هم نمی‌خواستند این موضوع را بپذیرند. اما در سال 2006 ناسا رسما اعلام کرد که جهان دچار خشکسالی شده است و در یک قرن گذشته حدود 0.6 درجه هوای زمین‌گرم‌تر شده است. در این بین ایران بیشترین میزان گرم شدن را داشته و آمارها نشان می‌دهد دمای هوا در کشور ما تا 1.2 درجه سانتی‌گراد در یک قرن گذشته افزایش یافته است.»

به گفته او بر اساس تحقیقات، مدیریت ناصحیح منابع آبی بر این تغییرات آب‌ و هوایی و خشکسالی دامن زده و سبب شده تا 600 دریاچه و تالاب ایران اکنون نابود شود و تنها لاشه‌ای از آنها باقی بماند. سدسازی‌ها و برداشت‌های بی‌رویه و استقرار صنایع در شهرهایی که سنخیتی با وضعیت آب‌ و هوایی این شهرها ندارند مصداق بارز این مدیریت نادرست منابع آبی است.

به باور کهرم ایجاد صنایع آب‌بر مانند فولاد که برای تولید هر کیلو گرم از محصولشان، 6 هزار لیتر آب مصرف می‌شود و یا کاشت خربزه‌ای که برای تولید هر عدد از آن 3 هزار لیتر آب صرف می‌کنند و حتی کشت برنج در استانی همانند اصفهان که استانی خشک محسوب می‌شود یا انتقال آب از این استان به استان‌های مجاور نشان می‌دهد که هیچ برنامه‌ای برای مدیریت آب در استان اصفهان وجود نداشته و بنابراین اکنون این منطقه با مشکلات عدیده‌ای در زمینه بحران آب و خشکی مواجه شده است.

او اضافه می‌کند: «‌شیخ بهایی در حدود 400 سال پیش با استفاده از سیستمی مهندسی توانست آب را در شهر اصفهان به طور کامل مدیریت و تقسیم کند. اما ما از این الگو پیروی نکردیم و همین هم باعث شد تا تالاب گاوخونی که از زیباترین تالاب‌های کشور بود، به مرگ تدریجی دچار شود.»

مشاور رئیس سازمان محیط زیست با بیان اینکه ایران در بین کشورهای خاورمیانه بیشترین میزان یعنی سالانه 420 میلیارد متر مکعب آب را دریافت می‌کند، می‌گوید که از این میزان چیزی در حدود 30 میلیارد متر مکعب به دلیل سدسازی‌های بی‌رویه هدر می‌رود و 90 میلیارد مترمکعب نیز در بخش کشاورزی، صنعت و شرب مصرف می‌شود. این نشان می‌دهد که ما نمی‌دانستیم در کشوری که به وضعیت خشکسالی دچار شده چطور باید از منابع آبی که داریم صحیح استفاده کنیم.

البته کهرم معتقد است که هنوز دیر نشده و می‌توان با ارائه راهکارهای علمی هم مشکل هدر رفت آب را در کشور حل کرد و هم تالاب‌های در حال مرگ از جمله تالاب گاوخونی را نجات داد. اما به قول او این کار "ممکن است...ولی به خون جگر..."

اصفهان در شرایط خشکسالی؛ زاینده‌رود 800 میلیارد مترمکعب بیشتر آب ندارد

مدیرکل حفاظت محیط‌ زیست استان اصفهان درباره وضعیت آبی این استان و تالاب گاوخونی که اداره تحت هدایت او نتوانست آب را در آن جاری نگه دارد، به آنا می‌گوید: « اکنون استان اصفهان در شرایط خشکسالی قرار دارد و زاینده‌رود 800 میلیون متر مکعب بیشتر آورد ندارد. بنابراین برای احیای تالاب گاوخونی باید راهکارهای عملی و علمی را در نظر گرفت. زیرا با تدبیر می‌توان جریان آب را دوباره به این تالاب وارد کرد اما این فقط در حرف راحت است و در عمل نیازمند برنامه‌ریزی‌های دقیق و اجرایی است.»

حمید ظهرابی تاکید می‌کند: «نیاز آبی تالاب گاوخونی 176 میلیون مترمکعب برآورد شده است، یعنی نیاز آبی تالاب 10 درصد از کل حجم آب زاینده‌رود هم نمی‌شود و بسیار ناچیز است. بنابراین وقتی که در شرایط ترسالی آورد زاینده رود یک میلیارد و 800 میلیون متر مکعب باشد این میزان نیاز آبی گاوخونی را می‌توان تامین کرد؛ اما در شرایط فعلی کار سختی است.»

به گفته ظهرابی برای مدیریت آب در استان اصفهان در حوزه کشاورزی ضرورت دارد که الگوی کشت و راندمان مصرف آب اصلاح شود. در حوزه صنعت نیز صنایعی مانند فولاد باید اقداماتی برای مصرف بهینه آب انجام دهند که البته این کار در حال انجام است. به عنوان مثال صنایع فولاد استان طرح‌هایی برای بازچرخانی آب دارند تا بتوانند آب کمتری مصرف کنند.

نگرانی محیط‌ زیست از ورود صنایع جدید آب‌بر به استان است

مدیرکل اداره محیط‌ زیست اصفهان تاکید می‌کند که در شرایط فعلی و مشکلات آبی که در رودخانه زاینده‌رود وجود دارد بیشترین نگرانی موجود مربوط به توسعه صنایع جدید و آب‌بر در استان اصفهان است. بنابراین تلاش محیط‌ زیست و مدیریت استان هم این است که این موضوع را در مطالعات آمایش سرزمینی مدنظر داشته باشند و در کل برای ورود صنایعی با فناوری پیشرفته‌تر به استان تلاش شود تا این صنایع مصرف آب و آلودگی کمتری هم داشته باشند.

ظهرابی یادآور می‌شود: «پیشنهاد آکادمیک ما این است که در آینده از پساب شهری و روستایی در حوزه آبریز استفاده شود. به طوری که این آب را در اختیار صنایع استان قرار دهند و در عوض آبی که اکنون صنایع مصرف می‌کنند را به عنوان حق‌آبه به زاینده‌رود بازگردانند. البته اجرای این طرح بسیار زمان‌بر است و اکنون در شورای مدیریت یکپارچه زاینده‌رود و همچنین در شورای حفاظت کیفی از زاینده‌رود پیشنهاد داده شده و جزء الویت‌های اداره

حفاظت محیط‌ زیست استان محسوب‌ می‌شود.»

ظهرابی می‌گوید: اگر این اراده وجود داشته باشد که توسعه جدید باغی، کشاورزی و همچنین صنعتی در کنار مصارف جدید آبی در استان اصفهان ایجاد نشود و همچنین مصارف موجود نیز به سمت صرفه‌جویی پیش روند و استفاده بهینه از پساب کشاورزی صورت گیرد، می‌توان ادعا کرد که تا بیش از 90 درصد می‌توان زاینده‌رود را احیا کرد. اما طبیعتا موانعی نیز وجود خواهد داشت؛ از جمله اینکه زاینده‌رود بین دو استان اصفهان و چهار محال‌ و بختیاری واقع شده و بنابراین چالش‌هایی در این بین وجود دارد که باید مدنظر قرار گیرد.»

به باور مدیرکل اداره محیط‌ زیست اصفهان در صورتی می‌توان به مصرف بهینه و اصلاح الگوی کشاورزی امیدوار بود که فرهنگسازی و بسترسازی‌های لازم در بین عموم مردم در این باره انجام شود. زیرا در صورتی که مردم همراه نباشند هیچ طرحی اجرایی نخواهد شد و این کار نیز در حرف راحت است اما در عمل نیازمند حمایت بخش‌های مختلف از جمله دستگاه‌های اجرایی و دولت است.

وی با تاکید بر آمایش سرزمینی و واردات آب مجازی، اذعان می‌کند که هر چند تاکنون به این دو موضوع در کشور ما توجهی نشده اما اکنون ضرورت دارد که اینها در دستور کار قرار گیرد. باید توجه کرد محصولی که در استانی تولید می‌شود، مطابق با منابع آبی استان باشد. همچنین اصلاح الگوی کشت و آبیاری نیز تاثیر بسیاری در کاهش مصرف آب دارد که البته بدون حمایت‌های دولت و سازمان‌های مربوطه امکان‌پذیر نخواهد بود. او بر این باور است که این اقدام‌ها عزم و اراده‌ای ملی و استانی را می‌طلبد.

ظهرابی می‌گوید:‌ «البته استاندار استان اصفهان در این خصوص حمایت‌های خوبی از اداره محیط‌ زیست استان دارد و در سطح کلان نیز نگاه دولت زیست‌محیطی است. بنابراین می‌توان امیدوار بود که با حرکتی منسجم‌تر بتوان در زمینه حل بحران آب در استان اصفهان و احیای زاینده‌رود اقدامات موثری انجام داد. مجلس شورای اسلامی نیز باید وضع قوانین و مقررات بازدارنده را در این زمینه داشته باشد زیرا در صورتی که قوانین لازم مصوب نشود طبیعتا با مشکل مواجه خواهیم شد.»

به گزارش آنا، در شرایطی که خشکسالی کشور را تهدید می‌کند، اما همچنان مدیریت نادرست منابع آبی در کشور از جمله در بخش کشاورزی، صنعت و حتی شرب در کنار انتقال آب از استانی به استان دیگر سبب شده تا روز به روز شاهد خشکیدگی بیشتر رودها و دریاچه‌ها باشیم. این در حالی است که مسئولان از این موضوع به وضوح مطلع هستند اما هنوز اقدامی جدی و عملی برای دستیابی به الگوی مدیریتی صحیحی در خصوص مصرف آب دست نیافته‌ایم.