افزایش رشد کیفی تولیدات علمی کشور در عرصه‌های بین‌المللی

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، دکتر محمدجواد دهقانی افزود: «پژوهش‌های یک درصد برتر بین‌المللی را مقالات پر استناد ( Highly Cited) می‌نامند و به پژوهش‌های یک‌دهم درصد برتر بین‌المللی مقالات داغ ( Hot) می‌گویند که در اینجا لفظ مقالات پر استناد برای هر دو به‌کار برده می‌شود. اطلاعات این گروه از پژوهش‌ها از پایگاه طلایه‌داران علم تامسون رویترز (ISI) استخراج می‌شود که همواره اطلاعات ده سال اخیر را پوشش می‌دهد.»

تولید علم کشور شتاب گرفته است

وی تصریح کرد: «هرچند در طی سال‌های گذشته کمیت تولید علم در کشور رشد قابل ‌ملاحظه‌ای را تجربه کرده است، اما در بخش کیفیت تولیدات، نیازمند تلاش بیشتری هستیم زیرا مقالات پر استناد بیانگر پژوهش‌هایی هستند که مسیر توسعه علم بین‌الملل را نشان می‌دهند و بعد از انجام یک پژوهش، اینکه سایر پژوهشگران تا چه اندازه به آن توجه کرده و آن را مبنای تحقیقات بعدی خود قرار دهند نشان‌دهنده اهمیت آن پژوهش است و در این میان پژوهش‌هایی هستند که جبهه‌های تحقیق جدیدی را در دنیای علم می‌گشایند.»

دکتر دهقانی اظهار داشت: «گروهی از پژوهشگران را به‌عنوان نخبگان علمی می‌شناسند که در زمره پژوهشگران یک درصد برتر دنیا قرار گیرند. تعداد استنادهای صورت گرفته به پژوهش‌های آن‌ها در طول زمان به‌گونه‌ای است که آن‌ها را در دسته برترین‌ها قرار داده است، اما این پژوهشگران لزوماً مقالات پر استناد تولید نکرده‌اند.»

وی در ادامه گفت: «بر اساس اطلاعات مستخرج از پایگاه طلایه‌داران علم تامسون رویترز (ISI) تعداد مقالات پر استناد جمهوری اسلامی ایران در ده سال گذشته به‌طور مرتب افزایش‌یافته است به‌طوری‌که در سال 2005 تنها 13 مقاله پر استناد موجود بود و این تعداد در سال 2006 به 32 و در سال 2007 به 57 مورد افزایش یافت و در سال 2011 پژوهشگران کشور موفق شدند تا 87 مقاله را درمجموع مقالات پر استناد دنیا جای‌داده و در سال 2012 این رقم به 111 مورد افزایش یافت و در سال 2013 تعداد مقالات پر استناد کشور به 161 مورد و در سال 2014 با یک افزایش دیگر، تعداد این دسته از مقالات به 229 مورد رسیده است.»

دهقانی خاطرنشان کرد: «بدین ترتیب با مقایسه تعداد مقالات پر استناد در سال 2005 نسبت به 2014 مشخص می‌شود که تعداد این دسته از مقالات 18 برابر شده است. درمجموع کل مقالات پر استناد تولیدشده توسط پژوهشگران کشور در 10 سال اخیر تا تاریخ 8/6/1394 برابر با 906 مورد گزارش‌شده که از این تعداد 901 مورد مقاله پر استناد و 25 مورد مقاله داغ هستند. ضمناً از ابتدای 2015 تاکنون تعداد 26 مقاله پر استناد توسط پژوهشگران کشور در طلایه‌داران علم ثبت‌شده است.»

پژوهشگران ایرانی قوی ظاهر شده اند

وی گفت: «همان‌گونه که سهم کمیت تولید علم در عرصه بین‌المللی در رشته‌های موضوعی مختلف یکسان نیست، سهم مقالات پراستناد نیز یکسان نیست. تعداد مقالات پر استناد دنیا در حوزه‌های موضوعی در شکل زیر نشان داده‌شده است. حوزه‌های پزشکی بالینی، شیمی، فیزیک، مهندسی و علوم اجتماعی پنج رشته موضوعی هستند که بیشترین تعداد مقالات پر استناد دنیا در آن‌ها تولیدشده‌اند. در مقابل اقتصاد و بازرگانی، میکروبیولوژی و علوم هوا و فضا دارای کمترین تعداد مقالات پر استناد هستند.»

رئیس مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری گفت: «پژوهشگران کشور در برخی رشته‌های موضوعی قوی‌تر از سایرین ظاهرشده‌اند. این قیاس تنها با نگاه به میزان مقالات پر استناد در یک‌رشته قابل انجام نیست، بلکه بایستی به تعداد پژوهشگران کشور در آن رشته موضوعی و همچنین سهم آن رشته موضوعی از کل مقالات پر استناد دنیا نیز نگریست. پژوهشگران کشور در حوزه مهندسی موفق شده‌اند 325 مقاله پر استناد در سطح بین‌المللی تولید کنند. آن‌ها 9% (نه درصد) از کل مقالات پر استناد دنیا را تولید کرده‌اند.»

دکتر دهقانی خاطرنشان کرد: «هرچند محققان شیمی و ریاضیات هرکدام با تولید 110 مقاله پر استناد دارای بیشترین تعداد مقالات از این نوع بعد از رشته موضوعی مهندسی هستند، اما وضعیت این دو رشته با یکدیگر متفاوت است. پژوهشگران حوزه ریاضی 6.5% (شش ممیز نیم درصد) از کل مقالات پر استناد دنیا را تولید کرده‌اند، اما پژوهشگران شیمی موفق شده‌اند تا حدود 0.5% (نیم درصد) از کل مقالات دنیا در این زمینه را تولید کنند.»

وی افزود: «در کل، رشته‌های موضوعی مهندسی، ریاضیات، زیست‌شناسی مولکولی و ژنتیک، علوم رایانه و پزشکی بالینی بیش از1.5% از کل مقالات پر استناد دنیا را تولید کرده‌اند. در حوزه علوم اجتماعی تنها 10 مقاله پر استناد تولیدشده که 0.14% ( چهارده صدم درصد) از کل مقالات دنیا در این حوزه است. در حوزه علوم هوا و فضا هیچ مقاله پراستنادی تولید نشده است. این آسیب‌شناسی از یک جنبه، نقاط قوت و ضعف در علم کشور در بخش پژوهش‌های بین‌المللی را نمایان می‌سازد.»

دکتر دهقانی در پایان گفت: «درمجموع باید گفت که سهم مقالات پر استناد کشور از کل مقالات دنیا از سهم تولید علم کشور در سال 2014 پیشی گرفته است. در طول 10 سال گذشته همواره سهم کمیت تولید علم کشور از سهم مقالات پر استناد دنیا کمتر بوده است، اما داده‌های سال 2014 نشان می‌دهد که این روند برعکس شده است.»