سعید کامیابی*
آشنایی با گردشگری كم‌شتاب در روستای رضاآباد
رضاآباد در بخش خارتوران و بخش بيارجمند تهديد طبيعی بیابان‌زایی و گسترش رمل را به فرصت گردشگری بيابانی تبديل کرده است.
روستای رضاآباد در 240 کیلومتری جنوب غربی شاهرود و ۱۲۳ کیلومتری جنوب بیارجمند و 30 كيلومتری روستای احمدآباد خارتوران در طول شرقی ۵۶ درجه و ۴۱ دقیقه و عرض شمالی ۳۵ درجه و ۵۷ دقیقه واقع شده است.
برای رسيدن به این روستا از دو مسير جاده ميامی به بيارجمند و بخش خارتوران و ديگری از مسير منشعب از شهر داورزن در جاده سبزوار می‌توان طی طريق کرد.
رضاآباد از داشتن جاده استاندارد و مطمئن و ايمن محروم است، آسفالت منتهی به روستا دچار تخريب و ناهموار شده و اصطکاک ماشین‌های عبوری را افزايش می‌دهد.
در زمان بارندگی شدید و آب‌گرفتگی، احتمال تخریب جاده و امکان گرفتار شدن اهالی این روستا از هر دو سمت شمال و جنوب وجود دارد. در مجموع جاده ارتباطی بیارجمند، احمدآباد به رضاآباد برای گردشگرانی که از سمت تهران می‌آیند، مناسب‌تر است؛ چراکه تنها ۱۰ کیلومتر انتهایی از مسیر، خاکی است هرچند که کیفیت آسفالت جاده احمدآباد به رضاآباد بسیار پر‌چاله و ناصاف است و به‌مراتب بخش خاکی باکیفیت‌تر است.
به‌طور خلاصه از شاهرود تا بیارجمند ۱۱۰ کیلومتر و بیارجمند تا احمدآباد ۱۰۰ کیلومتر است و از احمدآباد تا رضاآباد 30 کیلومتر مسیر در پیش است.
مسير ديگر جاده از سمت شمال از سمت داورزن و مزینان است که عبور از حدود ۴۵ کیلومتر جاده خاکی را می‌بایست پذیرفت.
بنابراین مسیر بالا از شاهرود تا داورزن ۱۸۰ کیلومتر و از داورزن به مزینان و رضاآباد 54 کیلومتر بوده كه بيشتر برای گردشگران از سمت مشهد و سبزوار مناسب است.
ساكنان رضاآباد از طايفه چوداری با بيش از 60 خانوار و حدود 20 دانش‌آموز مقطع ابتدايی در این روستا زندگی می‌کنند که عمده درآمد معيشتی آنان در سال‌های گذشته بر پايه دامداری و دام‌پروری سنتی به‌ویژه پرورش شتر و گوسفند و بز بوده و به‌دليل خشکسالی‌های مداوم در سال‌های اخير موجب مهاجرت بسياری از ساكنان به شهرها از جمله سبزوار، مشهد، تهران، شاهرود و سمنان شده بود.
طایفه چوداری یا چوبداری طایفه‌ای کوچ‌نشین هستند که برای تعلیف دام‌های خود به منطقه شمالی دهستان خارتوران کوچ کرده و این منطقه را به‌عنوان قشلاق دام خود برگزیدند.
گسترش رمل‌ها و تل‌ماسه تا مجاورت روستا امكان كشاورزی گسترده را نيز از آنها گرفته و بيم آن می‌رفت كه ماسه‌های بادی کم‌کم روستا را نيز تحت‌الشعاع قرار دهند.
زندگی در کنار شنزار مشکلات خود را دارد، باد و توفان همیشه قادر است که روستا را با لایه‌ای از شن بپوشاند، پوشش گیاهی در منطقه به‌دلیل چرای بی‌رویه یا خشکسالی‌ها هر روز فقیرتر شده و تثبیت شنزار ضعیف‌تر شده است.
از این‌رو با نگاه منابع طبيعی تهديد بالقوه برای گسترش بیابان‌زایی و هجوم تل‌ماسه‌ها و رمل‌ها در منطقه وجود دارد.
اما رويكرد مردم به سمت گردشگری نوين و استفاده از ظرفیت‌های منطقه و شرایط ايجاد يك ژئو‌سايت و پايگاه گسترش ژئوتوريسم و بیابان‌گردی موجب رونق خانه‌ها و اقامتگاه‌های بوم‌گردی در روستا شده؛ به‌طوری که تاکنون بيش از هفت خانه بوم‌گردی فعاليت خود را متناسب با استاندارهای اوليه سازمان ميراث فرهنگي و گردشگری شروع كرده و ساكنان ديگر نيز مقدمات ساخت‌وساز متناسب با بوم‌گردی را شروع کرده‌اند.
در واقع همزيستی با كوير و تلماس‌ها شرايط تهديد بیابان‌زایی را تبديل به فرصت گردشگری نوين کرده است، حتی دسترسی نه‌چندان ساده به روستا و دوری مسافت موجب نشده تا گردشگران علاقه‌مند به‌ویژه به حوزه بیابان‌گردی و گردشگری روستايی و عشايری و گردشگری هيجانی و ورزشی به آنجا نيايند.
اکنون تپه‌های ماسه‌ای به اشکال مختلف، سیاه‌چادر عشایری و نقوش بافته‌های زنان و صنایع‌دستی و سبك زندگی ایل و خانه‌های گنبدی خشتی و گله‌های شتر، به‌علاوه آسمان صاف و نزدیک کویر از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری این روستا به شمار می‌رود.
وجود خانه‌ها و اقامتگاه‌های بوم‌گردی مناسب با شرايط فرهنگی طبيعی منطقه اقامت مناسبی برای چنين گردشگران فراهم کرده است.
اقامتگاه‌های بوم‌گردی، اقامتگاه‌هایی هستند که در محیط‌های طبیعی و بومی با رعایت بالاترین سطح ضوابط زیست‌محیطی و به شکلی سازگار با معماری بومی، بافت تاریخی و سیمای طبیعی منطقه ساخته می‌شود و با بیشترین تعامل با جامعه محلی و توجه به اقلیم، زمینه حضور گردشگران را باکیفیت قابل‌قبول و تعریف‌شده فراهم می‌کند.
بوم‌گردی تعریف جدیدی از سفر است، تصویری که ما در گذشته از سفر و سیاحت می‌شناختیم به‌طور کلی این روزها دگرگون شده و بسیاری از سختی‌هایی که در گذشته به‌عنوان مسافر متقبل می‌شدیم به دست فراموشی سپرده شده‌اند.
بیشتر این اقامتگاه‌ها خانه‌های قدیمی مربوط به روستائيان است که اکنون احیا و بازسازی شده‌اند و در این نوع اقامتگاه‌ها تلاش بر این است که گردشگران با آداب و رسوم، روش سنتی زندگی مردم بومی و غذاهای محلی آشنا شوند.
در بیشتر این اقامتگاه‌ها که به‌صورت خانوادگی خدمات ارائه می‌دهند، سعی بر این است که مهمانان با شیوه سنتی زندگی در آن محل آشنا شوند، از غذاهای محلی آن استفاده کنند و در محیط طبیعی سفر خود را به انجام برسانند. گردشگران هم به‌واسطه حضور در اقامتگاه‌های بوم‌گردی حاضر به صرف هزینه هستند و این چرخه‌ای است که می‌تواند موجب پیشرفت صنعت اکوتوریسم شود و مردم محلی تلاش خواهند کرد آنچه را برای گردشگران و طبیعت‌گردان جذاب است حفظ و نگهداری کنند؛ چراکه بوم‌گردی به‌‌وضوح یکی از راه‌ها و منابع کسب درآمد برای آنهاست و اين همان مسئله بوده كه آنها را دلگرم به روستای خود کرده و محملی برای فعاليت آنها شده است.
خارتوران و روستای رضاآباد مصداق رویکرد سفر کم‌شتاب به‌حساب می‌آید، سفر کم‌شتاب به معنای لذت‌بردن از رفتن به مکان‌های جدید، اکتشاف فرهنگ‌های بکر، احترام به محیط‌زیست، همدم شدن با افراد محلی و استفاده از سفر به‌صورت بهینه و گاهی به معنای کاهش هزینه‌هاست.
سفر کم‌شتاب، درک‌کردن یک مکان گردشگری کوچک، مهم‌تر از دیدن سطحی چند منطقه به‌صورت پشت سر هم است. در سفر کم‌شتاب، مسافر مدتی برای مثال یک تا چند روز را در شهر یا روستایی ساکن می‌شود و کل آن منطقه را پیاده یا با وسیله نقلیه اکتشاف می‌کند.
در روستای رضاآباد گردشگر در مدت اقامت بين يك شبانه‌روز تا يك هفته می‌تواند با اقامت در خانه‌های بوم‌گردی ساكنان كه متناسب با اقليم معماری، به‌صورت خشت و گل ساخته شده و یا سیاه‌چادرها، از غذاهاي سنتی و ارگانيك همچون خورشت‌های با گوشت شتر، نان تازه و پخته‌شده در تنورهای سنتی و لبنيات تازه استفاده كند.
از دیگر جاذبه‌های گردشگری روستای رضاآباد، پوشاک سنتی آن است، پوشاک از جمله راه‌های شناخت ویژگی‌های فرهنگی یک منطقه است، بدیهی است که در چگونگی شکل‌گیری اجزای پوشاک هر قوم، عواملی چون شرایط اقلیمی، جغرافیایی، معیشت، باورهای مذهبی و ... نقش دارند.
تنوع سربندها، سرپوش و تن‌پوش‌های زنان و مردان و گليم در نقاط بيابانی، خارتوران را بسیار چشمگیر و زیبا می‌کند. علاوه بر کرباس از پارچه‌های کودری و ابریشم نیز در این نقاط برای دوخت لباس استفاده می‌شود كه بسياری از دست‌بافت‌های خود را در معرض فروش و نمايش بر روی سكوهای خانه‌های بوم‌گردی برای گردشگران گذاشته‌اند.
رالی و موتورسواری مهیج و آفرود و سافاری با ماشین‌های شاسی‌بلند و توجه به آسمان شب و رصد ستارگان روی تپه‌های ماسه‌ای نیز زمينه گردشگری ماجراجویانه و ورزشی را فراهم کرده و با توجه به گستردگی و كم‌تراكم بودن جمعيت منطقه و وجود گونه‌های گياهی و جانوری خاص، مقصد مناسبی برای علاقه‌مندان به حوزه بيوتوريسم محسوب می‌شود.
درباره گونه‌های جانوری این منطقه می‌توان به نمونه‌هایی چون یوزپلنگ و گورخر آسیایی، هوبره، زاغ بور، مار و مارمولك اشاره و از گونه‌های گياهی هم قیچ، درمنه، تاغ، گز، اشنان و اسكنبيل را که رویشگاه اصلی آن است، نام برد.
همان‌طور که گفته شد دام به‌عنوان عنصر محوری زندگی عشایر است و پرورش شتر در کنار نگهداری گوسفند و بز به‌منظور استفاده از آن در اقلیم خشک و بيابانی منطقه امری حیاتی و مهم به شمار می‌رود.
در مسیر سفر به رضاآباد چرای گله‌های شتر در مراتع بیابانی اطراف مشاهده می‌شود كه اين خود از جاذبه‌های گردشگری مسير محسوب می‌شود.
* جغرافی‌دان و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان
انتهای پیام/4117/4103
انتهای پیام/
