گم‌شدن مسائل اجتماعی در سایه آمارسازی؛
ضرورت بازگشت آرامش روانی به کوچه‌پس‌کوچه‌های کرمانشاه
مسائل روانی و اجتماعی مردم کرمانشاه در سایه آمارسازی‌ها مغفول مانده و تمام توجه فقط به بُعد بازسازی فیزیکی، کالبدی و آجر و آهن معطوف شده است.
گروه اجتماعی خبرگزاری آنا- ملیحه محمودخواه؛ تبعات و آسیب‌های زلزله ۲۱ آبان ۱۳۹۶ در مناطقی از استان کرمانشاه منجر به تشدید آوارگی، فقر و بیکاری در منطقه شد و نارضایتی زلزله‌زدگان را به‌دنبال داشت.
زلزله کرمانشاه فقط خانه‌ها را تخریب نکرد، بلکه تمام زندگی اجتماعی افراد بازمانده را تحت تأثیر خود قرارداد، بسیاری از افراد این مناطق دچار مشکلات روانی شده‌اند، افزایش خشونت در کمپ‌ها، خشونت علیه کودکان، بی‌انگیزه بودن در برابر مسئولیت‌های خانواده و مسئولیت‌های اجتماعی، هنجارشکنی، خشونت علیه زنان، شب‌ادراری کودکان، لکنت زبان، ضعف فرهنگ کار، ناامید از زندگی و آینده، رهاشدگی کودکان، سالمند آزاری، طلاق، افسردگی، کاهش آستانه تحمل، مواردی از خودکشی و .... حاصل استرس و اضطراب شدید و فوبیای پس از زلزله است.
این اتفاقات تلخ را می‌توان حاصل ناکارآمدی نهادها و سازمان‌های مرتبط به امور آموزش، توانمندسازی، تاب‌آوری اجتماعی، خود مراقبتی و مدیریت بلایا و بحران دانست.
اکنون نیز مسائل روانی و اجتماعی در سایه آمارسازی‌ها مغفول مانده و تمام توجه فقط به بعد بازسازی فیزیکی، کالبدی و آجر و آهن است، و گسل روح و روان روزبه‌روز در حال فعال‌تر شدن است.
سؤال اینجاست که چرا نهادهای مرتبط به مسائل اجتماعی و سایکولوژی این مناطق از جمله وزارت بهداشت، وزارت آموزش‌وپرورش، نهادهای دانشگاهی و علمی هیچ اقدام منظم و سیستماتیکی برای کاهش و یا جلوگیری از تبعات اجتماعی و روانی این مناطق انجام ندادند؟ و اگر هم حضور داشته‌اند مقطعی، گذرا و سطحی و یا در حد غربالگری و آمار سازی بوده است.
فاضل الیاسی در گفتگو با خبرنگار حوزه آسیب‌های اجتماعی گروه اجتماعی خبرگزاری آنا، می‌گوید: آنچه مسلم است برای ساخت خانه‌ها زمان زیادی لازم نیست، برای ساخت اجتماعی و سایکولوژی این افراد بیشتر از ۲۰ سال کار تخصصی، آموزش، مشاوره و غیره لازم و ضروری است.
آسیب‌شناسی پسا زلزله
تبعات پسا زلزله کرمانشاه ناشی از فقدان مدیریت ریسک، آموزش، توانمندسازی، فقدان تاب‌آوری اجتماعی و مشاوره سیستماتیک و پایدار بوده و هست، که در تحقیقات میدانی صورت گرفته در این مناطق با تبعات اجتماعی زلزله، تبعات فرهنگی، تبعات روان‌شناختی، تبعات اقتصادی، تبعات بهداشتی و سلامت و ..... مواجه هستیم، که در صورت عدم توجه جدی و نظام‌مند در آینده‌ای نزدیک ما در این مناطق به بن‌بست اجتماعی- روان‌شناختی نزدیک خواهیم شد.
پژوهشگر فوق دکترای دانشگاه تهران می‌گوید: تنها دانشگاه تهران به‌صورت ساختارمند و علمی در مناطق زلزله‌زده برای بازسازی فضای اجتماعی و روانی افراد اقدام به افتتاح دفتر کرده است و اساتید و تسهیل‌گران آن حضور دائم و شبانه‌روزی در این مناطق دارند که امیدوارم بقیه دانشگاه‌ها و نهادهای علمی و تخصصی نیز حضور پیدا کنند و با افتتاح دفاتر و کلینیک در حوزه‌های مختلف به کمک این مناطق بشتابند.
یک سال پس از زلزله
در جریان زلزله ۲۱ آبان سال ۹۶ در مناطقی از استان کرمانشاه حدود 100 هزار واحد تخریب شده و یا آسیب دیدند.
الیاسی با اشاره به اینکه در روستاها اغلب واحدها بازسازی‌شده است، ادامه می‌دهد: اما فوبیای پسازلزله، شایعه، ترس از سقف، و شوک شب زلزله (ptsd) مانع از برگشت افراد به واحدهای بازسازی‌شده است،
در جریان زلزله چهارم آذر امسال که با بزرگی 6.4 ریشتر رخ داد، اغلب واحدهای تعمیری که مردم مجدداً در آن ساکن شده بودند آسیب دید و افراد مجدداً به کمپ‌ها پناه آوردند که خود این مسئله بار دیگر روح و روان مردم را هزار تکه کرد.
پژوهشگر فوق دکترای دانشگاه تهران در ادامه خاطرنشان می‌کند: پیش‌بینی‌ها و پیشگویی‌های افراد غیرمتخصص در حوزه زلزله و اخیراً صحبت‌های ضدونقیض و پیشگویی خود متخصصان امر زلزله نیز به نابسامانی زلزله افزوده است.
الیاسی تشریح می‌کند: زلزله چهار آذر با افزایش چند برابری قیمت مصالح و ... در مناطق زلزله‌زده سبب رکود و کند شدن امر بازسازی در این مناطق شده است، و مردم عملاً یا از ترس زلزله‌ای دیگر و یا به دلیل فقدان توان مالی و عدم‌کفایت وام‌ها دست نگه‌داشته‌اند.
این جامعه‌شناس در ادامه تصریح می‌کند: وضعیت مدارس بغرنج بوده و هنوز در کل مناطق فقط چند مدرسه تکمیل‌شده است، دانش‌آموزان در کلاس‌های ناامن، کانکسی یا کلاس‌های ۴۰ نفره مشغول به درس خواندن هستند؛ وضعیت مدارس مناطق زلزله‌زده هنوز عادی نشده است، مدارس یا کانکسی بوده و یا باکلاس‌های بدون استاندارد برگزار می‌شود، از طرف دیگر به دلیل مهاجرت برخی از معلمان با کمبود شدید معلم مواجه هستند. افت تحصیلی در کل مناطق زلزله‌زده به یک امر واقع تبدیل‌شده است. خود معلمان نیز همانند دانش‌آموزان در این مناطق دچار انواع آسیب‌ها شده و از انگیزه تدریس آن‌ها به‌شدت کاسته شده است و خود معلمین نیز نیاز به حمایت دارند.
سرپل ذهاب هنوز بیمارستان ندارد
در شب زلزله بیمارستان تازه‌ساز سرپل ذهاب آسیب دید و در شب زلزله به دلیل تخریب قسمت‌هایی از آن و قطع برق و فقدان برق اضطراری بیمارستان مصدومان زیادی درراه بیمارستان کرمانشاه، یا در حیاط بیمارستان سرپل ذهاب جان خود را از دست دادند و بیماران مناطق سرپل ذهاب و ثلاث و دیگر مناطق در صورت بیماری به بیمارستان‌های دیگر شهرها مراجعه می‌کنند، در شب زلزله اخیر هم که حدود هزار نفر مصدوم بر جای گذاشت، بیمارستان کانتینری سرپل ذهاب حتی یک متخصص ارتوپد نداشت.
وعده اعطاء زمین به مستاجران، محقق نشده است
نکته حائز اهمیت در خصوص زلزله‌زدگان کرمانشاهی این است که حدود 50 درصد از ساکنان شهر سرپل ذهاب مستأجر بوده و عملاً هنوز در کف خیابان بلاتکلیف هستند.
الیاسی در این زمینه می‌گوید: وعده اعطای زمین به مستأجرانی که در واحدهای تخریبی بوده‌اند نیز بعد از یک سال عملی نشده است، از طرف دیگر بقیه مستأجران که در واحدهای تعمیری بوده‌اند نیز ناامید شده و بین آسمان و زمین مانده‌اند.
وی در ادامه خاطرنشان می‌کند: وعده‌های وزیر صنعت و استاندار کرمانشاه به واحدهای تولیدی تخریب‌شده، فقط به خاطر پر کردن گزارش و دیدوبازدید بود. اشتغال‌زایی در این مناطق مورد توجه جدی واقع نشده است.
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: با توجه به تخریب اغلب واحدهای تولیدی و صنعتی شهرک صنعتی سرپل ذهاب و وعده و وعیدهای وزیر صنعت و معدن و استاندار کرمانشاه اما هنوز این واحدها قادر به دریافت وام نشده‌اند.
اقدام جدی برای بازسازی فضای اجتماعی و روانی انجام نشده است
۱۳ ستاد معین برای بازسازی فضای فیزیکی و کالبدی شهر و روستا در مناطق زلزله‌زده از اوایل وقوع زلزله با هزاران نیروی کار مشغول کار هستند و عملاً شاهد پیشرفت خوب این ستادها در اغلب مناطق به‌خصوص مناطق روستایی هستیم، اما زلزله تنها دیوارها و خانه‌ها را تخریب نکرده است بلکه تمام ابعاد زندگی اجتماعی را تحت تأثیر قرار داده است، خانه سالم بدون روح و روان سالم کامل نیست.
الیاسی در همین خصوص با اشاره به اینکه هزاران خانوار فقط در شهر سرپل ذهاب در کانکس زندگی می‌کنند تشریح می‌کند: خانوارهایی که مستأجر بودند و یا مالک واحد تخریبی بودند جزو این کانکس‌نشینان هستند. آن دسته از روستاییانی هم که خانه‌شان تکمیل‌شده است به دلیل ترس از زلزله، شایعه هارپ و مشکلات روان‌شناختی در کانکس زندگی می‌کنند.
وی در ادامه تأکید می‌کند: آسیب‌های اجتماعی زیر پوست شهر هر روز بزرگ‌تر می‌شود که می‌توان آن‌ها را به مسائل اجتماعی، مسائل مدیریتی، مسائل فرهنگی، مسائل اقتصادی، مسائل سایکولوژی، مسائل بهداشت و سلامت تقسیم کرد که در این میان اقشار آسیب‌پذیر که در جریان این بی‌خانمانی و آوارگی بیشتر از بقیه دچار آسیب شدند زنان، کودکان، سالمندان، خانواده‌های دارای معلول و بیماران خاص بودند.
از مجموع 7 هزار واحد تخریبی داخل شهر سرپل ذهاب شاهد تکمیل واحدهای قابل‌توجهی نبوده‌ایم و این موضوع دلایل مختلفی دارد که این پژوهشگر فوق دکترای دانشگاه تهران در مورد آن می‌گوید: اعطاء جواز ساخت و نقشه و ... توسط نظام‌ذ مهندسی کرمانشاه بسیار به‌کندی صورت می‌گیرد و در گیرودار شهرداری مانده است، از سوی دیگر افزایش زیربنای در نظر گرفته‌شده برای واحدهای تخریبی توسط مالکان نیز بر این مشکل اضافه کرده است.
وی تصریح می‌کند: برای تمام زیربناهای مختلف به یک اندازه وام در نظر گرفته‌شده است. مثلاً زیربنای ۸۰ متری و زیربنای ۱۵۰ متری به یک اندازه وام پرداخت می‌کنند و افزایش چند برابری قیمت مصالح ساختمانی کار ساخت‌وساز را با مشکل روبرو کرده است.
وضعیت سالمندان بغرنج‌تر می‌شود
سالمندان با توجه به شرایط پیش‌آمده دچار فشار زیادی شدند این موضوع را پژوهشگر فوق دکترای دانشگاه تهران مطرح می‌کند و ادامه می‌دهد: سوءتغذیه، فقدان حمام و سرویس، فقدان مراقبت‌های پزشکی و عدم توجه اطرافیان، حس در انزوا قرار گرفتن و طردشدگی توسط سالمندان از موضوعاتی است که این گروه از افراد را درگیر کرده است.
الیاسی تأکید می‌کند: تحقیقات ما نشان می‌دهد که افراد سالمند در موارد زیادی بی‌قرار و یا به سکوت فرورفته‌اند که خانواده آن‌ها این موارد را به پیری مرتبط می‌دانند اما این موضوع می‌تواند افسردگی باشد
خشونت علیه کودکان بسیار زیاد است
الیاسی در ادامه معتقد است: 82 درصد کودکان که مورد مصاحبه با روانشناسان قرار گرفته‌اند مورد ضرب و شتم والدین یا اطرافیان خود واقع شده‌اند؛ فشارهای روانی رهاشدگی کودکان، عدم تسلط والدین در کنترل و امور تربیتی کودکان و ترس‌های کودکان از مسائلی است که کودکان را آزار می‌دهد.
وی ادامه می‌دهد: انگیزه ادامه تحصیل بسیار پایین است. ترس و فوبیای زلزله و پس‌لرزه‌ها، تغییر ناگهانی سبک زندگی، فقدان آرامش، فقدان امکانات و توان مالی، وضعیت نابسامانی کمی و کیفی مدارس و ... فاکتورهایی هستند که به کاهش انگیزه تحصیلی تأثیرگذار بوده‌اند.
آسیب‌های اجتماعی بیداد می‌کند
الیاسی خاطرنشان می‌کند: فقر چندین برابر شده است؛ افراد این مناطق در طرفةالعینی تمام دار و ندار خود را از دست دادند، آنچه مایه آرامش بود بر سرشان آوار شد و اکنون روزبه‌روز میزان بدهی‌شان به دولت بیشتر و بیشتر می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: اعتیاد و توزیع مواد مخدر بسیار بالا رفته است. هزاران نیروی کار از استان‌های مختلف به این مناطق آمده‌اند، متأسفانه اغلب این افراد معتاد هستند و با توجه به حضور گسترده آن‌ها در این مناطق مصرف انواع مواد مخدر به یک امر عادی تبدیل‌شده است، خریدوفروش این مواد نیز به‌صورت گسترده و غیر قابل کنترل ادامه دارد، در یک‌کلام این‌ها آمده‌اند که خانه‌ها را بسازند و خواسته یا ناخواسته خانواده‌ها را به دام اعتیاد بکشانند.
این استاد دانشگاه که حضور پررنگی در این مناطق دارد در ادامه تصریح می‌کند: سرقت به یک امر روزمره تبدیل‌شده است. ما روزانه شاهد انواع سرقت‌ها در این مناطق هستیم که خود این مسئله احساس ناامنی در این مناطق را به دنبال داشته است.
وی با اشاره به اینکه از فرصت‌های شغلی موجود برای افراد غیربومی استفاده می‌شود ادامه می‌دهد: تحولات و مسائل پسا زلزله، افراد مناطق زلزله‌زده کرمانشاه را دچار تأخر فرهنگی کرده است و در یک‌کلام ما شاهد نابسامانی اجتماعی و روانی در مناطق زلزله‌زده هستیم.
با توجه به تمام اتفاقاتی که در کرمانشاه در شرف وقوع است به‌نظر می‌رسد کرمانشاهیان زلزله‌زده بیشتر از آنکه باید تحت حمایت مادی قرار بگیرند نیازمند آرامش روانی هستند.
تحت پوشش قرار گرفتن از منظر روانی، عاطفی و حتی هم‌کلامی مناسب می‌تواند طبیعت خشن مناطق زلزله زده را به مأمنی برای کسانی تبدیل کرد که یک زمانی موطنشان بود و در کوچه پس کوچه‌های کرمانشاه زندگی می‌کردند.
انتهای پیام/4071/4087
انتهای پیام/
با استفاده مجدد از زبالههای زیستی:
