خواب آزاداندیشی در کالبد دانشگاه

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، سیده محدثه حسینی؛ به گفته بسیاری از دانشجویان، دانشگاه دیگر بوی دانشگاه را ندارد و دیگر آن حس ناب دانشجو بودن کم‌رنگ شده و این همان رخوتی است که کم‌وبیش بر فضای فکری دانشگاه‌ها سایه افکنده است. گم‌شدۀ این فضا روحیه نقد و نقادی عالمانه و بی‌پرواست که قدرت استدلال را با خود می‌آورد.

از سال 81 مقام معظم رهبری بحث برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی در دانشگاه‌ها را مطرح کردند و مطالبه این مورد هرساله در دیدار رهبری با دانشجویان به شکل و شمایل مختلف مطرح شده‌است. رهبر معظم انقلاب در سال 94 در جمع دانشجویان گفتند: «کرسی آزاداندیشی یعنی کسی بیاید و نظر مخالف خودش را هم بگوید؛ منتها شما جوانِ دانشجوی انقلابیِ مسلمانِ ولائی، آن قدرت منطق و قوّت استدلال را پیدا کنید که بتوانید قشنگ بروید با خونسردی در مقابل او قرار بگیرید و استدلال او را باطل کنید؛ این خوب است، این درست است. و این امروز ممکن است؛ [شاید] ده سال پیش، دوازده سال پیش، پانزده سال پیش این کار ممکن نبود، امروز ممکن است. امروز جوان‌هایی که در حوزه دیانت فعالیت می‌کنند و توانایی‌های خوب فکری دارند، فراوان‌اند؛ اشکال ندارد. البتّه یک آداب و ترتیبی دارد؛ یعنی کرسی آزاداندیشی یک ترتیبات و آدابی دارد که باید عقلای مسئولین دستگاه‌ها بنشینند این ترتیب و آداب را -که بتوانند درست هدایت کنند این کرسی‌ها را که کار خودش را انجام بدهد- مشخص کنند.»

همین صحبت کوتاه رهبر معظم انقلاب، ماهیت و آنچه را باید از کرسی‌های آزاداندیشی دانست، بیان کرد اما متأسفانه با گذشت بیش از 16 سال از این دستور کرسی‌های آزاداندیشی به اهداف اولیه خود هم نرسیده‌ و نحوه اجرای آن در سطح کشور مورد انتقاد است.

موانع برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی

یکی از موانع برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی را می‌توان در نوع نگاه تصدی‌گرایانه برخی مدیران دانشگاه‌ها دانست؛ همین نگاه باعث می‌شود  معاونان و ادارات فرهنگی دانشگاه‌ها از یک سری نشست‌هایی که فضای انتقادی داشته باشند استقبال نکرده، کرسی‌های آزاداندیشی با استقبال دانشجویان مواجه نشده و بعد از مدتی هم به فراموشی سپرده شوند.

سیاست‌زدگی یکی دیگر از موانع شکل‌گیری نشست‌های کرسی‌های آزاداندیشی است جایی که دانشجویان در کنترل آن نقش اصلی دارند. برخی جریانات دانشجویی به علل مختلف اعم از نداشتن چارچوب فکری، سوء‌برداشت‌‌های ساختارشکنانه و بست آنها به فضای بیرون دانشگاه، سوءاستفاده از فضای دانشگاه در جهت امیال احزاب و... مانع آزاداندیشی در دانشگاه می‌شوند.

با وضع موجود، بحث، نقد و گفتگو بین دانشجویان که هدف اصلی برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی است به حاشیه رفته و دانشجو که قشر جوان و تحول‌خواه جامعه است به‌نوعی درگیر مباحث و موضوعات فرعی شده و از مسائل روز جامعه و مباحث اندیشه‌ای دور می‌شود.

شکل‌گیری صحیح کرسی‌های آزاداندیشی به زدودن رخوت از فضای فکری دانشگاه و تربیت نیروی اصلاح‌گر و متعهد به جامعه منجر می‌شود. اما گسترش صحیح این کرسی‌ها به مساعدت و نه تصدی‌گری مدیران دانشگاه‌ها به‌ویژه مسئولان حوزه‌های فرهنگی نیاز دارد تا بستر و زمینه لازم در پرتو ایجاد انگیزه در دانشجویان برای مداخله در برگزاری کرسی‌ها فراهم شود. علاوه بر این مطالب که زیرساخت برگزاری کرسی هستند، برگزاری یک کرسی آزاداندیشی الزاماتی هم دارد که آنها را می‌توان در سه حوزۀ تعیین موضوع، مخاطب و طرفین موضوع تقسیم‌بندی کرد.

تعیین موضوع کرسی آزاداندیشی

اولین گام در برگزاری یک جلسه آزاداندیشی تعیین موضوع کرسی است که در انتخاب و تعیین آن مواردی چند باید مورد توجه قرار گیرد:

تطابق موضوع با محیط: مورد مذکور به این معناست که اگر محیط را منطقه‌ای جغرافیایی که دانشگاه در آن واقع است تعریف کنیم، با عنایت به اصل اقتضایی‌بودن، بعضی مباحث موضوعیت پیدا می‌کند و بعضی خیر.

به‌طور مثال در دانشگاه‌های مرکز کشور مباحثی چون اختلافات مذهبی و یا قوم‌گرایانه موضوعیت ندارد، درحالی‌که در دانشگاه‌های استان‌های مرزی بنا به فراخور آن، اختلافات مذهبی و قوم‌گرایانه از چالش‌های اساسی و مرتبط است. همچنین در تعریف دیگر از محیط، اگر محیط را فضای غالب در هر دانشگاه تعریف کنیم، می‌توانیم موضوعات مورد توجه دانشجویان را بهتر بشناسیم. در بعضی دانشگاه‌ها به واسطه سیاسی‌بودن، پرداختن به مسائلی چون مردم‌سالاری دینی، غرب‌شناسی و یا حتی فمینیسم مخاطبان خاص خود را  دارد.

تطابق موضوعات با فضای دانشجویی و دانشگاه: باید موضوعات به‌گونه‌ای انتخاب شوند که در ضمن در نظر گرفتن دانشجویان به‌عنوان خواص جامعه، جوان‌ بودن و دانشجو بودن آن‌ها نیز لحاظ شود. همگونی و هماهنگی فضای دانشجویی با مؤلفه‌هایی چون استقلال، نشاط، جوانی و... که به‌کرات در سخنان رهبر انقلاب آمده است، باید با مباحث مطرح‌شده در این کرسی‌ها هماهنگ شوند.

اولویت‌بندی موضوعات: لازم است بر موضوعات مبتلابه زمان فعلی و یا آن‌هایی که در زمان نزدیک چالش ایجاد می‌کنند تمرکز شود. این موضوعات معمولاً می‌توانند مشکلات روز کشور را در حوزه تئوریک حل کرده و موجبات تحقق الگوی پیشرفت اسلامی- ایرانی کشور را فراهم کنند.

حوزه مخاطب کرسی آزاداندیشی

 مخاطبان کرسی در درجه اول دانشجویان، استادان و کسانی هستند که به‌طور مستقیم با مباحث درگیرند و در درجه دوم به‌طور غیرمستقیم خانواده‌ها و دیگر افرادی هستند که با واسطه مخاطب کرسی‌های آزاداندیشی قرار می‌گیرند. در حوزه مخاطب دو نکته اساسی قابل‌ تأمل است:

اول اینکه چگونگی دعوت از دانشگاهیان برای حضور در این کرسی‌ها و طرح موضوع می‌تواند نوع نگاه مخاطب به کار و جدی بودن آن را نشان می‌دهد. شیوه انتخاب و یا دعوت مخاطبان برای حضور در جلسه،  چه به لحاظ اجرایی در بعد تبلیغات و اطلاع‌رسانی و چه به لحاظ کیفیت اعضای شرکت‌کننده حائز اهمیت است.

دوم اینکه سطح اطلاعات و معلومات مخاطب پیرامون موضوع‌ها قابل‌بحث است چراکه همگونی و نزدیک بودن سطح افراد به یکدیگر در پیشبرد مباحث مطرح‌شده در حوزه کرسی‌های آزاداندیشی مهم است. به همین دلیل تدوین یک سیر یا فرایند برای هم‌سطح کردن دانش مخاطبان پیشنهاد می‌شود به‌عنوان‌مثال اگر قصد داشته باشیم یک کرسی آزاداندیشی پیرامون بحث سیاست‌های اقتصادی دولت و نقد و نظر پیرامون آن برگزار کنیم، شایسته است که  قبل از برگزاری کرسی، تعدادی نشریه به‌صورت ویژه‌نامه و یا پخش فیلم‌های مرتبط از اظهارات مسئولان مربوطه و یا اظهار نظرات متفاوت کارشناسان در قالب بردهای دانشجویی، اطلاعاتی جامع و هماهنگ را به مخاطبان ارائه کنیم که این امر اثر مناسبی در همسان‌سازی سطح معلومات مخاطبان دارد.

طرفین موضوع در کرسی آزاداندیشی

کرسی آزاداندیشی زمانی معنا پیدا می‌کند که موضوع همراه با مسائل قابل نقد و نظر باشد. گاهی در مورد موضوعی خاص چالشی وجود ندارد و یا جای طرح آن در دانشگاه نیست. وجود مباحثه در موضوع موردبحث، دوطرفه بودن آن را تأیید می‌کند.

 مدل پیشنهادی در انتخاب طرفین بحث بدین گونه است که ابتدا باید موضع برگزارکننده کرسی به‌صورت واضح و به لحاظ گفتمانی مشخص شود. در انتخاب استادان، طرفین بحث دو نفر  به‌عنوان مبلغ یک گفتمان یا به‌اصطلاح موافق موضوع مطروحه و دو نفر دیگر به‌عنوان مبلغ گفتمانی دیگر یا مخالف آن انتخاب می‌شوند.

دو نفر به‌عنوان هیأت منصفه  یا داور برای نظارت مناسب بر روند بحث مشخص می‌شوند و جهت حفظ بحث در چهارچوب اصلی خود حتماً وجود یک مجری یا گرداننده جلسه ماهر و بی‌طرف ضروری به نظر می‌رسد. نکته قابل‌توجه در مورد طرفین بحث توجیه مناسب آن‌ها در مورد مسائلی چون مدت‌زمان جلسه، عمق بحث، استدلالی و عقلایی بودن آن و حاکمیت منطق و اخلاق در روند کرسی است، که باید موردتوافق همگی قرار گیرد.

انتهای پیام/4084/پ