کاوه میرعباسی: در ترجمه کمدی الهی دانته از شعر کلاسیک فارسی به ویژه عطار بهره گرفته‌ام
دومین شب از «شب‌های هنوز» با حضور کاوه میرعباسی و اسدالله امرایی با عنوان ترجمه داستان عصر روز سه شنبه 13 مردادماه در کتاب‌فروشی «هنوز» با حضور جمعی از علاقه‌مندان برگزار شد.
به گزارش گروه فرهنگی آنا به‌نقل از روابط عمومی کتاب فروشی هنوز، درابتدای این نشست اسدالله امرایی با خیرمقدم به حاضران گفت: «نشست‌های کتاب‌فروشی «هنوز» تنها به ترجمه شعر و داستان اختصاص نخواهد داشت و این نشست ها سرفصل هایی چون داستان، شعر و نمایشنامه خوانی و اجرای موسیقی هم خواهد داشت.»
امرایی با بیان اینکه راه‌اندازی کتاب‌فروشی درطبقه سوم یک ساختمان در ایران امری نامتعارف است، گفت: «ایرانی‌ها بیشتر عادت کرده اند که کتاب‌ها را پشت ویترین ببینند تا سر شوق بیایند، همین امر موجب می شود که مخاطبان چنین کتاب‌فروشی‌ای خاص شوند و برپایی شب‌های هنوز فرصت مغتنمی است که در جمع مخاطبان جدی کتاب به طرح موضوعات متنوع فرهنگی و هنری بپردازیم.»
این مترجم در ادامه ضمن معرفی کاوه میرعباسی به عنوان یکی از مترجمان پرکارو منضبط گفت: «میرعباسی از مترجمان خوب است که به چند زبان تسلط دارد و با دقتی که از او سراغ دارم سعی دارد ترجمه خوبی از یک اثر را به مخاطبانش ارائه دهد. یکی از آخرین کتاب‌هایی که از او منتشرشده ترجمه کمدی الهی دانته در سه مجلد است او همچنین علاقه خاصی به تالیف و ترجمه کتاب‌های پلیسی دارد.»
| بیشتر مترجمان کمدی الهی نامه را به نثر ترجمه کرده اند و برای همین در ترجمه با سطرهای طویل مواجه ایم. در سه ترجمه فارسی که در در دست داریم هم این شیوه رعایت شده، برای همین من تصمیم گرفتم که در ترجمه‌ام به نوعی از امکانات شعر سپید استفاده کنم |
درادامه نشست کاوه میرعباسی گفت: «واقیعت این است که من هرگز فکر نمی کردم که کمدی الهی دانته را ترجمه کنم؛ حتی من در کتابخانه قفسه‌ای کتاب دارم که در نوبت ترجمه هستند و کمدی الهی دانته هیچ وقت دراین قفسه برای ترجمه قرار نگرفت.»
او افزود: «در 10 سال گذشته من آثار متنوع و متعددی را ترجمه کردم؛ اما متاسفانه این کتاب‌ها با این که در شمار بهترین آثار ادبی جهان به ویژه رئالیست جادویی قرار می گیرند، در فهرست کتاب‌های نفروش قرار گرفتند و آن گونه که باید دیده نشدند و برای همین در انبار نشرها خاک می خورند. این بار تصمیم گرفتم که از ناشر پیشنهاد ترجمه بگیرم و ناشر کتاب کمدی الهی دانته را به من معرفی کرد.»
مترجم کتاب «زنده‌ام که روایت کنم» افزود: «پس ازاین پییشنهاد من ترجمه‌های متعددی از کمدی الهی را تهیه کردم و پس از بررسی این ترجمه‌ها متوجه شدم که بیشتر مترجمان این آثاردر حالی که به متن اصلی وفادار بوده‌اند، در ترجمه اقدام به نوعی آفرینش زده‌اند. با اینکه کمدی الهی، شعری قافیه‌دار است، ترجمه‌هایی که از این اثر شده، قافیه‌دار نبوده مگر ترجمه‌ای که از اسپانیایی خواندم .»
به گفته میرعباسی تاکنون قریب به 50 ترجمه از کمدی الهی دانته منتشر شده است و یکی از مترجمان که این اثر را به زبان انگلیسی ترجمه کرده، 50 سال زمان صرف و این اثر را به صورت شعر قافیه دار ترجمه کرده است.
او افزود: «به نظر من وقتی اثری را در ترجمه به صورت شعر موزون و مقفا ترجمه می‌کنیم، آن اثر در ترجمه چیزهایی را از دست می دهد. پس از بررسی‌هایم دریافتم با اینکه مترجم برای ترجمه این اثر عمری را وقت گذاشته است؛ اما کمتر کسی به این ترجمه توجه و استناد می کند و اگر ترجمه قابل تاملی بود پس از انتشار آن دیگر مترجمان انگلیسی زبان زمان صرف ترجمه این اثر نمی‌کردند.»
او با اشاره به شیوه ترجمه سایر مترجمان گفت: «بیشتر مترجمان کمدی الهی را به نثر ترجمه کرده اند و برای همین در ترجمه با سطرهای طویل مواجه‌ایم. در سه ترجمه فارسی که در در دست داریم هم این شیوه رعایت شده است، برای همین من تصمیم گرفتم که در ترجمه‌ام به نوعی از امکانات شعر سپید استفاده کنم و به نوعی مسیر مترجم اسپانیایی زبان را پیش بگیرم.»
او ادامه داد: «مترجم اسپانیایی اثر، از شعر سپیدی که نمایش‌نامه‌نویسان عصر طلایی قرون 16 و 17 برای نوشتن استفاده می‌کردند، الگوبرداری کرده بود یعنی ساختار نحوی جمله را به هم ریخته بود و من هم از این ترجمه اسپانیایی الهام گرفتم؛ کاری که من آن را آشنایی‌زدایی می‌نامم. به این ترتیب، سعی کردم از شعر کلاسیک فارسی کمک بگیرم و از صنایع شعری در ترجمه جدید کمدی الهی استفاده کردم.»
میرعباسی افزود: «نکته مهم دراین میان آن بوده که نمی‌خواستم از زبان آرکائیک استفاده کنم مگر جایی که حس کردم استفاده از این شکل زبان، به آهنگ بهتر جمله کمک می‌کند. بنابراین در دو سالی که این کار را ترجمه می‌کردم، شعرهای کلاسیک بسیار زیادی خواندم و بیش از همه نیز از شعرهای عطار و پس از او حافظ الهام گرفتم. این در حالی بود که ترجمه‌های فرانسه و انگلیسی اثر، تنها در پی القا و انتقال مفاهیم مورد نظر دانته بودند و به لفظ وفادار نبودند.»
| من ارداویرافنامه را 10 سال پیش مطالعه کردم و به نظرم این اثر اصلا قابل قیاس با کمدی الهی دانته نیست و گویی ما عادت کرده‌ایم که اغراق کنیم |
او با بیان این مطلب که کمدی الهی دانته را بدون پانوشت نمی‌توان درک کرد گفت: «در بررسی‌هایم متوجه شدم که در برخی از ترجمه پانوشت‌ها از خود متن طولانی‌تر است و تنها چند ترجمه بود که مترجم در پانوشت اشاره کوتاه‌ای کرده بود. من در ترجمه پانوشت‌ها به ترجمه آکسفورد توجه داشتم و سعی نکردم مخاطب را درگیر پانوشت های بسیار فنی کنم.»
در ادامه نشست اسدالله امرایی با بیان اینکه در برخی ملت‌ها آثاری موجود است که در آن اشاره به سفر به دیگر سو و جهان دیگر مطرح شده و در زبان فارسی هم ما ارداویرافنامه را داریم که اشاره به سفر روحی یک موبد زرتشتی دارد که با نوشیدن نوشابه به جهان دیگر سفر می کند؛ کاوه میرعباسی را مورد پرسش قرار داد که چقدر این اثر با کمدی الهی دانته قابل قیاس است؟
میرعباسی گفت: «من ارداویرافنامه را 10 سال پیش مطالعه کردم و به نظرم این اثراصلا قابل قیاس با کمدی الهی دانته نیست و گویی ما عادت کرده‌ایم که اغراق کنیم. ارداویرافنامه بشتر شبیه قانون مجازات است و مولف دراین اثر همواره می خواهد به مخاطب بفهماند که مجازات فلان جرم چیست و انجام هر جرمی چه مکافاتی را در پی دارد. این کتاب در 100 صفحه تالیف شده و هیچ گونه بافت دراماتیک و داستانی ندارد. یکی رازهای تاثیرگذاری کمدی الهی تخیل قوی‌ای است که در آن به چشم می‌خورد. کمدی الهی یک ابر ژانر است و در آن رگه‌هایی ازهمه ژانرهای ادبی به چشم می‌خورد.»
به گفته میرعباسی، کمدی الهی یک کتاب ایمانی است و دانته مدعی شده که اتفاقات کتاب را پشت سر گذاشته است. کمدی الهی تاریخ سیاسی و اجتماعی زمانه مولف نیز به شمار می رود. او در این اثر به نوعی از کسانی که با دیدگاه‌های او مخالف بوده‌اند، انتقام گرفته است و در این اثر با افرادی مواجه می‌شویم که در این دوره از سوی سایر منابع تاریخی به عنوان افراد خوب و تاثیرگذار یاد می‌شود. اما چون دانته با آنها مشکل شخصی داشته آنها را به قعر جهنم و یا دوزخ فرستاده است و بالعکس فردی که شاید هیچ جنبه مثبتی از نگاه عمومی نداشت در این اثر تبدیل به یک قدیس شده است مثل معشوقه نخستین دانته. مثلا دانته چون با پاپ آن دوران مشکل داشته در این اثر او را مورد آماج شدیدترین انتقادها قرار داده است و تنوع زبانی که در این اثر شاهدیم گاه مرا به یاد نمایشنامه‌های شکسپیر می انداخت.»
او افزود: «دانته در این کتاب سه نوع از شخصیت‌های تاریخی، کتاب مقدس و اسطوره‌های از یونان باستان را کنار هم گذاشته است. ساختار کمدی الهی منسجم است و دانته در مجلد بهشت و جهنم 33 سرود و در دوزخ 34 سرود را آورده که در نهایت به عدد 100 برسد و در آخرین سرود هر جلد به توصیف ستارگان پرداخته است. با اینکه در این کتاب دانته سفر معنوی داشته اما راوی اثر اصلا خوی و خصلت الهی و یا قدیس وار نداشته است.»
میرعباسی در پاسخ به این پرسش که آیا کمدی الهی واقعا کمدی است، گفت: «در نگاه نخست، این اثر کمدی نیست اما رگه های عمیقی از گروتسک در این اثر شاهدیم و به نظرم در لایه دوم اثر باید در جست وجوی کمدی باشیم.»
او درادامه در پاسخ به این پرسش که از سوی نوید ملکی مطرح شد که اگر این اثر را پنج سال گذشته یا پنج سال آینده ترجمه می کرد؛ ترجمه چه تفاوت‌هایی داشت، گفت: «من اگر این اثر پنج سال گذشته ترجمه می‌کردم یا پنج سال آینده حتما با این ترجمه تفاوت داشت. تا پنج سال پیش در ترجمه معتقد بودم که باید از کلمات هم خوان استفاده کنم و بر این اساس بسیاری از کلمات که با هم جنس نبودند در ترجمه من جایی پیدا نمی‌کردند. اما چند سالی است که نظرم تغییر کرده است چون معتقدم که استفاده از یک سری از کلمات یک جنس در ترجمه به مرور موجب ابتذال می‌شود.»
مترجم آثار مارکز ادامه داد: «در برخی از خانواده‌های اشرافی مرسوم است که بین خودشان ازدواج می کنند و همین امر موجب می شود که نسل های بعدی علیل‌تر شوند. به نظر من استفاده از یک سری کلمات مشابه در ترجمه به مرور موجب ناتوان شدن زبان می‌شود و زبان زایایی خودش را از دست می‌دهد.»
در ادامه اسدالله امرایی گفت: «کمدی الهی یک متن پایه است که بسیاری از متون ادبی جهان متاثر از این اثر هستند و به نظر هنگام ترجمه باید تلاش کنیم با ارجاعات فرامتن این اثر را امروزی تر بیان کنیم.»
بهروز شادلو مترجم با بیان این مطلب که در غرب کتاب ارزشمندی نیست که ردپایی از کمدی الهی دانته را درآن شاهد نباشیم؛ گفت: «تاکنون ترجمه‌های متعددی از دانته در جهان منتشر شده؛ اما هیچ یک از این ترجمه ها با هم شباهت ندارند و قرائت هر مترجم از هر متن متفاوت است و به نظر من ترجمه یک متن کهن به زبان امروزی درست نیست و منطق متن زیر سوال می رود.»
میرعباسی درادامه گفت: «شاید دراین نشست بد برداشت شده و برخی تصورمی کنند که من با امکانات زبان محاوره کمدی الهی دانته را ترجمه کرده ام، چنین چیزی نیست من دراین ترجمه تلاش کرده ام از زبان آرکائیک منسوخ‌شده فاصله بگیرم.»
در ادامه فواد نظیری مترجم گفت: «در ترجمه کمدی الهی دانته گاه میرعباسی به اوزان شعر عروضی نیمایی نزدیک می شود و در مقایسه ای که میان ترجمه کاوه میرعباسی با ترجمه شجاع‌الدین شفا انجام دادم متوجه شدم که میرعباسی از پس این ترجمه به‌خوبی برآمده است. اما معتقدم یک مترجم نباید روح لحن و زبان نویسنده را در ترجمه حفظ کند.»
کتاب فروشی «هنوز» در خیابان کریمخان، بین ایرانشهر و ماهشهر، پلاک ۱۳۴ قرار دارد و همه روزه تا ساعت 11 شب میزبان مخاطبانش است.
انتهای پیام/
