«دولت و جامعه در دوره عثمانی» کتابی در راستای شناخت بهتر مسلمانان/ هیچ دخل و تصرفی در کار نداشتیم

محمد جوهرچی که جمع‌آوری کتاب «دولت و جامعه در دوره عثمانی» را برعهده داشته در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری آنا در خصوص ضرورت پرداختن به ابعاد و ویژگی‌های دوره امپراطوری عثمانی گفت: پرداختن به چنین مضمونی با این هدف در برنامه قرار گرفت که مسلمانان شناخت بهتر و بیشتری نسبت به هم پیدا کنند.

هدف، شناخت تحلیلی است نه شناخت روایتی و قصه‌پرداز

وی ادامه داد: این شناخت، شناخت تحلیلی است نه شناخت روایتی و قصه‌پرداز. کتاب به نحو تحلیلی تمام مبانی فرهنگی و تمدنی امپراطوری عثمانی را که مجاور ما بوده و با ما هم تعاملات و هم جنگ‌ها داشته را مورد توجه قرار داده است. این اثر، دوره عثمانی را که در سه قاره گسترده بوده و طولانی‌ترین امپراطوری جهان را مدیریت می‌کرده معرفی می‌کند.

جوهرچی تصریح کرد: این کار توسط 14 کارشناس برجسته ترک و براساس منابع ترکی انجام شد، اگرچه در گردآوری مطالب آن از منابع انگلیسی و عربی هم استفاده شده تا همه ابعاد این کشور همسایه را بهتر بشناسیم.

وی اضافه کرد: جهان اسلام، از خود بی‌خبر است و ما از همسایه خود که گاه مقصد سفر و گردشگری‌مان نیز است، اطلاع چندانی نداریم. ترکیه ویژگی‌هایی دارد که برای ارتباط با جهان غرب ابتدا با آن مواجه می‌شویم و بعد با تاخر تاریخی، ایران رویدادهایی را تجربه می‌کند. ترکیه به لحاظ برخی مسائل هویتی، اسلامی، قومیتی و ملی‌گرایانه مواردی را تجربه کرده که در ایران بعدها تجربه شده یا ممکن است شود.

گردآورنده کتاب «دولت و جامعه در دوره عثمانی» تاکید کرد: این کتاب ویژگی‌های خوبی دارد. با توجه به اینکه ما امروزه در عصر کم‌حوصلگی زندگی می‌کنیم که نگاه به دوردست را بیشتر شامل غرب می‌کند، تا حدی نباید امیدی داشت که چنین اثری با اقبال خوبی روبه‌رو شود، اگرچه ناامیدی دلیل بر کم‌کاری یا متوقف شدن فعالیت نیست. ما امیدوار هستیم کتاب «دولت و جامعه در دوره عثمانی» بهانه‌ای شود تا ما را به مطالعات و تفکرات جدیدی دعوت کند و به عنوان ایرانی، مسلمان و انسان متجدد در دوره جدید، به خودشناسی برساند.

نثر کتاب ویژه محققان نیست

وی اظهار کرد: کتاب «دولت و جامعه در دوره عثمانی» بخش‌های جدی و مهمی درباره نهادهای تجددی و مدرن دارد و این تجربه، در ایران هم در حال تعقیب است و بوجود آمده و هم برایمان حرف‌های تازه‌ای دارد. از سویی دیگر نثر کتاب دشوار نیست و خاص محققان و افراد ویژه آماده نشده بلکه بسیاری از افراد می‌توانند از آن استفاده کنند.

جوهرچی تصریح کرد: کتاب در بخش‌های مختلفی است، به طوریکه کسی که به حوزه‌های متعدد علاقه‌مند است می‌تواند به صورت جداگانه از زبان، ادبیات، دین، اندیشه، علم، هنر، معماری و موسیقی آن استفاده کند و از مطالب در خصوص نهادهای اجتماعی، حقوقی، مدنی، نظامی، اقتصادی و مالی بهره ببرد. حتی افرادی که انگیزه خواندن کامل کتاب را که چیزی حدود 2 هزار صفحه است، ندارند می‌توانند از این اثر استفاده کنند چراکه این کتاب مواردی دارد که می‌تواند به هر مراجعه‌کننده برای دسترسی سریع به اطلاعات، کمک کند.

ویژگی‌های کتاب

وی افزود: برای این کتاب نمایه خوبی تنظیم شده و گاه‌نامه یا جدول توالی تاریخی خوب و کتاب‌شناسی مناسبی دارد. همچنین نمودارها و جداول کمک‌کننده‌ای دارد که در کنار تصاویری که در متن ترکی نبوده و از متن‌های انگلیسی و... به دست آمده، اطلاعات جامعی را ارائه می‎کند.

جوهرچی با تاکید بر اینکه نسخه فارسی این کتاب کاملترین نسخه موجود است که حتی از منبع ترکی هم جامع‌‌تر است، بیان کرد: ایران سالانه مبلغ قابل توجهی را برای عضویت در سازمان کنفرانس اسلامی می‌پردازد ولی این اولین تجربه همکاری فرهنگی با مرکز فرهنگی این سازمان است. بخش از سرمایه‌‌گذاری روی این کتاب از سوی همین سازمان و بخش دیگر از سوی ناشر انجام شده است. آنچه در این میان اهمیت دارد این است که با اینکه این کتاب در دوره طولانی آماده شده اما برخی از کاستی‌های ما را نشان می‌دهد و قطعا تجربه خوبی برای همکاری‌های بعدی است.

وی در خصوص مدت زمان طولانی برای آماده‌سازی کتاب «دولت و جامعه در دوره عثمانی» تشریح کرد: تلخی‌هایی در فرآیند کاری وجود داشت که باعث طولانی شدن پروسه کار شد. بخش زیادی از طولانی شدن این روند به این دلیل بود که سعی کردیم کار کمترین نقص را داشته باشد بنابراین بازخوانی و بازبینی‌های مکرر، اصلاحات دقیق و زبان وفادار به متن زمان زیادی را از ما گرفت.

سعی کردیم زبان متن روان‌تر شود

گردآورنده این کتاب ادامه داد: ما سعی کردیم زبان متن روان‌تر شود و چون نیاز به مترجمانی داشتیم که هم زبان انگلیسی و هم فارسی را خوب بدانند با افراد محدودی می‌توانستیم کار کنیم. همچنین با توجه به اینکه هر یک از اساتید سبک نگارشی خود را داشت و باید در عین یک‌دست شدن متن، تا حدی نوع نگارش در متن نشان داده می‌شد، کار روند کندتری به خود گرفت. از سوی دیگر در قرارداد اولیه، کتابی که به ناشر داده شد نیمی از کار بود و بعد متوجه شدیم قسمت دیگری هم باقی مانده بنابراین اگر حجم کار به درستی به دستمان می‌رسید با برنامه‌ریزی می‌توانستیم زمان کار را به نصف مدت کنونی کاهش دهیم.

وی اضافه کرد: همچنین از آنجا که زبان و خط ترکی با معمول کتاب‌هایی که منتشر می‌شود تفاوت دارد، کاراکترهای متفاوتی بوجود می‌آمد که ممکن بود پانوشت‌ها را به هم ریزد و همین امر وسواس به حقی را در کار ایجاد می‌کرد.

هیچگونه تغییر، تحریف و حذف نداشتیم

جوهرچی درباره اینکه آیا در آماده‌سازی کتاب با مواردی مواجه شده که با منابع ایرانی مغایرت داشته باشد، گفت: برخی قسمت‌ها با دیدگاه‌های ما در ایران وجهان تشیع مغایرت داشت اما ما حتی به اندازه پاورقی هم دخالت نکردیم تا خواننده کتاب خود صاحب‌نظر باشد. ما هیچگونه تغییر، تحریف و حذف نداشتیم، اگرچه سعی شده از تکنیک‌های روز هم استفاده کنیم. ما سعی کردیم به نقد ناقدان و صاحبان نظر توجه کنیم البته هر جا حس کردیم وارد کردن مطلبی وفاداری نسبت به متن را کاهش می‌دهد، از این امر صرف نظر کردیم.

گردآورنده کتاب «دولت و جامعه در دوره عثمانی» خاطرنشان کرد: این کتاب شامل دو جلد است که هر یک بیش از هزار صفحه دارد و به صورت چهاررنگ و با نوع کاغذ و چاپ متفاوت و حدود 230 تا 240 تصویر در هر مجلد از سوی مرکز انشارات مرجع ایران منتشر شده است. آماده‌سازی این کتاب بیش از 200 میلیون تومان هزینه داشته و این در حالی است که کتاب با بهای 290 هزار تومان به فروش می‌رسد تا برای افراد بیشتری قابل استفاده باشد.

وی در پایان بیان کرد: به لحاظ اقتصادی این کتاب کتابی نیست که ناشران معمول از چاپ آن استقبال کنند و شاید یکی از دلایلی هم که چندین بضاعت مجموعه خدمتگذار کشور در چاپ آن به خدمت گرفته شده، به این دلیل بود که این هزینه سنگین تا حدی کمرشکن شود. امیدوار هستیم از این کتاب فایده د رحوزه فرهنگ لازم به دست آید.

لازم به یادآوری است، کتاب «دولت و جامعه در دوره عثمانی» دستاورد یک طرح مطالعاتی و پژوهشی است که زیر نظر اکمل­الدین احسان اوغلو، رئیس وقت مرکز تحقیقات تاریخ، هنر و فرهنگ (ایرسیکا) وابسته به سازمان همکاری‌های اسلامی، به زبان ترکی چاپ شده و ترجمه فارسی آن به پیشنهاد و پشتیبانی رئیس کنونی آن مرکز خالد ارن، توسط انتشارات کتاب مرجع (وابسته به بنیاد دایرةالمعارف اسلامی) زیر نظر غلامعلی حدادعادل فراهم آمده و منتشر شده است.

پیش از این غلامعلی حداد عادل، مدیر عامل بنیاد دایره المعارف اسلامی در ایران به خبرنگار فرهنگی خبرگزاری آنا گفته بود که ایران در آغاز راه عثمانی‌شناسی است و من اطمینان دارم همه کسانی که درباره این دوره مهم تحقیق می‌کنند از مراجعه به این کتاب بی‌نیاز نخواهند بود. امیدوار هستیم که این کتاب در محافل علمی و تحقیقی مورد بررسی و نقد شود.