وضعیت زاینده‌رود با کاهش 50 درصدی بارش‌ها بحرانی است/ تدوین 160 راهکار برای پایان خشکسالی

ناصر حاجیان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری آنا با تشریح شرایط فعلی زاینده رود اظهار کرد: «وضعیت فعلی زاینده رود به هیچ وجه مناسب نیست و مشکل کمبود بارش امسال بیش از همیشه در زاینده رود وجود دارد. زیرا سال گذشته با کاهش 40 تا 50 درصدی بارندگی نسبت به متوسط بارش مواجه بودیم.»

برداشت‌های بدون حساب از زاینده‌رود

حاجیان افزود: «مشکل بعدی که موجودیت زاینده رود را تهدید می‌کند، استفاده بیش از حد از این رودخانه و برداشت‌های بدون حساب است. به عبارت دیگر منابع و مصارف رودخانه همخوانی ندارد و مصارف بیش از منابع است؛ تفاوت ورودی‌ها و خروجی‌های زاینده رود در یکی دو دهه گذشته از مشکلات جدی این رودخانه بوده و به قول معروف دخل و خرج زاینده رود برابر نیست که این نشانه نوعی ضعف مدیریتی و در حوزه آب کشور بسیار مشهود بوده است.»

استاد دانشگاه آزاد اسلامی با انتقاد از دانشگاهیان و جامعه دانشگاهی کشور برای توجه نکردن به حل مسائل کشور گفت: «دانشگاه‌ها و استادان ما متأسفانه تئوری محور هستند؛ یعنی روند مطالعه تئوری‌ها، ارائه مقاله و ارتقای استادان در بیشتر موارد اتفاق می‌افتد و جامعه دانشگاهی کمتر به سمت حل مشکلات کشور می‌رود و این آسیبی جدی برای حوزه آکادمیک کشور است.»

وی ادامه داد: «برای رفع این نقیصه این جانب به سمت بررسی مشکل زاینده رود رفتم. زیرا کارشناسی خود را در دانشگاه صنعتی اصفهان و کارشناسی ارشد را در دانشگاه شهید چمران اهواز که در حوزه آب بسیار قوی است، گذرانده‌ام؛ در دوره دکتری نیز در واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تحصیل کردم؛ در زمینه فعالیت‌های عملی قراردادها و طرح‌های پژوهشی متعددی را در حوزه آب به سرانجام رساندم و علاوه بر این دو فاکتور، یک کشاورز ‌زاده هستم و این به شناخت من از مسائل حوزه آب کمک می‌کند.»

تاکنون پنج جلد کتاب درباره زاینده‌رود نوشته‌ام

این پژوهشگر مسائل آب خاطرنشان کرد: تاکنون پنج جلد کتاب درباره زاینده رود نوشته‌ام. نخستین آنها «پایگاه داده‌های زاینده رود» است که همه اطلاعات و پژوهش‌های صورت گرفته از سال 1328 تا زمان انتشار آن، در این کتاب مرجع جمع‌آوری شده است که می‌تواند مورد استفاده محققان قرار گیرد. دومین کتاب بنده با طرح 37 پرسش درباره مشکلات و معضلات این رودخانه نگاشته شد؛ علاوه بر اینها سه جلد کتاب «مرجع جامع زاینده رود» را به رشته تحریر در آورده‌ام که هرکدام حدود 1000 صفحه است و از سوی انتشارات واحد خوراسگان منتشر شده است.

عضو هیأت علمی گروه عمران واحد خوراسگان بیان کرد: «آخرین کتاب این جانب، طرح 160 راهکار برای حل مشکل زاینده رود است. در حقیقت این کتاب پاسخی به این پرسش است که با وجود شناخت مشکلات و معضلات این رودخانه، حال چه باید کرد؟ این کتاب پاسخ این چه باید کردها است؛ ما قصد داریم رسالت دانشگاه برای حل مشکل زاینده رود را انجام دهیم. به اعتقاد بنده این ظرفیت در مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان وجود دارد تا مشکلات آب استان اصفهان و رودخانه زاینده رود را برطرف کند؛ البته این طرح قابلیت اجرا در رودخانه کارون را نیز دارد و می‌تواند مشکلات این رودخانه را نیز برطرف کند.»

یکی از طرح‌های پژوهشی «به‌روزرسانی طومار شیخ بهایی» است

وی اظهار کرد: یکی از طرح‌های پژوهشی این جانب «به‌روزرسانی طومار شیخ بهایی» است. این طرح سند تقسیم سنتی آب زاینده رود را به‌روزرسانی می‌کند و می‌تواند گام مهمی برای حل مشکل زاینده رود باشد؛ بنابراین با مدیریت صحیح و به کارگیری این راهکارهای 160 گانه می‌توان مانع خشکسالی کامل زاینده رود شد.

حاجیان افزود: «در طرح تدوین شده همه مشخصات و مختصات راهکارهای 160 گانه دیده شده است. به عبارت دیگر اولویت راهکارها مشخص شده که کدام راهکار در اولویت نخست قرار دارد و کدام در اولویت دوم و کدام در اولویت سوم. زیرا مجموعه اقدامات بر اساس سه اولویت تنظیم شده‌اند؛ زمانبندی هر راهکار که باید در کوتاه مدت، میان مدت یا بلندمدت اجرایی شود نیز درج شده است.»

این استاد دانشگاه تأکید کرد:‌ «علاوه بر اینها مشخص شده است که نهاد مسئول در اجرای هر کدام از راهکارها کدام نهاد یا وزارت‌خانه است. حتی هماهنگ کننده و پیشنهاددهنده راهکارها نیز ارائه شده است؛ به عبارت دیگر تلاش شده تا جزئیات و مختصات اجرای این راهکارها نیز دیده شود.»

ادعای حل مشکلات زاینده‌رود​ در مدت کوتاه، عوام‌فریبی است

وی در پاسخ به پرسش آنــا درباره مدت زمان موردنیاز برای اجرای این راهکارها، حل نهایی خشکسالی در زاینده رود را در بلندمدت میسر دانست و گفت: «مشکلات زاینده رود بین دو تا سه دهه اخیر ایجاد شده است. اگر ادعا شود که در مدت کوتاهی قابل حل است، عوام فریبی است. در حالت خوش‌بینانه برای حل چنین مشکلی باید به اندازه‌ زمانی که آن مشکل ایجاد شده است برای حل آن صبر کرد. اما این نکته را نباید از نظر دور داشت که با قرارگیری رودخانه در مسیر حل مشکل و اتخاذ تصمیمات صحیح، بسیاری از موانع برطرف می‌شود و روند کار سرعت می‌گیرد.»

حاجیان افزود: «برای مثال برخی از راهکارها که در حوزه‌های فرهنگی قرار می‌گیرد مانند ارتقای سطح دانش افراد و آموزش‌های لازم و یا برخی راهکارها مانند افزایش راندمان آبیاری یا کشت محصولات با نیاز آبی پایین و راندمان بالا در زمره راهکارهای بلندمدت قرار می‌گیرد؛ به عنوان مثال دیگر، تصفیه پساب‌ها و ارتقای استانداردهای کارخانه‌های آلاینده از جمله راهکارهای میان مدت محسوب می‌شود.»

نخستین راهکار، جاری شدن آب در رودخانه است

این پژوهشگر خاطرنشان کرد: «نخستین راهکاری که در طرح مورد تأکید قرار گرفته است، جاری شدن آب در رودخانه است. به عبارت دیگر باید با مدیریت مصرف، آب در زاینده رود جاری شود و جاری نشدن آب در آن اقدام درستی نیست. پس از جاری شدن آب در رودخانه می‌توان اقدامات بعدی را نیز آغاز کرد. بنابراین باید صبغه اکولوژیک رودخانه حفظ و مانع تغییر شرایط و ویژگی‌های آن شد.»

استاد واحد اصفهان گفت: «برداشت از زاینده رود از سرچشمه تا مقصد نهایی باید به صورت اصولی و بر اساس «حقابه» صورت گیرد و اگر مشکلاتی وجود دارد، باید اصلاح شود. باید این موضوع پذیرفته شود که رودخانه مهم است نه مسائل دیگر. اولویت با حل مشکل زاینده رود است و همه باید برای حل این مشکلات همکاری کنند. بر همین اساس یکی از راهکارهای مشخصی که ارائه شده است، مدیریت یکپارچه حوضه زاینده رود است که اولویت نخست دارد.»

حاجیان ادامه داد: «متأسفانه در سراسر مسیر رودخانه برداشت‌هایی وجود دارد که باید اصلاح شود. نباید مشکلات را به بالادست و پایین دست تفکیک کرد و وارد تنش‌هایی شد که برای کشور ضرر دارد. زیرا همکاری و تعامل ضروری است؛ روند اجرای این طرح طبیعتاً پس از طرح و تصویب در مراکز و نهادهای ذی‌صلاح آغاز خواهد شد. قصد داریم این طرح را دانشگاه محور عرضه کنیم. به این معنا که مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان با اتکا به این طرح تحقیقاتی وارد فاز اجرایی شود.»

وی بیان کرد: «هم دانشگاه آزاد و هم دولت باید برای حل این مشکل وارد عمل شوند. به هیچ وجه به دنبال اخذ قراردادهای مختلف و درآمدزایی برای خود نیستیم، بلکه توقع داریم تا مسئولان امکانات و هزینه‌هایی که در مراحل اجرای طرح وجود دارد را تأمین کنند.»

*گفت‌وگو از فرهاد وفایی فرد