کارشناس امور غرب آسیا در گفت‌وگو با آنا؛
سوریه وارد مرحله سیاسی بسیار پیچیده و حساسی شده‌است
یک کارشناس امور غرب آسیا معتقد است در بحران سوریه در مرحله سیاسی قرار داریم که بسیار پیچیده و حساس است و دیپلماسی در آن می‌تواند نقش مهمی ایفا کند، از این رو دیپلمات‌های ما باید قوی، به روز و آگاه باشند.
گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا؛ ارتش سوریه به سوی آخرین منطقه غوطه غربی دمشق که در نزدیکی مرز لبنان و سرزمین‌های اشغالی قرار دارد و در کنترل مخالفان مسلح است، حرکت کرده است. نیروهای ارتش سوریه، نیروهای مقاومت و شماری از گروه‌های دروزی در این عملیات حضور دارند و ارتش سوریه موفق شده است تا در شرق و جنوب شهرک بیت جن پیشروی کند.
از سوی دیگر طبق یک فایل صوتی لو رفته، ابو الدرداء، رهبر جبهه‌النصره در منطقه بیت جن و مغر المیر در غوطه غربی دمشق به وخامت اوضاع عناصر گروه تروریستی جبهه‌النصره و گروه‌های وابسته به آن در این منطقه و روند فروپاشی کامل آن به‌دلیل پیشروی های بی‌وقفه ارتش سوریه و آزادسازی ارتفاعات و نقاط مشرف بر منطقه، اعتراف کرده است.
این تحولات، ادامه تحرکات بقایای داعش در سوریه و بررسی چشم انداز بحران سوریه باعث شد تا درباره آخرین وضعیت این بحران مصاحبه‌ای با مسعود اسداللهی، کارشناس امور غرب آسیا داشته باشیم.
* آخرین وضعیت سوریه را پس از تسلط جبهه مقاومت و ایران بر گروه تروریستی-تکفیری داعش چگونه ارزیابی می‌کنید؟
- با عملیات والفجر 1 و 2 و 3 که در صحرای شرقی سوریه انجام شد در چند ماه مناطق وسیعی از خاک سوریه آزاد شد و شهرهای مهمی همچون دیرالزور، المیادین و در نهایت بوکمال آزاد شد و خلافت خود خوانده داعش فروپاشید. بعد از آن وضعیت میدانی بدین صورت است که وارد مرحله تثبیت و پاکسازی شدیم، یعنی عملیات بزرگ نظامی انجام نمی‌شود فقط در مناطقی که پیشتر داعش حضور داشته و اکنون برخی عناصر فراری داعش در آنجا مخفی شده‌اند عملیات برای پاکسازی و تثبیت انجام می‌شود.
این در شرق سوریه بود، اما در غرب سوریه با وجود برگزاری مذاکرات آستانه و اعلام چهار منطقه کاهش تنش با اینکه آتش‌بس به صورت 100 درصد برقرار نشده است، ولی درگیری‌های پراکنده به‌طور عمومی وجود دارد. یک آتش‌بس نسبی وجود دارد و در آنجا عملیات بزرگ نظامی ماه‌ها است که انجام نمی‌شود. افراد مسلح مخالف سوری شکست خورده‌اند و داعش فروپاشید و دیگر گروه‌های مسلح نیز بسیاری از مناطق در اختیار خود را از دست داده‌اند و تکلیف باقی مناطق قرار است در روند مذاکرات آستانه یا ژنو مشخص شود.
* وضعیت نظامیان روسیه در سوریه چگونه است؟
- روسیه بیشتر نیروهای خود را شامل نیروی هوایی، دریایی و توپخانه به سوریه آورده بود، ولی نیروی زمینی عملیاتی خود را به سوریه نیاورده است. نیروی هوایی روسیه در پایگاه هوایی حمیمیم در لاذقیه مستقر هستند، نیروی دریایی‌شان در پایگاه طرطوس و توپخانه‌هایشان نیز در جبهه‌های مختلف فعال است.
*مهم‌ترین موارد اختلافی میان روسیه، ترکیه و ایران در سوریه چیست؟
- این طبیعی است که سه کشور مواضعشان در خیلی از موارد با یکدیگر هماهنگی نداشته باشد. ترکیه در واقع طرفدار بخشی از گروه‌های مسلح بوده و اکنون ضامن اجرای آتش‌بس از طرف این گروه‌ها است، بنابراین تلاش می‌کند تا برای این گروه‌های مسلحی که بخشی از آن‌ها تکفیری هستند امتیازاتی کسب کند و آن چیزی که این گروه‌ها نتوانستند در عرصه نظامی به دست آورند در مذاکرات سیاسی به دست بیاورد. این چیزی نیست که روسیه و ایران با آن موافق باشند و این موضوع باعث می‌شود تا اختلافاتی وجود داشته باش
موضوع بعد کردها هستند. ترکیه مخالف حضور هر گونه نیروهای کرد در مذاکرات آستانه یا ژنو و حتی کنفرانس گفت‌وگوی ملی سوریه در شهر سوچی روسیه است. این موضوع کار را تا حد زیادی مشکل می‌کند.
* ظاهراً موضع ایران هم به ترکیه نزدیک است ...
- ایران بیشتر با حضور گروه‌های تروریستی پ ک ک مشکل دارد، یعنی گروه‌هایی که با آمریکا در ارتباط هستند. دولت ایران قطعاً با حضور کردها به عنوان بخشی از جامعه سوریه مشکل ندارد و پیشتر با همین کردها ارتباطاتی داشته است. اما الان بحث گروه‌های مسلحی است که با آمریکا ارتباط دارند و از سوی آن‌ها تجهیز و مسلح می‌شوند. دیدگاه ما با موضع ترکیه در این موضوع قدری با هم تفاوت دارد ولی در برخی از موارد دیگر شباهت‌هایی با یکدیگر دارند.
* موضع روسیه چگونه است؟
- روسیه به طور عمده صحبت از مشارکت کردها می‌کند و چون دولتی فدرال است می‌خواهد این موضوع را مطرح کند که در قانون اساسی سوریه موضوع فدرالیسم گنجانده شود که طبعاً دولت سوریه با آن مخالف است، زیرا در فرهنگ منطقه ما متاسفانه فدرالیسم به تجزیه‌طلبی منجر می‌شود و ما نمونه آن را در عراق دیدیم. با اینکه عراق اکنون و بعد از سقوط صدام دولت فدرال شده، اقلیم کردستان از اختیارات وسیعی برخوردار شد و با اینکه خود مختار بود ولی بارزانی به این حد اکتفا نکرد و برای برگزاری رفراندوم و جدایی از خاک عراق اقدام کرد. از همین رو، در موضوع فدرالیسم اختلاف نظر وجود دارد و روس‌ها بر حضور کردها اصرار می‌کنند که می‌تواند مورد نظر ایران و ترکیه نباشد.
* روسیه چه دیدگاهی نسبت به فرآیند تحولات سوریه دارد؟ آیا روسیه بعد از سقوط داعش خواهان سهم‌خواهی از این کشور است؟
- هنوز پدیده تروریسم و خط گروه‌های تکفیری پایان نیافته است، زیرا جبهه‌النصره که در غرب سوریه فعال است و شعبه اصلی القاعده به شمار می‌رود و تقریباً بیشتر کشورهای دنیا و آمریکا این گروه را به‌طور رسمی در فهرست گروه‌های ترویستی قرار داده‌اند. تعیین تکلیف این گروه که قدرت زیادی در استان ادلب سوریه دارد از جمله موضوعات مهمی است که روسیه و ایران و دولت سوریه به آن تاکید دارند. اگر این گروه با این وضعیت بخواهد به فعالیت‌هایش ادامه دهد می‌تواند خطرات زیادی را ایجاد کند.
درباره سهم‌خواهی، این موضوع آنچنان هم عجیب نیست. در عرصه بین‌الملل هر دولتی که در یک بحران بین‌المللی مشارکت می‌کردند و بر آن تاثیر می‌گذاشتند و آن را حل یا نهایی می‌کردند در ادامه برای خود سهمی می‌خواستند، اینطور نبوده است که با پایان یافتن بحران از صحنه خارج شوند و مدعی چیزی نباشند. الان آمریکایی که نقش مخرب در بحران سوریه داشته است دنبال سهم‌خواهی است. ترکیه، عربستان، اردن و قطر همچنان به‌دنبال سهم‌خواهی هستند، بنابراین چیز عجیبی نیست که روسیه سهم‌خواهی کند گرچه می‌تواند مورد قبول خیلی از طرف‌ها نباشد ولی در صحنه روابط بین‌الملل موضوعی طبیعی است.
* روسیه قرارداد 49 ساله با سوریه امضا کرده و حضور نظامی خود را این کشور تثبیت کرده است. آیا حضور نظامی روسیه در سوریه بازدارنده تلقی می‌شود یا یک تهدید است؟
- توافقنامه پایگاه دریایی طرطوس مدت‌ها پیش میان مقام‌های نظامی روسیه و سوریه امضاء شده بود و همکاری میان دولت سوریه و روسیه به دهه‌های قبل و زمان شوروی سابق باز می‌گردد که از آن زمان بندر طرطوس در اختیار نیروی دریایی شوروی سابق و اکنون در اختیار روسیه قرار دارد ولی در بحران کنونی سوریه، روسیه این بندر را تجهیز و به روز کرد. همچنین پایگاه هوایی حمیمیم را در لاذقیه ایجاد کردند که یک پایگاه هوایی بزرگ با تجهیزات پیشرفته و با هواپیماهای مدرن است و اینها نشان می‌دهد که روس‌ها برنامه دراز مدتی دارند و با وجود صحبت‌هایی که درباره عقب‌نشینی و خروج نیروهایشان انجام می‌دهند شواهد نشان می‌دهد که برای دراز مدت قصد این را دارند که نقش خود را در سوریه فعال‌تر کنند، زیرا هم سوریه برایشان مهم است و هم اینکه با محکم کردن جایگاهشان در سوریه می‌توانند در تحولات منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا تاثیر داشته باشند.
بنابراین کاملا قابل پیش‌بینی است که روس‌ها با این نوع قراردادها می‌خواهند حضور خود را دائمی و قانونی کنند. دولت سوریه نیز بی تمایل نیست که روس‌ها حضور خود را در این کشور ادامه دهند، چرا که در مقابل آمریکا و تلاش‌هایی که دولت‌های اروپایی همچون انگلیس و فرانسه در سال‌های اخیر انجام دادند جنبه بازدارنده دارد. بنابراین یک توافق دو جانبه است، اما اینکه جزئیاتش مورد توافق هر دو طرف هست یا نه، بحث‌هایی است که زمان می‌برد تا مشخص شود.
* روسیه مدت‌ها بر سر جنگ با گروه‌های تکفیری هم‌پیمان ایران و سوریه بوده است. حال که فتنه داعش در سوریه از بین رفته است (کاری به جنگ سوریه با جبهه‌النصره نداریم) الان روسیه خود را مقابل تحریم‌های آمریکا می‌بیند. آیا این احتمال وجود ندارد که دراین معادله روسیه دامان آمریکا را بچسبد و هم‌پیمانی با ایران را رها کند؟
- در بحث نظامی این موضوع بسیار بعید است. آن‌ها که با صحنه نظامی سوریه آشنا هستند می‌دانند هنوز کار برای نهایی شدن فاصله دارد. بحث غرب سوریه بسیار مفصل است و هنوز پایان نیافته است. بنابراین اینگونه نیست که روس‌ها بخواهند ایران را دور بزنند. روس‌ها به خاطر نقشی که برای خود قائل هستند به‌عنوان یک قدرتی که عضو دائم شورای امنیت است و حق وتو دارد و یک قدرت بزرگ نظامی به شمار می‌شود، قطعا سهم بزرگتر را برای خودشان قائلند.
روس‌ها در ائتلافی که با ایران و سوریه دارند خود را هم عرض نمی‌دانند و خود را بالاتر می‌دانند هر چند که ما این موضوع را قبول نداریم اما از نظر طرز تفکر مشخص است که آن‌ها از این دید نگاه می‌کنند اما این بدان معنی نیست که از ما بی‌نیاز شدند. تنها به این خاطر که داعش از بین رفته است، هنوز خیلی مشکلات در سوریه وجود دارد که بحث جبهه‌النصره یکی از آن‌ها است، بحث طرح‌هایی که آمریکا با برخی گروه‌های مسلح کرد پیاده‌سازی می‌کنند از چالش‌های مهم است که می‌تواند بعدها خطرناک شود، مرزهای جنوب سوریه که با رژیم صهیونیستی و اردن هم مرز است از جمله بحث‌هایی است که چالش برانگیز است. بنابراین این طور نیست که روس‌ها فکر کنند موضوع تمام شده است و آن‌ها نیازی به ایران ندارند.
حتی در عرصه میدانی اینطور نیست و تا کنون هماهنگی‌های خوبی میان ایران و روسیه وجود داشته است، اما در بحث سیاسی موضوع کمی متفاوت است ولی حتی در این موضوعات هم اینگونه نیست. ممکن است آن‌ها سهم زیادی برای خود قائل باشند ولی هنوز به این گونه نیست که آن‌ها نیاز به ایران نداشته باشند.
* آیا درجنوب سوریه امکان توافق بر سر مناطق کاهش تنش وجود دارد؟
- در جنوب سوریه به‌دلیل مواضعی که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل دارد، موضوع متفاوت است. نتانیاهو با چند سفری که به مسکو انجام داد تلاش می‌کرد تا مسکو را اقناع کند که دیدگاه اسرائیل‌ها را بپذیرد زیرا آن‌ها می‌گویند ما با ماندن روس‌ها در سوریه مشکل نداریم، اما باقی ماندن ایران و حزب‌الله در سوریه خط قرمز است. بنابراین در چند سفری که نتانیاهو به مسکو و سوچی انجام داد و با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه دیدار داشت نتوانست دیدگاه پوتین را تغییر دهد و تلاشش دستاوردی نداشت و رسانه‌های اسرائیلی نیز به این موضوع اعتراف کردند.
بنابراین آن‌ها به طور یک‌جانبه اقداماتی را در خاک سوریه آغاز کرده است تا به همه پیام بدهد که اسرائیل به خط قرمز خود پایبند است و اگر روس‌ها همکاری نکنند در حمله به مواضع حزب‌الله و ایران در خاک سوریه کوتاه نمی‌آید. اسرائیل سعی می‌کند تا با خشونت دیدگاه خود را بقبولاند ولی تاکنون ما می‌بینیم که توافق آن چنانی درباره جنوب سوریه به دست نیامده است. با توجه به اینکه جنوب سوریه یکی از چهار منطقه کاهش تنش است ولی شاهد این بودیم که در منطقه بیت جن در نزدیکی قنیطره که درگیری‌های زیادی در آنجا وجود داشت سوریه وارد عمل شد و اینطور نبود که روس‌ها و ارتش سوریه نتوانند کاری انجام دهند، بر عکس روس‌ها پشتیبانی هوایی نیز انجام دادند.
* آیا حضور نظامی آمریکا در سوریه ادامه می‌یابد؟
- آمریکایی‌ها در ابتدا این استدلال را داشتند که حضورمان در سوریه به خاطر جنگ با داعش است، اما حال که داعش از بین رفته رو به یک سری بهانه تراشی‌ها آورده‌اند تا حضورشان را در شرق فرات تثبیت کنند و در این منطقه حضور انحصاری داشته باشند. منطقه شرق فرات منطقه بزرگی در سوریه است و بخش کوچکی از آن کردنشین است اما بیشتر آن را عشایر عرب تشکیل می‌دهند. دولت آمریکا سعی می‌کند تا با همکاری برخی گروه‌های مسلح کرد منطقه شرق فرات را به منطقه نفوذ انحصاری خود تبدیل کند و این قطعا یکی از چالش‌های فراروی دولت سوریه در آینده به شمار می‌رود. در حال حاضر به نظر نمی‌رسد که آمریکا قصد خروج از سوریه را داشته باشد.
* چشم‌انداز تحولات سوریه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
- از نظر نظامی ما وارد مرحله‌ای شده‌ایم که عملیات نظامی شاید کمتر انجام شود اما در مرحله سیاسی قرار داریم که بسیار پیچیده و حساس است و دیپلماسی در آن می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. دیپلمات‌های ما باید قوی، به روز و آگاه باشند چه در مذاکرات آستانه، چه در ژنو و چه در رایزنی‌هایی که بعدا در سوچی انجام می‌شود.
الان تحولات سیاسی تبدیل به اولویت نخست سوریه شده است و باید نسبت به اینکه چه تحولی انجام می‌شود هوشیار باشیم و در آنجا اتفاقی نیفتد که با اهداف ما هم‌خوانی نداشته باشد.
گفت‌وگو از: مجتبی اسماعیلی
انتهای پیام/
