شاعرِ نقاش و نقاشِ شاعر + صدای شاعر

به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، سهراب سپهری نامی آشنا در عرصه فرهنگ و هنر کشورمان است؛ شاعر و نقاشی که البته او را بیشتر به شعرش شناخته‌ایم و شاید اولین سطری که با شنیدن نامش به ذهن‌ها متبادر می‌شود، این باشد که: «اهل کاشانم/ روزگارم بد نیست/...»

ویژگی سادگی و در عین‌حال پیوندهای احساسی و به نوعی عرفانی در شعرهای سپهری باعث شد مخاطب عام، ارتباط بهتری با آثارش برقرار کنند. از طرف دیگر در سروده‌های سپهری، انتزاع در عینیت رخ می‌داد؛ یعنی اگرچه سیر معنا در عمق و در سیطره مفاهیم عرفانی و گاه فلسفی در شعر سپهری در جریان است اما آنچه در سطح به چشم می‌آید، المان‌هایی کاملا عینی و در دسترس است: درخت، رود، گل، باد و ... و این ویژگی باعث می‌شود که از هر دو طیف خاص و عام، مخاطب داشته باشد.

البته همواره نقدهایی جدی بر آثار سهراب سپهری وارد بوده است، تا جایی که بسیاری شعر سهراب را بیرون از جریان مترقی و پیشرو در شعر مدرن فارسی می‌دانند و ترجیح می‌دهند او را یک نقاش بخوانند. اگرچه حتی منتقد‌ترین‌ها هم بر این باورند که مجموعه‌ شعرهای آخر آثار درخور تاملی بوده‌اند.

سهراب سپهریِ نقاش، اما خیلی دیرتر به جامعه معرفی شد و متاسفانه نقاشی‌های این هنرمند فقید، سال‌ها بعد از درگذشت او به شهرت داخلی و خارجی دست‌ یافت. آنچنانکه از اخبار بینال‌ها و حراجی‌های مشهور داخل و خارج از کشور در سال‌های اخیر شنیده‌ایم؛ نقاشی‌های سپهری با ارقامی نجومی و چشم‌گیر خرید و فروش می‌شوند خصوصا نقاشی‌های سپهری در مجموعه «تنه درختان» که پیش‌ترها تنها یکی از تابلوهای این مجموعه در حراج سالانه تهران سه میلیارد تومان فروخته شد.

سهراب سپهری (تولد 1307، کاشان) در خانواده‌ای که اهل شعر، نقاشی، منبت کاری و دیگر رشته های هنری بود، در کاشان متولد شد. پدرش، اسدالله سپهری، کارمند اداره پست و تلگراف بود. دوران کودکی سهراب در کاشان سپری شد. تحصیلات ابتدایی را در دبستان «خیام» و دوران متوسطه را در دبیرستان «پهلوی» در زادگاهش گذراند. دوران کودکی و نوجوانی او به مطالعه، بازی در طبیعت، شکار و نواختن موسیقی گذشت، از این رو در نقاشی‌ها و اشعار او تأثیر دوران کودکی و نوجوانی و طبیعت و گیاهان مشهود است.

در خرداد ماه ۱۳۲۲ هـ .ش به دانش‌سرای مقدماتی رفت. پس از اتمام این دوره، به استخدام اداره فرهنگ کاشان درآمد. در شهریور ماه ۱۳۲۷هـ .ش در امتحانات ششم ادبی شرکت کرد و دیپلم دوره دبیرستان را گرفت. سپس به تهران آمد و در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت و هم زمان به استخدام شرکت نفت درآمد اما پس از هشت ماه استعفا داد.

سپهری در ۱۳۳۰هـ .ش نخستین مجموعه شعر خود را با نام «مرگ رنگ» منتشر کرد. در ۱۳۳۲ هـ .ش از دانشکده هنرهای زیبا با کسب رتبه اول فارغ‌التحصیل شد. در همان سال در چند نمایشگاه نقاشی در تهران شرکت کرد و دومین مجموعه شعر خود را با عنوان «زندگی خواب‌ها» منتشر نمود. آنگاه به تأسیس کارگاه نقاشی همت گماشت. در آذر ماه ۱۳۳۳ هـ .ش در اداره کل هنرهای زیبا در قسمت موزه‌ها شروع به کار کرد و در هنرستان هنرهای زیبا نیز به تدریس ‌پرداخت. در مهر ماه ۱۳۳۴ هـ .ش ترجمه‌ای از اشعار ژاپنی را در مجله «سخن» به چاپ رساند.

در مرداد ماه ۱۳۳۶ هـ .ش به پاریس و لندن رفت و در مدرسه هنرهای زیبای پاریس در رشته لیتوگرافی نام نویسی کرد. وی همچنین کارهای هنری خود را در نمایشگاه‌ها به معرض نمایش گذاشت. حضور در نمایشگاه‌های نقاشی همچنان تا پایان عمر وی ادامه داشت. سهراب سپهری مدتی در اداره کل اطلاعات وزارت کشاورزی با سمت سرپرست سازمان سمعی و بصری در ۱۳۳۷ هـ .ش مشغول به کار شد. در همان سال دو کتاب «آوار آفتاب» و «شرق اندوه» را آماده چاپ کرد ولی موفق به چاپ آنها نشد و سرانجام در 1340هـ .ش این دو کتاب را به انضمام «زندگی خواب‌ها» با عنوان «آوار کتاب» منتشر نمود. از مهرماه ۱۳۴۰هـ .ش نیز در هنرکده هنرهای تزئینی تهران به تدریس پرداخت و در اسفندماه همان سال از کلیه مشاغل دولتی کناره‌گیری کرد.

شعر بلند «صدای پای آب» را در 1344 هـ .ش در فصلنامه «آرش» به چاپ رساند و با انتشار آن بود که شهرت یافت. در 1345 هـ .ش شعر بلند «مسافر» را منتشر کرد. «جحم سبز» هفتمین مجموعه شعری سپهری و کامل‌ترین آنها است. هشتمین و آخرین مجموعه شعری سهراب سپهری «ما هیچ، ما نگاه» نام داشت. سپهری در 1355هـ .ش تمام هشت دفتر و منظومه خود را در کتابی با نام «هشت کتاب»گرد آورد که یکی از محبوب‌ترین مجموعه‌ها، در تاریخ شعر نو ایران به شمار می‌رود. سهراب سپهری در 1 اردیبهشت ماه 1359 هـ . ش در تهران درگذشت و در صحن امامزاده سلطان‌علی روستای مشهد اردهال (واقع در اطراف کاشان‌‌) به خاک سپرده شد.

یکی از فایلهای صوتی انگشت شماری است که از سهراب سپهری برجای مانده را در ادامه می‌شنوید. او در این فایل صوتی که گویا یک گپ خودمانی در منزل یکی از دوستانش به نام دکتر فیلسوفی است، درباره ویژگی های معماری خانه های قدیمی صحبت کوتاهی می‌کند.