«گیوه‌ها» پای «کرد‌ها» را به ثبت جهانی باز کرد

از میوان تا مرز شوشمی با کلاش کردی
روستای میوان کرمانشاه 35خانوار دارد اما چیزی که این روستا را سر زبان‌ها انداخت و برای نخستین بار نام زیبای آن را وارد رسانه‌ها کرد؛ گیوه بافی 35 زن این روستاست. «میوان» روستایی از پاوه است. پاوه شهری است که در میان گردشگران به نام «شهر هزار ماسوله» معروف است. این شهر غربی و کوهستانی این پسوند زیبا را از روستاهای پلکانی خود دارد. میوانی‌ها پیشتر قالیبافی می‌کردند اما در گذر زمان «گیوه بافی» را جای آن می‌گذارند. افق آنها برای فروش «دور و نزدیک» است. یکی از زنان روستایی می‌گوید: «باید دولت شرایط را برای فروش گیوه به بازارهای عراق به وجود بیاورد.»
فرشته حسینی که زن کارآفرین روستاست و دیگر زنان روستا را دورهم جمع کرده به «ایران» می‌گوید: «پس از آموزش با تسهیلاتی که از آموزش و ترویج صنایع دستی کرمانشاه گرفتند یک تعاونی تشکیل دادند.» حالا زنان روستا در دورهمی‌های خود گیوه می‌بافند. گیوه‌ای که بافت آن یک هفته طول می‌کشد. برای هر گیوه 32هزارتومان به هر زن می‌رسد. البته اگر پای دلال‌ها از میان بریده شود، پول بیشتری هم به آنها می‌رسد. دوست دارند که درآمد بیشتری داشته باشند اما با همین درآمد هم کارهایی کرده‌اند که راضی اند. یکی از آنها با پول گیوه بافی کلی طلا خریده است.
میخک‌هایی که سکه می‌شوند
زنان میوان از «میخک» هم گردنبندهای زیبایی درست کرده‌اند اما هنوز نمی‌دانند که چقدر زیورآلات آنها در روستای دیگری چون «اورامانات»، «نگل» و... کردستان هم مشتری‌های دست به نقدی دارند و هم فروشنده‌های بسیار زیاد. روستای «اورامانات» بیشتر از هر روستای پلکانی دیگری ارزش اقتصادی میخک‌های خوشبویی که خواب آرام وعمیقی را به صاحب آن می‌بخشند را درک کرده‌اند. اورامانی‌ها یا آن‌طور که خودشان اصرار دارند «هورامانی‌ها» گرانتر از روستای «نگل» هم می‌فروشند. با این وجود «نگلی ها» طرح‌های زیباتری از این گردن آویزها درست می‌کنند. با این وجود زنان میوانی پای در یک کفش کرده‌اند که بازار عراق را می‌خواهند، هم مرز بسیاری با این کشور همسایه دارند هم مسیر مبادله نزدیک.
بازار فروش
پروانه حیدری معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری کرمانشاه نیز از راه‌اندازی یک مرکز خلاقیت در بنای تاریخی «حمام حاج شهبازخان» با همکاری یونیدو(سازمان توسعه صنعتی سازمان ملل) خبر می‌دهد و می گوید: «استارت ایجاد یک بازارچه ثابت صنایع دستی زده شده است. همچنین به دنبال ایجاد کیوسک‌های صنایع دستی در سطح استان هستیم.» به گفته او بعد از سفر «زهرا احمدی پور» رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری کشور به کرمانشاه، این استان به‌عنوان پایلوت «کیوسک صنایع دستی» در نظر گرفته شده و قرار است سه کیوسک در سطح شهر طراحی شود. این کیوسک‌ها در مراکز تاریخی مثل طاق‌بستان، بیستون و معبد آناهیتا جانمایی می‌شوند.
گیوه قدمتی بالغ بر هزار سال دارد. کسی تاریخ دقیق و مدونی از نخستین باری که کردهای ایران گیوه را به پا کردند ندارد اما جزو نخستین پاپوش‌های سنتی بشر است که انسان مبتکر دوران‌های گذشته با بهره‌گیری از مواد اولیه فراوان و ارزانقیمت در دسترس طبیعی و ذوق سرشار خویش اقدام به تولید کرده است. دست ساخته‌ای که توان مقابله با گذرگاه‌های صعب العبور و تاب مقاومت در مناطق کوهستانی و سنگلاخی را دارد و درعین حال سبک و راحت است.
معاون صنایع دستی کرمانشاه می‌گوید که در سال 95 کرمانشاه نزدیک به 17 میلیون دلار صنایع دستی به عراق صادر کرده که بخش بزرگی از آن «گیوه زیر پارچه» بوده.او هم مرز «شوشمی» را مرز عمده ورود کلاش‌های کردی به عراق می‌داند. البته آن‌طور که او می‌گوید صنایع دستی کرمانشاه علاوه بر عراق سال گذشته به ایتالیا و امارات هم رفته اما همچنان عراقی‌ها بیشترین خریداران صنایع دستی مردم دیار شیرین و فرهاد هستند. او می‌گوید: «به دنبال آن هستیم که بتوانیم در کردستان عراق یک فروشگاه صنایع دستی داشته باشیم.»
کلاش پای افزاری است تهیه شده از مواد طبیعی موجود در محیط مانند نخ و چرم که با توجه به خنکی و سبکی آن بسیار مورد توجه بوده و در فصول گرم سال مورد استفاده است. بنابراین بازارهای کشورهای داغ عربی می‌تواند یکی از هدف‌های رسیدن گام‌های اقتصادی هنرمندان صنایع دستی دواستان کرمانشاه و کردستان باشد.
ترجمه «کلاش» برای گردشگران خارجی
مغازه‌اش در بازار تاریخی کرمانشاه پر از «کلاش» است. گیوه‌هایش تنها سفید نیستند؛ طرح‌ها و رنگ‌های تازه‌ای هم به آنها داده است. برای آنهایی هم که می‌خواهند گیوه را به عنوان سوغاتی از گیوه کرمانشاه داشته باشند؛ کلاش‌های فانتزی دارد، پاشنه دار و صاف. می‌گوید که 100 سال است که نسل اندر نسل گیوه باف بوده‌اند. امروز هم نزدیک به 150 زن خانه دار برای مغازه او گیوه می‌بافند: «همه مواد از «زیر»، «رو»، «نخ» و... را در اختیار آنها قرار می‌دهم.»
او هم چشم به گردشگر خارجی و بازار فروش خارج از کشور دارد: «متأسفانه الان گردشگر خارجی که به کرمانشاه می‌آید اصلاً شناختی از گیوه ندارد. خرید نمی‌کند چون فلسفه گیوه را نمی‌داند. ما که زبان آنها را نمی‌دانیم. چند دقیقه با مترجم می‌آیند بعد از گفتن «وری گود» و این چیزها می‌روند. بنابراین دولت باید با سیاست‌های خود برای فروش صنایع دستی در بازارهای داخلی وخارجی به ما کمک کند.»
گیوه‌های او در سال 2012 و 2016 نشان برتر از صنایع دستی گرفته‌اند. این گیوه‌ها را به گفته او گیوه بافان خیلی قدیمی که در حال انقراض هستند می‌بافند، بنابراین قیمت آنها هم با گیوه‌های دیگر فرق دارد. پول بیشتری هم نصیب بافنده‌اش می‌کند هرچند تا رسیدن به آن قیمت واقعی راه زیادی در پیش است. هم تبلیغات می‌خواهد و هم بازار فروش بی‌واسطه و بی‌دلال. او می‌گوید: «5 کارگر روی هر گیوه کار می‌کند. یکی زیره را می‌زند یکی رویه را. یکی قواره را می‌برد و یکی دور آن را. یکی هم شیرازه آن را می‌زند.» گیوه بافی کار سختی است. قیمت آن هم متفاوت است. او می‌گوید: «مثلاً گیوه داریم که با اجرت می‌شود 150 هزارتومان اما گیوه هم داریم که 10 تا12 هزار تومان قیمت دارد.» هر دو پسرش هم کار پدر را ادامه می‌دهند: «پسر کوچکم لیسانس برق قدرت دارد اما به خاطر علاقه‌اش با من کار می‌کند.» گیوه فروش‌ها و هنرمندان صنایع دستی کرمانشاه روی حضورگردشگران حساب ویژه‌ای باز کرده‌اند. عید نوروز فصل پر رونق آنهاست. تابستان هم اگر ریزگردها بگذارند باز هم دخل آنها خیلی بیشتر از خرج‌شان می‌شود. او می‌گوید که زنان کارگری که برای او کار می‌کنند بیمه تأمین اجتماعی هستند: «از ما تأییدیه می‌گیرند و به اداره میراث فرهنگی می‌برند و آنجا میراث فرهنگی آنها را بیمه تأمین اجتماعی می‌کند.» البته یک سالی می‌شود که بیمه برخی از آنها قطع شده است.
گیوه پای کردها ثبت جهانی می‌شود
گیوه‌ها «لی لی کنان» کرمانشاهی‌ها را به سمت جهانی شدن می‌برند. پیش از مریوان، این «نودشه» بود که شهر جهانی ملی شد. نودشه شهری از توابع پاوه است.
سال‌هاست که بیشتر مردم آن از طریق گیوه‌بافی درآمد دارند. بیش از پنج‌هزار نفر صنعتگر در زمینه گیوه‌بافی در این شهر مشغول به کار هستند. شهر پنج تعاونی فعال دارد که یکی از تعاونی‌ها در زمینه طراحی روی گیوه فعالیت می‌کند. کرمانشاهی‌ها اما رؤیای بزرگتری دارند؛ جهانی شدن. چند روزپیش «بهمن نامور مطلق» معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور هم خبر از برنامه‌های این معاونت برای ثبت جهانی مریوان به عنوان شهر جهانی «گیوه» داد. نامورمطلق برای ثبت جهانی این شهر باید به «کویت» برود.