رنجبر: انسجام ملی زمانی پایدار است که علم و فرهنگ در کنار هم باشند

به گزارش خبرگزاری آنا، دکتر بیژن رنجبر، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی، در همایش «حکمرانی علم و فناوری در انسجام ملی» که صبح امروز دوشنبه یکم دی ماه در فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران برگزار شد، با ابراز احترام و سلام به مقام ولایت، شهدا، سرداران سرافراز و دانشمندان برجسته کشور، در ابتدای سخنان خود، ضمن قدردانی از تمامی نهادها، دستگاه‌ها و شخصیت‌های علمی و فرهنگی حاضر در همایش، به‌ویژه در حوزه‌های علوم، بهداشت و فناوری اسلامی، اظهار داشت: شورای عالی انقلاب فرهنگی، به‌عنوان حکمران اصلی در حوزه‌های علم و فرهنگ، نقش کلیدی در هماهنگی و هدایت نظام فکری و علمی کشور دارد. از همه عزیزانی که در سال‌های گذشته در این شورا زحمت کشیده‌اند — اعضای محترم، دبیران گرامی و همکاران عزیز — تشکر و قدردانی ویژه‌ای دارم.

وی به‌طور ویژه از حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، تقدیر کرد و گفت: امروز به‌عنوان نماینده دانشگاه آزاد اسلامی در این همایش حضور پیدا کردم تا نگاهی جامع به نقش علم و فرهنگ در تحقق انسجام ملی ارائه دهم. در بیانات مقام معظم رهبری به وضوح آمده است که جامعه ملی می‌تواند دارای سلایق، دیدگاه‌ها و نظرات مختلف باشد. انسجام ملی به این معنا نیست که اختلافی وجود نداشته باشد یا انتقادی ممنوع باشد. بلکه انسجام ملی در لحظات فشار حداکثری و بحران‌های ترکیبی — نظامی، اقتصادی، شناختی و فناورانه — نمایان می‌شود. 

وی تصریح کرد: در روزهای عادی، اختلاف‌نظر طبیعی است. اما زمانی که دشمن با شوک‌های ترکیبی قصد تضعیف نظام را دارد، جامعه ملی باید یکپارچه ایستادگی کند. این ایستادگی، بخشی از معماری امنیت ملی ماست و ریشه در آنچه بانک جهانی و نهادهای غربی سعی دارند تخریب کنند یعنی زیرساخت‌های فرهنگی و اجتماعی ایمان‌آمیز دارد.

علم، مولد انسجام عمل‌کرد در سطح ملی

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با تأکید بر نقش علم در تقویت انسجام ملی، گفت: علم به‌تنهایی، کارآمدی، قابلیت پیش‌بینی و توان حل مسئله را فراهم می‌کند. در سطح ملی، علم مولد، انسجام عمل‌کرد است؛ یعنی نهادها بر اساس داده و تحلیل تصمیم می‌گیرند، نه احساسات و شعارها. بهترین نمونه آن، دفاع 12 روزه در جنگ تحمیلی بود، جایی که سامانه‌های پیچیده دفاعی، زنجیره اطلاعاتی و تصمیم‌گیری‌های هماهنگ، محصول انباشت علم، فناوری و عقلانیت نهادی بود، نه واکنش‌های عاطفی. 

وی افزود: در دکترین‌های دفاعی، قدرت سیاسی دو بال دارد: یکی اراده، دیگری علم. کسی که علم داشته باشد، سخن برتر خواهد داشت. در دنیای مدرن، بدون سلطان علم، انسجام ملی ممکن نیست. کشوری که علم نداشته باشد، ناچار است اراده دیگران را در سرنوشت خود بپذیرد.

فناوری بدون فرهنگ، تمدن‌ساز نیست

دکتر رنجبر با اشاره به یکی از آثار نظریه‌پردازان غربی گفت:  آقای نیکولا، از چهره‌های فکری جهان، می‌گوید: ملت‌ها با فناوری زنده می‌مانند، نه با تاریخ. اما اگر این فناوری، ولایت‌مند نباشد و در چارچوب فرهنگ و ارزش‌های ملی قرار نگیرد، نه‌تنها تمدن‌ساز نیست، بلکه می‌تواند منجر به فروپاشی درونی شود.

وی خاطرنشان کرد: هدف انقلاب اسلامی و ملت ایران، ایجاد تمدن نوین اسلامی است. این تمدن دو پایه دارد:  علم و فناوری در حوزه‌های صنعت، اقتصاد، سیاست، نظامی و غیره، فرهنگ و ارزش‌های اسلامی-ایرانی که معنا و جهت‌گیری را تعیین می‌کنند.  

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در جمع‌بندی سخنان خود گفت: علم به‌تنهایی کافی نیست؛ چون در بحران‌های طولانی، بدون فرهنگ، خشک و بی‌روح می‌شود. فرهنگ به‌تنهایی هم کافی نیست؛ چون در برابر فناوری‌های پیشرفته دشمن، بدون علم، فرسوده می‌شود. انسجام پایدار زمانی شکل می‌گیرد که علم، امکان ایستادگی را فراهم کند و فرهنگ، این ایستادگی را معنادار سازد.  

وی تأکید کرد:  همین تلفیق علم و فرهنگ بود که در جنگ تحمیلی به ما کمک کرد تا در برابر تمامی شرایط، ایستادگی کنیم — نه فقط با عشق و ایمان، بلکه با سامانه‌های دفاعی پیچیده، تولید انبوه موشکی، و تصمیم‌گیری‌های استراتژیک مبتنی بر تحلیل علمی. این الگویی است که باید در تمامی حوزه‌های زندگی ملی امروز نیز ادامه یابد.  

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی، در ادامه سخنان خود، بر این نکته تأکید کرد که آنچه واقعاً نافع‌ترین علم است، علمی است که در کنار فرهنگ اصیل و هویت اسلامی-ایرانی باشد. ما به دنبال فرهنگ ترکیبی نیستیم — فرهنگی که بدون ریشه و ناسازگار با ارزش‌های ملی و دینی باشد.

وی با یک تشبیه کاربردی گفت: حتی اگر یک موشک پیشرفته و قدرتمند داشته باشیم، اما آن را بدون داشتن فرهنگ مقاومت، ایمان و هویت به کار بگیریم، تنها بخش ظاهری توسعه را داشته‌ایم، نه بخش حقیقی آن. بخش حقیقی توسعه، زمانی شکل می‌گیرد که در اولین بحران، سیستم‌های علمی‌مان بتوانند به‌صورت پایدار، در کنار فرهنگ، پاسخگو باشند.

دانشگاه: نقطه تلاقی علم، فرهنگ و هویت

دکتر رنجبر با اشاره به جایگاه دانشگاه در نظام تمدنی ایران، گفت:  حضرت امام خمینی (ره) فرمودند: «دانشگاه مرکز تولید است»، نه تولید دانش خالص، بلکه تولید هویت، ایستادگی، استقلال فکری و قدرت نرم. دانشگاه در ایران باید محل پیوند دانش و هویت باشد، نه جایی که فقط فناوری را از دیگران تقلید کند.

وی هشدار داد:  اگر دانشگاه‌ها، در شرایطی که نسل آینده را تربیت می‌کنند، آن‌ها را از پاسخگویی به جامعه و تفکر مسئولانه باز دارند، در واقع از آن‌ها فکر کردن برای مسائل ملی را گرفته‌ایم. رهبر معظم انقلاب بارها هشدار داده‌اند که ناامیدسازی، تحقیر ملی، سیاه‌نمایی از آینده و تبدیل دانشگاه‌ها به مراکزی که فقط «حقایق بازاری» را می‌فروشند، مسیر را بر امکان عبور از بحران‌ها می‌بندد.

استاد: محراب دانایی، نه فقط انتقال‌دهنده مطالب

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با تأکید بر نقش استاد، گفت:  کلاس درس فقط محل انتقال دانش نیست؛ بلکه محراب دانایی است. استاد، تنها معلم محتوا نیست، بلکه کنشگری عمیق فرهنگی و تمدنی است. استاد باید عقلانیت را آموزش دهد،  علم را با روایت ملی و تمدنی پیوند بزند و اخلاق را نهادینه کند.

وی افزود:  این سرمایه‌های ناملموس، عقلانیت، روایت ملی و اخلاق  در لحظات بحران، سرنوشت‌ساز خواهند بود. ملتی که فقط علم دارد اما فرهنگ ندارد، تنها یک ماشین قدرتمند ولی بی‌روح است. اما ملتی که علم را با فرهنگ معنا‌دار ترکیب می‌کند، در تاریخ پایدار و سرافراز خواهد ماند.

نیاز به نگاه تمدنی در تخصص‌ها

دکتر رنجبر با اشاره به تنوع رشته‌ها در دانشگاه‌ها، گفت: ما لزومی نداریم که همه دانشجویان، مهندس یا متخصص فناوری شوند. اما همه چه رشته‌های علوم انسانی و چه علوم پایه — باید نگاه تمدنی داشته باشند. این نگاه باعث می‌شود که متخصصان مختلف، نه فقط در حوزه خود کار کنند، بلکه بفهمند تمدن ما به کجا می‌رود و چگونه باید همکاری کنند.

وی ادامه داد: وقتی ما از جنگ‌های ترکیبی و فشارهای فناورانه-شناختی عبور می‌کنیم، به این درک عمیق می‌رسیم که علم ما، عین قدرت ماست و فرهنگ ما، عین بقای ماست.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با نقل قولی از امیرالمؤمنین علی (ع)، سخن خود را جمع‌بندی کرد:  حضرت امیر (ع) دقیق‌ترین تعریف از جامعه موفق را در این جمله بیان می‌کنند: خواسته‌های مردم یکی باشد. این یگانگی خواسته‌ها ناشی از علمِ هدایت‌شده و فرهنگِ نهادینه، است که در دانشگاه‌ها باید پرورش یابد.