ورزش، تاثیر ژنهای معیوب را کاهش میدهد
در سالهای اخیر، آزمایشگاههای ژنتیک و مراکز پژوهشی در سراسر جهان به نتایجی رسیدهاند که مرز میان ارث و انتخاب را کمرنگتر از همیشه نشان میدهد. یافتهها حاکی از آن است که فعالیت بدنی منظم میتواند نحوه فعال یا خاموش شدن برخی ژنهای معیوب را تغییر دهد؛ ژنهایی که با بیماریهایی مانند دیابت، بیماریهای قلبی، افسردگی یا حتی زوال عصبی مرتبطاند. این تغییر نه در خود DNA، بلکه در شیوه خواندهشدن آن اتفاق میافتد؛ جایی که سبک زندگی، بهویژه ورزش، وارد نقشآفرینی میشود. همین کشف، نگاه تازهای به پیشگیری از بیماریها گشوده و این پرسش جدی را پیش میکشد که تا چه اندازه میتوان با حرکت، اثر ژنهای معیوب را مهار کرد.
ژن معیوب یعنی چه و چرا نگرانکننده است
ژنهای معیوب، نسخههایی از ژنها هستند که بهدلیل جهش یا تغییر ساختاری، عملکرد طبیعی خود را از دست دادهاند. برخی از این ژنها مستقیماً باعث بیماری میشوند، مثل ژنهای مرتبط با برخی سرطانهای ارثی. برخی دیگر، خطر ابتلا را بالا میبرند، اما لزوماً به بیماری منجر نمیشوند؛ مثل ژنهایی که احتمال دیابت نوع دو، چاقی یا بیماریهای قلبی را افزایش میدهند.
برای سالها، این تصور وجود داشت که اگر فردی حامل چنین ژنهایی باشد، آیندهاش تا حد زیادی قابل پیشبینی است. اما پژوهشهای جدیدمنتشر شده در سایت «مد لاین پلاس» (Medline Plus)؛ نشان میدهند که فعال یا غیرفعال شدن ژنها بهشدت تحت تأثیر سبک زندگی قرار دارد؛ و ورزش یکی از قدرتمندترین عوامل این تغییر است.
اپیژنتیک؛ جایی که ورزش وارد بازی میشود
کلید فهم این پدیده، مفهومی به نام اپیژنتیک است. اپیژنتیک شاخهای از علم ژنتیک است که بررسی میکند چگونه عوامل محیطی میتوانند بدون تغییر در توالی DNA، فعالیت ژنها را کم یا زیاد کنند. به بیان سادهتر، ژنها ثابتاند، اما «دکمه روشن و خاموش شدن» آنها قابل تغییر است.
مطالعات منتشرشده در مجله معتبر «نیچر» (Nature)؛ نشان دادهاند که ورزش میتواند الگوهای اپیژنتیکی را تغییر دهد. این تغییرات گاهی باعث میشوند ژنهای مضر کمتر فعال شوند و ژنهای محافظتی، مثل ژنهای مرتبط با ترمیم سلولی یا کاهش التهاب، فعالتر عمل کنند.
ورزش و ژنهای مرتبط با بیماریهای متابولیک
یکی از واضحترین نمونهها، تأثیر ورزش بر ژنهای مرتبط با دیابت نوع دو و چاقی است. پژوهشها نشان میدهند افرادی که از نظر ژنتیکی مستعد دیابت هستند، اگر بهطور منظم ورزش کنند، میتوانند خطر بروز بیماری را بهشدت کاهش دهند.
ورزش باعث افزایش حساسیت سلولها به انسولین میشود؛ هورمونی که نقش کلیدی در تنظیم قند خون دارد. همزمان، فعالیت بدنی میتواند بیان ژنهایی را که در ذخیره چربی نقش دارند، سرکوب کند. به این ترتیب، حتی اگر ژن بد در بدن وجود داشته باشد، اثرش تضعیف میشود.
قلب، ژنها و قدرت حرکت
بیماریهای قلبیعروقی یکی دیگر از حوزههایی هستند که ژنتیک نقش مهمی در آنها دارد. برخی افراد با ژنهایی متولد میشوند که سطح کلسترول خون را بالا میبرند یا دیواره رگها را مستعد آسیب میکنند.
مطالعات گسترده نشان دادهاند که ورزش هوازی منظم، مثل پیادهروی تند، دوچرخهسواری یا شنا، میتواند فعالیت ژنهای مرتبط با التهاب عروقی را کاهش دهد. در مقابل، ژنهایی که به بهبود عملکرد رگها و افزایش انعطافپذیری آنها کمک میکنند، فعالتر میشوند. نتیجه این تعامل، کاهش خطر حمله قلبی حتی در افرادی است که سابقه ژنتیکی قوی دارند.
مغز، ژنها و نقش شگفتانگیز ورزش
تأثیر ورزش فقط به بدن محدود نمیشود؛ مغز هم بهشدت از آن تأثیر میگیرد. برخی ژنها با افزایش خطر افسردگی، اضطراب یا حتی بیماریهایی مانند آلزایمر مرتبط هستند. اما ورزش میتواند این معادله را تغییر دهد.
فعالیت بدنی باعث افزایش تولید موادی مانند «بیدیاِناِف» (BDNF)، یعنی عامل نوروتروفیک مشتق از مغز میشود؛ پروتئینی که به رشد و بقای نورونها کمک میکند. پژوهشها نشان دادهاند ورزش منظم میتواند بیان ژنهایی را که در زوال عصبی نقش دارند، کاهش دهد و در مقابل، ژنهای محافظ مغز را تقویت کند. این یافتهها امید تازهای برای پیشگیری از بیماریهای عصبی فراهم کردهاند.
آیا ورزش میتواند ژن معیوب را درمان کند
ورزش نمیتواند ژن معیوب را درمان کند؛ اما میتواند اثر آن را تغییر دهد. ورزش جهش ژنتیکی را حذف یا DNA را بازنویسی نمیکند، اما میتواند پیامدهای آن را کمرنگ کند. در بسیاری از موارد، تفاوت بین فردی که دچار بیماری میشود و فردی که سالم میماند، نه در ژنها، بلکه در سبک زندگی اوست.
دانشمندان این وضعیت را با یک مثال ساده توضیح میدهند. ژنها اسلحه را پر میکنند، اما این سبک زندگی است که ماشه را میکشد. ورزش، در این مثال، میتواند مانع فشرده شدن ماشه شود.
چه نوع ورزشی بیشترین تأثیر را دارد
بر اساس گزارش منتشر شده در سایت «سازمان جهانی بهداشت» (WHO)؛ ترکیبی از ورزشهای هوازی و قدرتی بهترین اثر را بر بیان ژنها دارد. ورزش هوازی به بهبود عملکرد قلب و متابولیسم کمک میکند، در حالی که تمرینات قدرتی باعث افزایش توده عضلانی و بهبود تنظیم قند خون میشوند.
حتی فعالیتهای ساده مانند پیادهروی منظم هم میتوانند تغییرات اپیژنتیکی قابل توجهی ایجاد کنند. نکته کلیدی، تداوم است؛ اثرات ژنتیکی ورزش با چند جلسه پراکنده ایجاد نمیشود، بلکه نتیجه یک الگوی پایدار است.
ورزش؛ نسخهای شخصی برای هر ژن
یکی از جذابترین حوزههای پژوهشی امروز، پزشکی شخصیسازیشده است؛ جایی که برنامه ورزشی بر اساس پروفایل ژنتیکی فرد طراحی میشود. پژوهشگران امیدوارند در آینده بتوانند دقیقتر بگویند کدام نوع ورزش برای کدام ژن معیوب بیشترین فایده را دارد.
این رویکرد میتواند بهویژه برای افرادی که سابقه خانوادگی بیماریهای خاص دارند، تحولی بزرگ ایجاد کند؛ تحولی که در آن ورزش نه یک توصیه عمومی، بلکه یک ابزار درمانی هدفمند است.
ژنها مهماند، اما تعیینکننده مطلق نیستند
علم امروز تصویر تازهای از رابطه ژن و زندگی ارائه میدهد. ژنها نقشه اولیه بدن را ترسیم میکنند، اما این نقشه قابل ویرایش است. ورزش، یکی از قدرتمندترین ابزارهای این ویرایش است؛ ابزاری که میتواند اثر ژنهای معیوب را کاهش دهد، خطر بیماری را کم کند و کیفیت زندگی را بالا ببرد.
شاید نتوانیم ژنهایی را که به ارث بردهایم انتخاب کنیم، اما میتوانیم انتخاب کنیم با آنها چگونه زندگی کنیم. حرکت، سادهترین و در عین حال عمیقترین پاسخی است که علم به ژنهای معیوب داده است؛ پاسخی که امید را از آزمایشگاهها به زندگی روزمره انسانها آورده است.
انتهای پیام/
