ژئوپارکها؛ پیوند رسوبشناسی با توسعه پایدار و میراث زمینشناسی جهان
علیرضا امری کاظمی، در دهمین همایش ملی انجمن رسوبشناسی ایران که در دانشگاه آزاد اصفهان برگزار شد، بر نقش کلیدی رسوبشناسی در شکلگیری و توسعه ژئوپارکها تأکید کرد. وی اظهار داشت که ژئوتوریسم واقعی تنها در بستر ژئوپارکها معنا پیدا میکند، جایی که حفاظت، آموزش، توسعه پایدار و بهرهبرداری اقتصادی در کنار یکدیگر قرار میگیرند.
امری کاظمی توضیح داد: مرتبطترین رشته زمینشناسی با بحث ژئوپارک و ژئوتوریسم، رسوبشناسی است. تقریباً هر پدیده زمینشناسی که در ژئوپارکها با آن مواجه میشویم، ارتباط مستقیم با اصول رسوبشناسی دارد. بنابراین، بدون این دانش، امکان شناخت و مدیریت صحیح ژئوپارکها وجود ندارد.
وی با اشاره به جایگاه ژئوپارکها در جهان افزود: مهمترین و اصلیترین جایی که ژئوتوریسم اتفاق میافتد، داخل ژئوپارکهاست. اگر بخواهیم تجربه واقعی ژئوتوریسم را داشته باشیم، باید به یک ژئوپارک سفر کنیم. ژئوپارکها رویکردی نوین در سطح جهانی هستند و بهعنوان یکی از برنامههای رو به رشد یونسکو شناخته میشوند. این مناطق نه تنها جاذبههای زمینشناسی دارند، بلکه با مفاهیم آموزش، حفاظت، توسعه پایدار و کاهش اثرات تغییر اقلیم و مخاطرات طبیعی گره خوردهاند.
عضو شورای اجرایی شبکه ژئوپارکهای جهانی با اشاره به برنامههای جهانی یونسکو تصریح کرد: یونسکو سه برنامه بزرگ دارد؛ ذخایر زیستکره، سایتهای میراث جهانی و جدیدترین برنامه یعنی ژئوپارکهای جهانی. این برنامهها بیش از هر چیز توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع محلی را دنبال میکنند.
وی اضافه کرد: امروز در جهان ۲۲۹ ژئوپارک در ۵۰ کشور وجود دارد که بیشترین تمرکز آنها در شرق آسیا و غرب اروپا است. چین، ژاپن، اسپانیا، آلمان و ایتالیا از کشورهایی هستند که بسیار جدی به این موضوع پرداختهاند. در مقابل، در آسیای میانه، غرب آسیا و آفریقا تعداد ژئوپارکها انگشتشمار است و در آمریکای شمالی نیز تنها کانادا دارای ژئوپارک است.
امری کاظمی با یادآوری معرفی ایران در اطلس میراث زمینشناسی گفت: حدود ۱۲ سال پیش ایران بهعنوان یکی از پتانسیلهای قطعی ژئوپارک جهانی معرفی شد. با این حال تاکنون تنها سه ژئوپارک در کشور داریم. اگر استانها و شهرستانها خودشان برای توسعه این ظرفیتها اقدام نکنند، هیچ اتفاقی نخواهد افتاد.
وی در ادامه به چالشهای مناطق کویری مانند شهداد اشاره کرد و گفت: اگر جامعه محلی قابل توجهی در محدوده ژئوپارک حضور نداشته باشد، نمیتوان به سمت توسعه ژئوتوریسم رفت. در چنین مناطقی بیشتر رویکرد حفاظت محیطی و پارکهای ملی مطرح میشود.
عضو عالی ژئوپارکهای جهانی یونسکو بیان کرد: سه نکته کلیدی در حوزه ژئوپارکها قابل تأمل و توجه است که عبارتند از: تنوع میراث به این معنا که ژئوپارک تنها به زمینشناسی محدود نمیشود؛ میراث طبیعی، فرهنگی و ناملموس نیز باید شناسایی و معرفی شوند. نقش زمینشناسی که بیان میکند زمینشناسی پایه و اساس ژئوپارک است. بدون میراث زمینشناسی، ژئوپارک شکل نمیگیرد و همچنین عدم محدودیت قانونی با این تعریف که ژئوپارک هیچ محدودیت یا مالکیتی بر سرزمین ایجاد نمیکند، بلکه ارزش افزودهای برای منطقه به همراه دارد.
امری کاظمی با اشاره به الزامات مدیریت ژئوپارکها و لزوم مدیریت و نهادسازی گفت: برای ایجاد یک ژئوپارک، تنها مطالعات دانشگاهی و سازمان زمینشناسی کافی نیست بلکه باید نهادی مستقل با ساختار مدیریتی مشخص، بودجه، پرسنل و حضور ذینفعان محلی تشکیل شود. بدون این نهادسازی، امکان اداره پایدار ژئوپارک وجود ندارد.
این زمینشناس و پژوهشگر میراث طبیعی اشاره کرد: مردم محلی و گردشگران باید بدانند وارد منطقهای خاص با تأیید یونسکو شدهاند. این آگاهی عمومی، بخشی از فرآیند مدیریت و حفاظت است.
عضو اجرایی شبکه ژئوپارکهای جهانی تأکید کرد: هیچ ژئوپارکی نمیتواند منفرد عمل کند. پس از ثبت جهانی، هر ژئوپارک باید عضو شبکه جهانی شود؛ نهادی مستقل که در پاریس شکل گرفته و شرکای منطقهای در اروپا، آسیا-اقیانوسیه، آفریقا و آمریکا دارد.
وی اظهار کرد: ژئوپارکها تنها محل گردشگری نیستند. آنها باید در ده حوزه کلیدی فعالیت کنند و سالانه گزارش عملکرد ارائه دهند. این حوزهها شامل حفاظت منابع طبیعی، مدیریت معدنکاری پایدار، آموزش مخاطرات زمینشناسی، مقابله با تغییر اقلیم، آموزش عمومی در سطوح مختلف، همکاریهای دانشگاهی، احیای فرهنگ بومی، مشارکت زنان در مدیریت، توسعه پایدار مطابق اهداف سازمان ملل و حفاظت میراث زمینشناسی است.امری کاظمی یادآور شد: ایران فعلاً سه ژئوپارک جهانی دارد؛ قشم، ارس و طبس. در این میان ژئوپارک ارس به دلیل موقعیت مرزی با ارمنستان و آذربایجان قابلیت تبدیلشدن به ژئوپارک بینکشوری را دارد؛ موضوعی که یونسکو به دلیل تقویت صلح و همکاریهای بینالمللی بسیار به آن اهمیت میدهد.
وی افزود: طبس نیز بهعنوان بهشت زمینشناسی ایران شناخته میشود و ظرفیتهای بینظیری دارد. اما باید توجه داشت که کشورهای منطقه نیز فعال شدهاند؛ عربستان سال گذشته دو ژئوپارک جدید معرفی کرد و روی شش پروژه دیگر کار میکند. بنابراین ایران دیگر تنها کشور خاورمیانه با ژئوپارک جهانی نیست.
امری کاظمی در پایان خاطرنشان کرد: ثبت جهانی ژئوپارکها دائمی نیست و هر چهار سال یک بار ارزیابی میشوند و تنها در صورت حفظ کیفیت و عملکرد مطلوب تمدید خواهند شد. بنابراین برای موفقیت در این مسیر، باید نقاط کلیدی با ارزش بینالمللی شناسایی شوند تا ایران بتواند جایگاه واقعی خود را در شبکه جهانی ژئوپارکها به دست آورد.
انتهای پیام/
