سوریه پسا اسد؛ یک سال تحولات پرتلاطم و آینده‌ای مبهم زیر سایه حملات رژیم صهیونیستی

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری آنا، دقیقاً یک سال از سقوط دولت بشار اسد در سوریه می‌گذرد. ۸ دسامبر گه از آن به عنوان سالگرد رفتن اسد از سوریه یاد می‌شود، نقطه عطفی در تاریخ خاورمیانه است. اسد، که بیش از دو دهه قدرت را در دست داشت، پس از پیشروی نیرو‌های مخالف به رهبری احمد الشرع (معروف به ابومحمد الجولانی) از گروه تروریسنی هیئة تحریر الشام (HTS)، از قدرت کناره‌گیری کرد و اکنون در روسیه زندگی می‌کند. این رویداد، که پایان زمامداری علویان سوریه را رقم زد، این کشور را وارد مرحله‌ای جدید از تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کرد. 

این یک سال، تؤام با چالش‌های متعدد از تلاش برای بازسازی تا درگیری‌های داخلی و دخالت‌های خارجی، به ویژه حملات رژیم صهیونیستی به زیرساخت‌ها و تصرف بخش‌هایی از خاک سوریه بوده است.

سقوط اسد و آغاز عصر جدید

سقوط اسد، که پس از بیش از یک دهه جنگ داخلی رخ داد، نمادی از تغییر در خاورمیانه بود. نیرو‌های HTS، که ریشه در النصره (شاخه القاعده) دارند، با حمایت آشکار برخی قدرت‌های منطقه‌ای، کنترل دمشق را به دست گرفتند. الجولانی به عنوان رهبر موقت سوریه ظاهر شد و وعده‌هایی برای عدالت، بازسازی و مبارزه با فساد داد.

 با این حال، سوریه همچنان در بن‌بست عدم انسجام است، کرد‌ها در شمال شرق (تحت کنترل نیرو‌های دموکراتیک سوریه - SDF)، نیرو‌های مورد حمایت ترکیه در شمال غرب و دولت مرکزی در دمشق که تلاش می‌کند کنترل بر مناطق سنتی تحت نفوذش تثبیت کند.

در این یک سال، سوریه با چالش‌های عمیقی رو‌به‌رو بوده است. طبق گزارش شورای امنیت سازمان ملل در دسامبر ۲۰۲۵، مشکلات سیاسی و بشردوستانه همچنان ادامه دارد، از جمله آوارگی میلیون‌ها نفر و نیاز به بازسازی زیرساخت‌ها. سوریه  تحت حکومت جولانی به‌رغم وعده‌های فریبنده، در چرخه‌ای شامل تاخیر در اجرای عدالت و خشونت‌های فرقه‌ای گیر افتاده است.

تحولات سیاسی در یک سال گذشته

در حوزه سیاسی، سوریه شاهد تلاش‌هایی برای تثبیت حکومت جدید بوده است. جولانی در نوامبر ۲۰۲۵ به عنوان رئیس دولت موقت سوریه به کاخ سفید رفت و با ترامپ دیدار کرد.این دیدار نمادی از تغییر در روابط سوریه و غرب به شمار می‌رود. نتیجه آنکه تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا تا حد زیادی رفع شد-  امری که در سایه حمایت کشورهای عرب، می‌تواند به گشایش اقتصادی منجر شود.

با این حال، در سال دوم زمامداری جولانی، اصلاحات ساختاری و تحکم رهبری متمرکز ازجمله چالش‌هایی است که حکومت نوپای دمشق باید از آنها عبور کند به ویژه آنکه خشونت‌های داخلی  همچنان ادامه دارد. برای مثل در اوایل ۲۰۲۵، درگیری بین SDF و ارتش ملی سوریه (SNA) منجر به آوارگی ۱.۱ میلیون نفر شد. از نظر اجتماعی نیز سوریه با چالش‌های عمیقی رو‌به‌رو است. برای مثال فرقه‌گرایی در جنوب سوریه افزایش یافته و سازمان ملل هشدار داده که خشونت‌ علیه مسیحیان و علویان، در کنار حملات هوایی رژیم صهیونیستی، سوریه را به نقطه‌ ناپایدار کشانده است.

نقش بازیگران خارجی؛ تمرکز بر رژیم صهیونیستی

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های سوریه در این یک سال، تعیین حدود مراودات خارجی بوده است. جولانی عملا نیروی نیابتی ترکیه است و همین مسئله تنش دولت دمشق با کردهای سوری را تشدید می‌کند. روسیه هم که پایگاه‌های دریایی خود را حفظ کرده، روابط پیچیده‌ای با دولت جدید دارد. اما بیش از همه این آمریکا است که در میدان سوریه یکه‌تازی می‌کند و می‌کوشد با بازی دادن جولانی، سوریه را که زمانی عمود محور مقاومت بود در حلقه قدرت خود نگه دارد.

اما برجسته‌ترین تهدید، رژیم صهیونیستی است. بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل اعلام کرده که از مناطق اشغالی خاک سوریه خارج نخواهد شد و به تخریب زیرساخت‌های نظامی ادامه می‌دهد. 

در آوریل ۲۰۲۵، حملات گسترده به خاک سوریه منجر به تشدید وضعیت نظامی شد. بمباران وزارت دفاع در جولای ۲۰۲۵، ۳ غیرنظامی را کشت و ۳۴ نفر را زخمی کرد. در ژوئن ۲۰۲۵، حملاتی به اهداف سوری در جنوب انجام شد. همچنین، در اوایل ۲۰۲۵، تشدید تجاوز رژیم صهیونیستی به اهداف استراتژیک انجام شد. این حملات نه تنها زیرساخت‌ها را نابود کرد، بلکه تصرف بخش‌هایی مانند بلندی‌های جولان را تثبیت نمود. حملات بی‌ثبات‌کننده همچنان ادامه دارد تا آنجا که همین اواخر و در نوامبر ۲۰۲۵، نیرو‌های صهیونیستی به روستای بیت‌جن نفوذ کردند و ۱۳ نفر، از جمله کودکان، را کشتند اقدامی که سوریه آن را «جنایت جنگی» خواند. 

آینده سوریه به کجا ختم می‌شود؟

این تحولات نمایانگر یک سوریه از هم گسیخته و وابسته به قدرت‌های خارجی است. رژیم صهیونیستی، با استفاده از خلأ قدرت پس از اسد، در تلاش است تا امنیتش را تأمین کند و بخشی از استراتژی خود را برای تضعیف محور مقاومت به پیش ببرد. این روند منجر به نابودی زیرساخت‌های سوریه و افزایش تنش‌ها در منطقه شده است.

 در سایه تلاش سایر بازیگران خارجی، حتی سوریه ممکن است به سمت نوعی فدرالیسم ضعیف پیش رود: شمال تحت کنترل ترکیه، شرق با کردها و جنوب تحت نفوذ رژیم صهیونیستی. با این حال، مانند آنچه کمتر از دوهفته پیش در حماسه بیت‌جن مشاهده کردیم و دیدیم جوانان غیور سوری چگونه دشمن صهیونیست را از ریف جنوبی دمشق فراری دادند، شاهد تشکیل هسته‌های مقاومت مردمی هستیم که تلاش می‌کنند با همت خود خلاء ناشی از سرسپردگی و انفعال دولت موقت دمشق را پر کنند.