یادمان میر سید شریف جرجانی نمادی از وحدت، دانش و هویت ایرانی ـ اسلامی

خبرگزاری آنا؛ در گستره فرهنگ و تمدن ایرانی ـ اسلامی، همواره اندیشمندان بزرگ و وارسته‌ای حضور داشته‌اند که با ژرف‌اندیشی فلسفی، جامعیت علمی و نگاه وحدت‌گرایانه خود، مسیر تفکر و تعالی معنوی امت اسلامی را روشن ساخته‌اند. میر سید شریف جرجانی، از جمله این چهره‌های تابناک تاریخ اسلام و ایران است؛ دانشمندی که در سده‌های گذشته، با بهره‌مندی از رویکردی عقلانی، تقریبی و عمیق، توانست بنیان‌های گفت‌و‌گو، وحدت و خردگرایی را در میان فرق و مکاتب اسلامی تحکیم بخشد. آثار فکری او نه‌تنها در حوزه‌های کلام، منطق و فلسفه اسلامی، بلکه در شکل‌دهی به اندیشه وحدت میان مسلمانان، نقشی ماندگار و جاری دارد.

امروز، در پرتو همین اندیشه و به انگیزه پاسداشت مقام علمی و معنوی این عالم فرزانه، بنایی یادمانی در شرق استان گلستان و شهرستان گالیکش در دست ساخت است؛ بنایی که نه صرفاً به عنوان یک اثر معماری، بلکه به‌مثابه نماد وحدت، دانش و هویت فرهنگی این سرزمین طراحی شده است. این پروژه فاخر، با مشارکت دانشگاه آزاد اسلامی و جمعی از استادان و متخصصان حوزه عمران، معماری و فرهنگ اسلامی، در تلاش است تا در زادگاه میر سید شریف، تجسمی از اندیشه‌های تقریب، کمال و همگرایی را در قالب زبان معماری ایرانی ـ اسلامی به ظاهر و معنا برساند.

یادمان میر سید شریف جرجانی به عنوان «اثر نمادین وحدت و گفت‌و‌گو»، با ساختار هندسی معناگرا و الگویی برگرفته از باور‌های دینی و فلسفی این اندیشمند بزرگ، تلاشی است برای بازآفرینی شکوه عقلانیت اسلامی در کالبد معماری معاصر ایران. از عدد ۱۲ به عنوان عدد کمال در تفکر او گرفته تا فرم L شکل چهارپایه‌ای بنا که در اوج به وحدت می‌رسد، همه اجزای این طرح با معنا، تعادل و توازن درونی پیوند دارند و از روح وحدت و میانه‌روی در تفکر دینی الهام می‌گیرند.

آنچه این طرح را برجسته می‌سازد، تلفیق خرد مهندسی و زیبایی‌شناسی ایرانی ـ اسلامی است. در طراحی سازه‌ای، این یادمان نه‌تنها از مفاهیم رمزی و نمادین بهره‌مند است، بلکه بر اصول فنی مقاوم، اقتصادی و ایمن استوار شده است؛ تا ضمن حفظ شان فرهنگی و معنوی اثر، از لحاظ سازه‌ای نیز به عنوان یک نمونه شاخص از مهندسی مدرن در بافت بومی شناخته شود.

به همین دلیل، بنای یادمان میر سید شریف جرجانی را می‌توان تجلی هم‌افزایی علم و ایمان، معماری و معنا، و نماد پیوند میان گذشته خردمندانه و آینده امیدآفرین ایران اسلامی دانست.

این یادمان درصدد است تا ضمن تثبیت هویت فرهنگی و تاریخی منطقه، زمینه‌ساز رشد گردشگری فرهنگی، تقویت گفت‌و‌گوی تمدن‌ها، همگرایی اقوام و مذاهب و ترویج اندیشه عقلانی میر سید شریف در ایران و جهان اسلام باشد.
ش
بی‌تردید، ثبت و تکمیل این پروژه ملی، گامی بلند در راستای احیای میراث اندیشه اسلامی و تجلیل از بزرگان فرهنگ و علم ایران است؛ حرکتی که می‌تواند نه‌تنها در سطح ملی بلکه در گستره بین‌المللی، الگویی از همزیستی، وحدت و مشارکت فرهنگی معرفی کند.

خبرنگار آنا در این راستا با علیرضا گرایلی طراح یادمان میر سید شریف جرجانی، عضو گروه عمران دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبدکاووس و مسئول دفتر گفت‌و‌گو و همگرایی ادیان، اقوام و مذاهب استان گلستان ترتیب داده است.

گپ و گفت آنا با گرایلی در پی می‌آید:

آنا: جناب آقای دکتر علی رضا گرایلی، لطفاً برای آغاز گفت‌و‌گو بگویید یادمان میر سید شریف جرجانی در کجا و با چه هدفی در حال ساخت است؟

گرایلی: در شرق استان گلستان و شهرستان گالیکش، بنایی یادمانی در حال ساخت است که به یاد یکی از بزرگ‌ترین اندیشمندان جهان اسلام، میر سید شریف جرجانی، طراحی و اجرا می‌شود.

اینجانب عضو گروه عمران دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبدکاووس و مسئول دفتر گفت‌و‌گو و همگرایی ادیان، اقوام و مذاهب دانشگاه آزاد اسلامی استان گلستان، افتخار دارم در این طرح فاخر نقش‌آفرینی کرده‌ام.

در طول سال‌ها تلاش‌های زیادی برای همگرایی مردم در همایش‌های علمی، مردمی و دانشگاهی داشته‌ام، امیدوارم این یادمان نیز به تقویت وحدت و هویت فرهنگی کمک کند.

هدف اصلی این طرح، بازآفرینی هویت تاریخی و فرهنگی منطقه و پاسداشت اندیشه‌های وحدت‌آفرین این دانشمند بزرگ است و می‌خواهیم این بنا، به نمادی از وحدت، دانش و هویت ایرانی ـ اسلامی تبدیل شود و در عین حال به رونق فرهنگی و گردشگری گالیکش کمک کند.

اندیشمندی که پرچم وحدت را برافراشت

آنا: برای اینکه میر سید شریف جرجانی را بیشتر بشناسیم؛ جایگاه فکری و اندیشه‌ای ایشان در تاریخ اسلام چگونه بوده است؟

گرایلی: میر سید شریف از علمای برجسته مکتب فضلیه و خافیه بود. او از نخستین اندیشمندانی است که با نگاهی عقل‌گرایانه و تقریبی بر وحدت امت اسلامی تأکید داشت.

او باور داشت که دین الهی در وحدت امت و رسالت محمدی (ص) معنا می‌یابد، در زمانه‌ای که تفرقه‌های مذهبی رشد یافته بود، جرجانی بر بازگشت به روح واحد اسلام و اعتدال در تفکر دینی اصرار داشت.

الهام از اصول اعتقادی در معماری

آنا: در طراحی این یادمان، چگونه از اندیشه‌های میر سید شریف الهام گرفته‌اید؟

گرایلی: تمام اجزای بنا بر پایه باور‌ها و اصول فکری میر سید شریف شکل گرفته و در نگاه او، کمال و تمامیت دین در توازن و وحدت معنا می‌یابد، از همین رو، عدد ۱۲ که در اندیشه او عددی مقدس و نماد کمال است، مبنای اصلی طراحی شده و بنا دارای ۱۲ پایه و ارتفاع ۱۲ متر بوده؛ هر دو نشانه‌ای از کمال در نظام آفرینش و ایمان است.

ساختار چهارپایه‌ای L شکل بنا، با سه پایه در هر سمت، در مجموع ۱۲ ستون همگرا می‌سازد که در اوج در یک نقطه واحد به هم می‌رسند؛ این فرم، تصویر نمادینی از همگرایی در وحدت الهی است.

معنا در قالب معماری

آنا: از نماد‌ها و معنا‌های به‌کاررفته در طرح بگویید.

گرایلی: چهار پایه اصلی یادمان، نماد چهار کنج کعبه و عدد مقدس چهار در اسلام است.
پله‌های دوازده‌گانه پیرامونی اشاره به بروج دوازده‌گانه در کیهان‌شناسی ایرانی دارد.
در بالای سازه، گنبدی ایرانی ـ اسلامی قرار دارد که روح معماری سنتی را زنده می‌کند و معماری نو المان را با معماری سنتی در هم می‌آویزد و در عین حال برتری معماری ایرانی اسلامی را با قرارگیری خود در اوج المان به رخ بیننده می‌کشد.

ابعاد مربع کف بنا یادآور امام هشتم، حضرت رضا علیه‌السلام است و خطوط پنج‌گانه داخلی نیز نماد پنج‌تن آل عبا (ع) هستند.

کاشی‌کاری‌های بدنه از هنر اصیل جرجان کهن الهام گرفته و رواق‌های پیرامونی آن، با قوس‌هایی برگرفته از برج قابوس، به‌عنوان فضا‌هایی فرهنگی برای نمایشگاه‌ها و رویداد‌های هنری در نظر گرفته شده‌اند.

یادمانی در زادگاه، نه آرامگاه

آنا: آیا این اثر آرامگاه میر سید شریف است؟

گرایلی: خیر، آرامگاه اصلی ایشان در شهر شیراز قرار دارد و این اثر یادمانی در زادگاه اوست؛ بنایی برای تجلیل از اندیشه، علم و معنویت دانشمندی که قرن‌ها پیش پرچم عقلانیت، گفت‌و‌گو و وحدت را برافراشت و هدف ما گرامی‌داشت مقام علمی او در زادگاهش است، نه بازسازی آرامگاه.

همراهان علمی و فنی طرح

آنا: در اجرای این پروژه چه افرادی با شما همکاری داشته‌اند؟

گرایلی: طراحی معماری و سازه برعهده اینجانب علیرضا گرایلی عضو گروه عمران دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبدکاووس و مسئول دفتر گفت‌و‌گو و همگرایی ادیان، اقوام و مذاهب استان گلستان بوده است.

ترسیم و سه‌بعدی‌سازی معماری را مهندس امیر اسحاقیان انجام داده‌اند و همچنین خانم مهندس خانلری، مهندس حمید خسروی و دکتر عابدی از همکاران علمی و فنی طرح هستند و پژوهش تاریخی و مستندسازی پروژه نیز به همت آقای ابوذر خسروی، پژوهشگر گالیکشی، صورت گرفته است.

پیشنهادت ارزشمند برای ادامه کار

آنا: چه پیشنهادی برای بهره‌برداری فرهنگی و علمی از این یادمان دارید؟

گرایلی: پیشنهاد من این است که بین دو شهر گالیکش و شیراز پیمان خواهرخواندگی طی یک مراسم رسمی بین شهرداران و شورای شهر امضا و در تقویم تاریخی کشور یک روز به نام میر سید شریف جرجانی نامگذاری شود.

در گام بعدی، با همت مسئولان و دانشگاهیان، دو شهر شیراز و گالیکش یک همایش علمی با عنوان «اندیشه‌های میر سید شریف در آثار فاخر ایشان» برگزار کنند و از دانشمندان ایرانی و حتی بین‌المللی برای شرکت و ارائه مقالات دعوت به عمل آید.
همچنین فقط به اتمام یادمان بسنده نشود و از همین الان برای جذب و اختصاص بودجه برای ساخت محوطه اطراف یادمان و رواق‌های اطراف آن برنامه ریزی و همت شود.

محوطه اطراف آن می‌تواند محفل خوبی برای برگزاری نشست‌های شعر و ادب و هنر و نمایشگاه و فعالیت‌های فرهنگی و گردشگری باشد.

سازه‌ای فاخر در معماری فاخر

آنا: با توجه به آنکه رشته تخصصی شما دکتری سازه است، لطفاً نظرتان را درباره طراحی سازه یادمان میر سید شریف جرجانی بگویید.

گرایلی: طراحی سازه این المان یکی از بخش‌های بسیار زیبا، دقیق و منحصر‌به‌فرد این پروژه است و دیدگاه اولیه من در طراحی سازه آن بود که ارتفاع بنا بین ۲۰ تا ۵۰ متر در نظر گرفته شود تا جلوه‌ای شاخص در منظر شهری داشته باشد؛ اما به‌دلیل محدودیت‌های مالی و هزینه‌های بالای ساخت، در نهایت به طرحی بهینه‌تر با مقیاس مناسب‌تر رسیدیم که ضمن حفظ شکوه و معنا، از نظر فنی کاملاً پایدار و اقتصادی باشد.

سازه این یادمان فاخر از چهار دیوار برشی L شکل بتنی مسلح با گوشه‌های فولادی تشکیل شده است.

این ساختار L شکل، هرچه در ارتفاع بالا می‌رود، به سمت داخل متمایل می‌شود. گرچه کاملاً شاغول نیست، اما به دلیل ابعاد طولی و عرضی قابل‌توجه و همچنین ضخامت زیاد در بخش‌های پایینی نسبت به قسمت‌های بالایی، مرکز ثقل سازه در نقطه‌ای بسیار مناسب قرار دارد و نیرو‌های فشاری و برشی به شکل مطلوبی به فونداسیون منتقل می‌شوند.

در پایه‌ها از اتصال گیردار و آرماتور‌های قوی استفاده شده است تا نیرو‌های فشاری و خمشی ناشی از زلزله و وزن سازه به‌خوبی کنترل شود.

مدل‌سازی سازه با نرم‌افزار‌های تخصصی مهندسی انجام شده و نتایج تحلیل‌ها نشان داد که این یادمان حتی در برابر زلزله‌های شدید نیز از پایداری و مقاومت بسیار مطلوبی برخوردار است.

وجود ستون‌های فولادی در گوشه‌ها علاوه بر استحکام موضعی، بیشتر با هدف ایجاد شابلون اجرایی دقیق طراحی شده تا پیمانکار بتواند با استفاده از نقاط مرجع مشخص، قالب‌بندی و اجرای بخش‌های بتنی را با دقت بالا انجام دهد.

در مجموع، ساختار این سازه تلفیقی از زیبایی‌شناسی معماری ایرانی ـ اسلامی و منطق فنی سازه‌ای مدرن است؛ به گونه‌ای که هم فرم معنوی بنا حفظ شده و هم الزامات مقاومت، ایمنی و دوام در طراحی رعایت شده است.

از سوی دیگر، باید گفت که توان فنی و علمی اساتید دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبدکاووس بسیار بالاست و آمادگی کامل برای طراحی و اجرای هر نوع سازه با هر ارتفاع و فرم خاص وجود دارد.

با تأیید و ثبت کشوری این طرح فاخر، پیشنهادهای متعددی از داخل و حتی خارج از کشور برای طراحی و مشاوره سازه‌های یادمانی مشابه به ما ارائه شده که این امر، نشان از ظرفیت علمی و اعتبار ملی این حرکت فرهنگی دارد.

قدردانی از حامیان

گرایلی: جا دارد از شهرداری و شورای اسلامی شهر گالیکش برای اختصاص زمین پارک نیلکوه و حمایت از این طرح فرهنگی تشکر کنم. همچنین از بنیاد مسکن استان و کشور بابت تأیید و اجرای طرح و از جناب دکتر شالویی، رئیس انجمن مفاخر فرهنگی کشور که نخستین حامی و هادی این طرح بودند، صمیمانه قدردانی می‌کنم.

افتخار من این است که توانستم در این طرح فاخر نقش‌آفرینی کنم، امیدوارم این یادمان، الگویی از همگرایی و وحدت فرهنگی در استان گلستان باشد.

آنا: از توضیحات ارزشمند شما سپاسگزاریم. بی‌تردید این یادمان، برگ زرینی در میراث فرهنگی گلستان و جلوه‌ای از گفت‌وگوی تمدن‌ها و همگرایی اسلامی خواهد بود.

گرایلی: من هم از شما ممنونم.