کمکهای توسعهای؛ از انساندوستی تا ابزار نفوذ اقتصادی
به گزارش خبرگزاری آنا، در ادبیات اقتصاد توسعه، مفهوم Aid–Export Linkage به رابطهای اشاره دارد که در آن کمکهای توسعهای (ODA) بهطور مستقیم یا غیرمستقیم به افزایش صادرات کشور اهداکننده منجر میشود. برخلاف تصور رایج که کمکها را اقدامی صرفاً انساندوستانه یا توسعهمحور میبیند، پژوهشهای متعدد نشان میدهد که ODA اغلب ابزاری برای تقویت منافع اقتصادی و تجاری کشورهای اهداکننده است. این پیوند از دهه ۱۹۸۰ با آثار کلاسیکی چون Singer و Prebisch وارد ادبیات توسعه شد و امروز در تحلیل کمکهای خارجی جایگاهی مرکزی دارد.
مطالعهای اثرگذار توسط Nowak-Lehmann et al. (2012) با استفاده از دادههای بلندمدت آلمان، دانمارک، اسپانیا و هلند نشان میدهد که کمکهای توسعهای اثر مثبت و معناداری بر صادرات کشورهای اهداکننده دارند. این رابطه در بخشهایی مانند ماشینآلات، تجهیزات صنعتی، حملونقل و خدمات فنی قویتر است. پژوهشهای بعدی در World Development و Journal of Development Studies نیز این نتیجه را تأیید کردهاند.
این پیوند در قالب «کمکهای گرهخورده » آشکارتر است؛ یعنی کمکهایی که کشور دریافتکننده را ملزم میکند کالاها یا خدماتی را از شرکتهای کشور اهداکننده خریداری کند. در سال 2023 حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد کمکهای دوجانبه کشورها بهطور مستقیم یا غیرمستقیم شامل کمکهای گرهخوردهاند. حتی در کمکهای «غیرگرهخورده»، تحلیلهای موردی نشان میدهند که نوع طراحی پروژهها، استانداردهای فنی و الگوهای مشارکت عملاً به نفع شرکتهای اهداکننده تنظیم میشود.
این الگو در سیاست کمکرسانی بسیاری از آژانسهای توسعه دیده میشود:
TIKA – ادغام کمک و تجارت در سیاست خارجی ترکیه
آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (TIKA) که از ۱۹۹۲ فعال است، نقش مهمی در سیاست خارجی آنکارا ایفا میکند. بر اساس گزارش KAS در سال 2022 و دادههای UNCTAD، کمکهای ترکیه-بهویژه در آفریقا-ارتباط مستقیم با افزایش تجارت خارجی ترکیه دارد. در پروژههایی مانند ساخت مدارس، بیمارستانها یا مراکز فنی، تأمین تجهیزات و اجرای پروژه اغلب به شرکتهای ترکی سپرده میشود. این الگو مدل «کمک همراه با تجارت» را ایجاد کرده که بخشی از استراتژی نفوذ اقتصادی ترکیه در آفریقا است.
JICA – پیوند ODA با صادرات فناوری ژاپنی
آژانس همکاری بینالمللی ژاپن (JICA) از مهمترین نمونههای Aid–Export Linkage است. پژوهشهای منتشر شده نشان می دهد که کمک های توسعه ای ژاپن بهطور سنتی با تجارت و سرمایهگذاری ژاپن پیوند خورده است. در پروژههای زیرساختی مانند خطوط ریلی، نیروگاهها یا پروژههای آبرسانی، فناوریهای ژاپنی معمولاً استاندارد پایه پروژه محسوب میشوند—امری که وابستگی بلندمدت ایجاد میکند.
استراتژی ژاپن با عنوان Quality Infrastructure که در برابر ابتکار کمربند و جاده چین طراحی شده، عملاً کمک های توسعه ای را به ابزاری برای تضمین بازار فناوری ژاپنی تبدیل میکند. در حقیقت می توان گفت«ترویج فناوری ژاپنی» جزء اهداف برنامههای کمک های توسعه ای این کشور است.
AFD – حمایت از صادرات فرانسه از طریق کمکهای توسعهای
آژانس توسعه فرانسه (AFD) نیز نمونهای قابل توجه است. ابزارهایی مانند FASEP بهطور مشخص طراحی شدهاند تا از صادرات شرکتهای فرانسوی-بهویژه در انرژی، حملونقل و زیرساختهای سبز-حمایت کنند. وزارت خارجه فرانسه در سال2023 صراحتاً اعلام میکند که این صندوق «به شرکتهای فرانسوی کمک میکند در پروژههای بینالمللی نقش بگیرند.گزارش تحقیقی Discloseدرسال 2023 چندین مورد از پروژههای AFD در آفریقا را بررسی کرده و نشان داده که در برخی موارد، انتخاب شرکتهای فرانسوی بر رقابت آزاد ترجیح داده شده است.
GIZ – کمکهای توسعهای آلمان و پیوندهای تجاری
بر اساس مطالعات منتشر شده در De Gruyter و OECD، کمکهای آلمان نیز با منافع اقتصادی این کشور پیوند دارد. اگرچه GIZ
بهطور رسمی اعلام میکند که کمکهای آلمان «غیرگرهخورده» هستند، اما طراحی پروژهها، استانداردهای فنی و فرآیندهای تدارکاتی اغلب به شرکتهای آلمانی مزیت رقابتی میدهد.مطالعه Nowak-Lehmann et al. (2012) نشان میدهد که کمک های توسعه ای آلمان اثر مثبت و معناداری بر صادرات این کشور دارد و معمولاً ۱ تا ۲ سال پس از اجرای پروژهها افزایش صادرات مشاهده میشود.
در پایان باید گفت که هر چند کمک های توسعه ای برای کشورهای مقصد مزایایی به همراه دارد اما برای کشورهای اهدا کننده علاوه بر نفوذ سیاسی باعث تقویت صادرات و حتی گاهی وابستگی بلند مدت کشور مقصد می گردد.
انتهای پیام/
