وابستگی دیجیتال در کودکان یک مسئله رشدی است، نه یک انحراف رفتاری

زینب حاج‌کاظمی، استاد دانشگاه آزاد و روان‌شناس، در گفت‌و‌گو با خبرنگار آناتِک در رابطه با وابستگی کودکان به گوشی موبایل گفت: ما معمولاً فکر می‌کنیم جذابیت گوشی موبایل یا در کل تکنولوژی باعث وابستگی کودکان می‌شود، اما واقعیت این است که مغز کودک، مخصوصاً در سنین ۳ تا ۷ سال، به‌طور طبیعی به سمت محرک‌هایی می‌رود که پاداش فوری دارند. بازی‌های موبایلی و اپلیکیشن‌ها دقیقاً همین ویژگی را دارند؛ رنگ‌های جذاب، صدا‌های مورد علاقه کودکان و حرکات سریع. کودک یک مرحله کوتاه را انجام می‌دهد و بلافاصله پاداش می‌گیرد؛ این همان چیزی است که مغز او به آن نیاز دارد.

وی افزود: در همین سنین، بخش‌هایی از مغز که مسئول مدیریت هیجان و کنترل تکانه هستند هنوز به‌طور کامل رشد نکرده‌اند و به همین دلیل کودکان به‌راحتی به چرخه تکرارشونده موبایل عادت می‌کنند؛ بنابراین اگر بگوییم این وابستگی بیشتر یک مسئله رشدیِ مغز است، سخن بی‌راهی نگفته‌ایم؛ هرچند بخشی از آن می‌تواند به بی‌توجهی والدین نیز مربوط باشد، اما اساس موضوع به ویژگی‌های رشدی کودک بازمی‌گردد.

وی گفت: در سال‌های اخیر محرک‌های طبیعی که در گذشته در اختیار کودکان بود مثل بازی‌های مبتنی بر حواس پنج‌گانه، فعالیت‌های فیزیکی و بدنی یا بازی‌های تعاملی به‌شدت کم شده است. سبک زندگی تغییر کرده و محیط بسیاری از کودکان محرک کافی ندارد؛ در نتیجه مغز کودک سریع‌ترین منبع لذت یعنی موبایل را انتخاب می‌کند.

وی افزود: معمولاً وابستگی کودک به موبایل یک علامت مهم دارد؛ یعنی کودک به والدین پیام می‌دهد: «من نیاز به تعامل بیشتر دارم و به فعالیت‌های قابل پیش‌بینی نیازمندم.» اگر نشانه‌هایی مثل مقاومت شدید هنگام گرفتن موبایل، گریه، بی‌میلی نسبت به فعالیت‌های فیزیکی، تحریک‌پذیری یا پرخاشگری بعد از قطع موبایل، ناتوانی در سرگرم شدن بدون صفحه‌نمایش، یا اختلال خواب دیده شود، والدین باید حساس شوند و سبک زندگی کودک را تغییر دهند.

وی گفت: متأسفانه گاهی دیده می‌شود که حتی برای غذا دادن به کودک، موبایل جلوی او قرار می‌دهند تا متمرکز شود. این رفتار‌ها می‌تواند وابستگی را تشدید کند.

وی افزود: نکته مهم این است که قطع ناگهانی استفاده از موبایل به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود؛ کاهش استفاده حتماً باید با جایگزین‌های محرک همراه باشد؛ مثلاً بازی‌های بدنی، نقاشی یا فعالیت‌هایی که کودک به آن علاقه دارد. همچنین بهتر است زمان مشخص و قابل‌درک برای استفاده از موبایل تعیین شود؛ مثلاً بعد از عصرانه فقط ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، یا تماشای یک قسمت کوتاه از کارتون.

وی گفت: هنگام گرفتن گوشی از کودک نباید آن را ناگهانی از دستش کشید. بهتر است به او فرصت انتخاب داد، مثل پرسیدن اینکه «دوست داری خمیر بازی کنیم یا نقاشی بکشیم؟» وقتی کودک احساس کنترل کند، مقاومتش کمتر می‌شود.

وی افزود: در جمع‌بندی باید گفت وابستگی کودک به موبایل پیامی از طرف اوست؛ اینکه نیاز به تعامل، بازی و محیطی ساختارمند دارد. وقتی محیط کودک غنی و قابل پیش‌بینی شود، موبایل دیگر محور اصلی سرگرمی نخواهد بود و به یکی از گزینه‌های محیطی تبدیل می‌شود. هدف حذف موبایل نیست؛ هدف این است که کودک استفاده مدیریت‌شده و سالم را یاد بگیرد.