آینده شهرسازی در گرو بازگشت به خرد جمعی و پیوند دانشگاه با نهادهای اجرایی

حمیدرضا صباغی، استاد رشته شهرسازی و عضو گروه معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، در گفت‌و‌گو با خبرنگار آنا درباره اهمیت رشته شهرسازی در چرخه علمی و توسعه کشور گفت: برای درک جایگاه واقعی این رشته کافی است نگاهی به پیرامون خود بیندازیم. تمام بحران‌هایی که امروز در شهر‌ها مشاهده می‌کنیم، از جمله بحران جمعیت، آلودگی، زیرساخت‌ها، توسعه، مسکن، فقر، روابط اجتماعی، تراکم، زیربنا‌ها و فضای سبز، موضوعاتی هستند که مستقیماً در حوزه شهرسازی بررسی می‌شوند.

شهرسازی؛ رشته‌ ای برای حل بحران‌های واقعی جامعه

وی درباره اهمیت توجه به رشته شهرسازی در چرخه علمی کشور اظهار کرد: در ایران تقریباً در تمامی این حوزه‌ها با مسئله و بحران روبه‌رو هستیم و همین مساله نشان می‌دهد که رشته شهرسازی می‌تواند بستری برای یافتن راه‌حل‌های منطقی و علمی باشد. تجربه جهانی نیز نشان داده است که این رشته در سطح بین‌المللی نقش مهمی در حل بحران‌های شهری ایفا کرده و ما نخستین کشوری نیستیم که با چنین چالش‌هایی روبه‌رو هستیم.

تخصیص منابع و تدبیر مدیریتی، کلید توسعه شهری

صباغی با اشاره به اهمیت توجه به این رشته در ایران افزود: آنچه امروز در دنیا حرف اول را می‌زند اقتصاد و تخصیص منابع است. یکی از دلایل ناکارآمدی‌های کنونی، نبود تدبیر در تخصیص منابع است. ما باید برای سطح شهری و ارتقای مدنیت، تدبیر مدیریتی و بودجه‌ریزی مؤثری داشته باشیم تا این حوزه در جریان توسعه کشور قرار گیرد.

وی ادامه داد: کشور ما سرزمینی نوپا نیست، بلکه دارای سابقه تاریخی و تمدنی طولانی است. در طول تاریخ تجربه زیست شهری موفقی داشته‌ایم، اما بحران‌ها و تنش‌های کنونی عمدتاً در پنجاه تا نود سال اخیر بروز پیدا کرده‌اند. به نظر می‌رسد نگاه‌های ما در سال‌های اخیر بیش از اندازه برون‌گرا شده و از ظرفیت‌های بومی و توان داخلی غفلت کرده‌ایم. در حالی‌که در مقاطعی تلاش‌هایی برای استفاده از توان بومی و یافتن راه‌حل‌های متناسب با شرایط کشور صورت گرفته است.

بازگشت به خرد جمعی، ضرورت امروز شهرسازی ایران

او در ادامه گفت: واقعیت این است که وضعیت کنونی چندان مناسب نیست و برای بهبود آن باید به حوزه دانش و خرد جمعی بازگردیم. در شرایط دشوار محیط‌زیستی کنونی، باید منابع محدود و خرد خود را به سمت تصمیم‌های عاقلانه و مبتنی بر مصلحت هدایت کنیم.

آموزش و فرهنگ‌سازی، نقطه کلیدی توسعه شهری

صباغی درباره میزان توجه به آموزش و پژوهش در این حوزه تصریح کرد: بازگشت به آموزش و پژوهش، نقطه کلیدی در بهبود وضعیت کشور است. ما باید به‌طور جدی در حوزه آموزش کار کنیم، نه فقط در دانشگاه‌ها بلکه باید دغدغه‌های شهری و مفاهیم شهرسازی را در سطح مدارس و به دانش‌آموزان نیز آموزش داد تا به بخشی از فرهنگ عمومی تبدیل شوند.

ضرورت نهادینه‌سازی فرهنگ شهری

وی تأکید کرد: برای بهبود شرایط کشور باید فراتر از مرز‌های دانشگاه حرکت کنیم و فرهنگ‌سازی را در اولویت قرار دهیم. برخی موضوعات از جنس فرهنگی هستند؛ مانند فرهنگ مصرف. اگر صرفاً بودجه خرج کنیم و با ساخت خیابان و افزایش جریمه به‌دنبال حل معضل ترافیک باشیم، مسئله به‌صورت ریشه‌ای حل نخواهد شد. در حالی‌که با ترویج فرهنگ پیاده‌مداری و تقویت سواد حمل‌ونقل عمومی، می‌توان بسیاری از بحران‌های شهری را کاهش داد.

صباغی افزود: تجربه جهانی نیز این را تأیید می‌کند؛ به‌طور مثال، در برخی شهر‌های هلند دغدغه اصلی این است که چگونه می‌توان حمل‌ونقل عمومی را رایگان کرد. حل چنین مسئله‌ای تنها با تصمیم مدیریت شهری ممکن نیست بلکه نیازمند جریان‌سازی اجتماعی و جلب مشارکت مردم است تا خواست عمومی به تحقق اهداف توسعه‌ای منجر شود.

دانشگاه؛ آزمایشگاه اندیشه برای حل مسائل واقعی

این استاد دانشگاه درباره نقش دولت و نهاد‌های مسئول در تقویت این رشته گفت: تمام پژوهش‌ها و آموزش‌هایی که در دانشگاه‌ها صورت می‌گیرد باید در بیرون از محیط آکادمیک آزمایش شود. ما ایده‌ها و تئوری‌ها را در جامعه می‌آزماییم. تقاضا باید از سوی دولت و نهاد‌های اجرایی به دانشگاه‌ها منتقل شود و دانشگاه‌ها موظف‌اند برای پاسخ به آن فکر و پژوهش کنند. اکنون کشور در بحران‌هایی مانند مسکن گرفتار است و طبیعی است که دانشگاه باید در این زمینه پژوهش و راهکار ارائه دهد. تحقق این امر نیازمند هم‌افزایی میان دولتمردان و نظام آموزش عالی است تا تقاضا‌ها به‌درستی به دانشگاه منتقل و پاسخ‌های علمی تولید شود. دانشگاه‌های امروز نباید ایزوله عمل کنند؛ بلکه باید با جامعه و بخش‌های اجرایی در ارتباط باشند تا بتوانند نقش واقعی خود را در حل مسائل ایفا کنند.

شهرسازی؛ رشته‌ای عمل‌گرا و کاربردی

صباغی افزود: رشته شهرسازی برخلاف گذشته که بیشتر جنبه فلسفی داشت، امروز به‌شدت پژوهشی، عملی و کاربردی شده است. یکی از بزرگ‌ترین بخش‌های بودجه کشور مربوط به بودجه‌های عمرانی است که ارتباط مستقیمی با حوزه شهرسازی، معماری و زیرساخت دارد. ازاین‌رو دانشگاه‌ها باید آماده پذیرش پروژه‌های تحقیقاتی باشند و دولت نیز باید نیاز‌های خود را به‌طور روشن به دانشگاه‌ها اعلام کند تا این ارتباط دوسویه شکل گیرد.

هوش مصنوعی و انرژی؛ دو محور تحول آینده شهرسازی

وی درباره تأثیر فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی در بخش آموزش گفت: هوش مصنوعی واقعیتی جهانی است و محدود به نسل خاصی مانند نسل Z نیست. در رشته شهرسازی دو یا سه رویکرد مهم وجود دارد که بی‌توجهی به آنها می‌تواند آینده این رشته را با چالش روبه‌رو کند. نخستین ترند مهم، هوش مصنوعی است که اثرات شگرفی بر شهرسازی دارد و دومین محور مهم، حوزه انرژی است که می‌تواند همه چیز را دگرگون کند.

این استاد دانشگاه بیان کرد: این دو موضوع اکنون کانون تمرکز دانشگاه‌ها در جهان هستند. در مقابل، برخی حوزه‌های سنتی‌تر شهرسازی رو به افول رفته‌اند. حرکت از مباحث فلسفی به سمت تحلیل‌های ریاضی و داده‌محور در این رشته بسیار افزایش یافته است. اگر دانشگاه‌های ما نسبت به این تحولات بی‌تفاوت باشند، در آینده از قافله جهانی عقب می‌مانند. به‌روزرسانی آموزش شهرسازی نه‌تنها نیاز نسل جوان بلکه ضرورت روز دنیاست.

آینده روشن شهرسازی در ایران

صباغی در پایان درباره آینده این رشته در کشور گفت: وجود بحران‌های متنوع در شهرها، تضمین‌کننده آینده رشته شهرسازی است؛ چرا که وظیفه اصلی آن حل مسائل شهری است. در کشور‌هایی که به ثبات کامل شهری رسیده‌اند، مانند برخی شهر‌های اروپایی، متخصصان شهرسازی به‌دنبال ایجاد چالش‌های جدید ومسئله برای بهبود کیفیت زندگی هستند. اما در کشور ما به دلیل گستردگی مسائل و نیازها، فرصت و ظرفیت رشد و اثرگذاری برای این رشته بسیار بالاست و می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در توسعه آینده ایران ایفا کند.