وقتی نقاشی کودک تبدیل به دارایی دیجیتال میشود
به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، محمدمهدی سیدناصری حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بینالملل کودکان یادداشتی با عنوان «کودکان و اقتصاد NFT؛ وقتی نقاشی کودک تبدیل به دارایی دیجیتال میشود»بدین شرح در اختیار خبرگزاری آنا قرار داد: دنیای دیجیتال هر روز مرزهای تازهای میان هنر، اقتصاد و فناوری میگشاید. یکی از پدیدههای جنجالی سالهای اخیر، توکنهای غیرقابل معاوضه (NFTs) است که امکان خریدوفروش آثار هنری دیجیتال را در بازارهای جهانی فراهم میکند. در این میان، آثار کودکان – از نقاشیهای ساده گرفته تا طراحیهای دیجیتال و حتی دستاوردهای بازیهای رایانهای – نیز بهسرعت به این بازار راه یافتهاند. این روند اگرچه در نگاه نخست میتواند نشانی از قدردانی جهانی از خلاقیت کودکانه باشد، اما در لایههای پنهان خود پرسشهای جدی و هشداردهنده مطرح میکند: آیا تجاریسازی خلاقیت کودکان، به بهرهکشی نوین از آنان بدل نمیشود؟ پیامدهای هویتی و فرهنگی چنین روندی چیست، وقتی کودک به جای تجربه بیواسطه از هنر، آن را در قالب «دارایی قابل معامله» میبیند؟ چه ضمانتهایی باید وجود داشته باشد تا حقوق کودکان در برابر بازار بیرحم NFT حفظ شود؟
NFT نوعی دارایی دیجیتال منحصربهفرد است که میتواند نماینده یک اثر هنری، آیتم بازی یا حتی فایل سادهای باشد. در سالهای اخیر، والدین و شرکتهای فناوری، نقاشیها و آثار کودکان را به NFT تبدیل کرده و در بازارهای بینالمللی فروختهاند. نمونههایی وجود دارد که نقاشی یک کودک چندین هزار دلار در بازار NFT معامله شده است. این روند پرسشی اساسی مطرح میکند: آیا کودک آگاهانه در این معامله حضور دارد یا تنها ابژهای است برای کسب سود والدین و سرمایهگذاران؟
تبدیل آثار کودک به NFT میتواند شکل جدیدی از کار کودک باشد؛ اما این بار نه در کارگاههای صنعتی یا خیابانی، بلکه در بازارهای دیجیتال جهانی. پیامدهای آن:
۱. انتقال ناخواسته مالکیت معنوی آثار کودک به خریداران بینالمللی؛
۲. فشار والدین برای تولید بیشتر آثار قابل فروش؛
۳. شکلگیری فرهنگ «خلاقیت بهمثابه سرمایه» بهجای «خلاقیت بهمثابه بازی و تجربه».
این روند در واقع میتواند مفهوم کودکی را تهدید کند و کودک را به یک «مولد اقتصادی» بدل سازد.
بازار NFT بر اساس کمیابی و ارزشگذاری نمادین کار میکند. وقتی آثار کودکان به این بازار وارد میشود:
۱. کودک به تدریج خود را نه هنرمند، بلکه برند قابل معامله میبیند؛
۲. ارزش نقاشی یا بازی او نه به خلاقیت، بلکه به «قیمت بازار» سنجیده میشود؛
۳. شکست یا عدم فروش آثار میتواند بر اعتمادبهنفس و هویت کودک اثر منفی بگذارد.
این فرآیند به تدریج موجب میشود کودک به جای کشف آزادانه استعدادها، در قید و بند منطق سرمایه و بازار قرار گیرد.
چارچوب حقوقی: آیا حقوق کودک رعایت میشود؟
از منظر حقوق بینالملل کودک، چند اصل اساسی باید مدنظر قرار گیرد:
-ماده ۳ کنوانسیون حقوق کودک: منافع عالیه کودک باید در هر اقدامی رعایت شود؛ ماده ۳۲ کنوانسیون حقوق کودک: کودک باید در برابر هرگونه بهرهکشی اقتصادی حمایت شود؛ ماده ۳۱ کنوانسیون حقوق کودک: حق بازی، اوقات فراغت و مشارکت فرهنگی نباید به منطق سود اقتصادی آلوده شود.
در این چارچوب، تجاریسازی آثار کودکان در قالب NFT بدون ضوابط حمایتی روشن، میتواند مغایر با حقوق بنیادین کودک باشد.
اکثر کشورها هنوز قوانین مشخصی برای NFT و کودکان ندارند. در عمل:
۱. والدین بهعنوان تصمیمگیرندگان اصلی، ممکن است به جای منافع کودک، سود اقتصادی را در اولویت قرار دهند؛
۲. شرکتهای فناوری و پلتفرمهای NFT نیز معمولاً فاقد سیاستهای حمایت از کودک هستند؛
۳. کودک هیچ ابزار واقعی برای اعتراض یا کنترل دادهها و آثار خود ندارد.
این خلأ قانونی میتواند زمینهساز موجی از بهرهکشی دیجیتال شود.
برای جلوگیری از سوءاستفاده از خلاقیت کودکان در اقتصاد NFT، چند اقدام ضروری است:
۱. تدوین قوانین خاص برای منع یا محدودسازی تجاریسازی آثار کودکان در بازارهای NFT.
۲. الزام شرکتهای NFT به رعایت استانداردهای حمایت از کودک و شفافیت در قراردادها.
۳. آموزش والدین درباره پیامدهای حقوقی و روانی این پدیده.
۴. ایجاد مکانیزمهای مالکیت معنوی ویژه کودکان که امکان کنترل آینده آثارشان را فراهم کند.
۵. تضمین حق کودک بر بازی و خلاقیت آزاد، بدون فشار بازار یا والدین.
NFT در نگاه نخست میتواند فرصتی برای جهانیکردن خلاقیت کودکان باشد؛ اما در باطن، اگر بدون چارچوب حقوقی و اخلاقی رها شود، به شکل نوینی از بهرهکشی دیجیتال بدل خواهد شد. کودکان باید حق داشته باشند خلاقیت خود را در فضایی آزاد، بدون فشار اقتصادی و بدون برچسبگذاری بازاری تجربه کنند. اگر نقاشی یا بازی کودک به جای خاطرهای شیرین و تجربهای خلاقانه، به «دارایی دیجیتال» و «ابزار سودآوری» تقلیل یابد، ما نه تنها حقوق کودک، بلکه ماهیت کودکی را به حراج گذاشتهایم. جامعه جهانی و بهویژه کشورهای در حال توسعه مانند ایران، باید با آیندهنگری و قانونگذاری دقیق، از حق بر کودکی آزاد، خلاق و رها از بهرهکشی دیجیتال پاسداری کنند. پرسش اساسی این است: «آیا ما خلاقیت کودک را پاس میداریم یا آن را در بازار NFT به بالاترین قیمت میفروشیم؟» پاسخ به این پرسش، مرز میان حمایت از کودک و بهرهکشی نوین دیجیتال را تعیین خواهد کرد.
انتهای پیام/
