تحلیل ساختار حکمرانی و تأمین مالی تحقیقات کشاورزی؛ دانشگاههای برتر جهان چه درسی برای ایران دارند؟
به گزارش خبرگزاری آنا، بخش کشاورزی برای پاسخگویی به تقاضاهای فزاینده در حوزههای غذا، سلامت و محیطزیست، نیازمند نظامی تحقیقاتی کارآمد است تا بهرهوری را ارتقا داده، فناوریهای نوین را توسعه دهد و پایداری منابع طبیعی، تابآوری اقلیمی، امنیت غذایی و رقابتپذیری را در بازارهای داخلی و بینالمللی تضمین کند.
بخش کشاورزی برای پاسخ گویی به تقاضاهای روزافزون در حوزههای غذا، سلامت و محیط زیست، نیازمند برخورداری از نظام تحقیقات کارآمدی است. نظامی که بتواند زمینه ارتقای بهره وری، توسعه فناوریهای نوین، پایداری منابع طبیعی، تاب آوری اقلیمی، امنیت غذایی و افزایش رقابت پذیری در بازارهای داخلی و بین المللی را فراهم سازد.
با وجود چنین ضرورتی، ساختار موجود تحقیقات کشاورزی در ایران از وضعیت مناسبی برخوردار نیست و با چالشهایی نظیر ضعف در سیاستگذاری یکپارچه، وابستگی شدید به منابع دولتی، فقدان تقاضای واقعی از طرف بخش کشاورزی برای انجام تحقیقات و عدم ارتباط مؤثر با ذی نفعان مواجه است. موازی کاری در تحقیقات کشاورزی ایران سبب اتلاف منابع و عدم تحقق نتایج و دستاوردهای مورد انتظار شده و نسخههای متفاوتی از سوی کارشناسان در این زمینه مطرح شده است و در مورد حدود و ثغور و چگونگی نقش آفرینی دانشگاهها در تحقیقات کشاورزی اختلاف نظرهایی وجود دارد.
ارتقای حکمرانی و پایداری منابع مالی نظام تحقیقات کشاورزی، مستلزم اقداماتی نظیر تعیین متولی برای هماهنگی و نظارت بر بازیگران، تعریف مأموریتهای تحقیقاتی دانشکدههای کشاورزی متناسب با مزیتهای منطقهای، افزایش حمایت نهادهای حامی علم و فناوری از پژوهشهای کشاورزی در تمامی سطوح فناوری، تنوع بخشی به منابع مالی از طریق تعامل با بخش خصوصی، خیریهها و نهادهای بین المللی، و بازنگری در ترکیب و کارکرد هیئت امنای دانشگاهها با هدف تقویت مشارکت ذی نفعان مختلف است.
چالشهای ساختاری تحقیقات کشاورزی در ایران
علیرغم این ضرورت حیاتی، ساختار موجود تحقیقات کشاورزی در ایران از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست. این ساختار با چالشهایی نظیر ضعف در سیاستگذاری یکپارچه، وابستگی شدید به منابع دولتی، فقدان تقاضای واقعی از سوی بخش کشاورزی برای انجام تحقیقات، و عدم ارتباط مؤثر با ذینفعان دست و پنجه نرم میکند. موازیکاری در تحقیقات، منجر به اتلاف منابع و عدم تحقق دستاوردهای مورد انتظار شده، در حالی که در مورد حدود و ثغور نقش دانشگاهها در تحقیقات کشاورزی نیز اختلافنظرهای جدی وجود دارد. در این راستا، با هدف بهرهگیری از تجارب بینالمللی،تطبیقی ساختار حکمرانی و الگوهای تأمین مالی دانشکدههای کشاورزی در ۱۰ دانشگاه برتر جهان راهکارهای سازنده در مقایسه با وضعیت فعلی بخش کشاورزی کشورموضوعات جدید جهت بهبود وضعیت را نشان می دهد.
یافتههای کلیدی از حکمرانی و تأمین مالی بینالمللی
ارتقای حکمرانی و پایداری منابع مالی نظام تحقیقات کشاورزی، نیازمند اقداماتی جامع است.
الگوی حکمرانی و تقسیم کار شفاف
در سطح جهانی، تقسیم کار شفافی میان نهادهای متولی تحقیقات کشاورزی شکل گرفته است. بهطور مشخص، وزارتخانههای کشاورزی بیشتر نقش تأمین مالی تحقیقات را بر عهده دارند، در حالی که وزارتخانههای علوم و آموزش، مسئولیت تعیین و اعمال استانداردها، تأمین زیرساختها و استخدام اعضای هیئتعلمی را پیگیری میکنند. بر اساس دادههای مرکز پژوهشهای مجلس، نمایندگان بخش خصوصی، کشاورزان، فارغالتحصیلان و جامعه مدنی حضوری مؤثر در ساختار حکمرانی دانشگاههای منتخب دارند و دانشگاهها بر اساس مزیتهای منطقهای و شرایط اقلیمی، مأموریتهای پژوهشی متمایز دریافت میکنند. سیاستهای کلان تحقیقات با نظارت یک شورای مرکزی هماهنگ میشوند.
تنوعبخشی در شیوههای تأمین مالی
تأمین مالی در دانشگاههای برتر صرفاً متکی بر دولت نیست، بلکه ترکیبی از منابع دولتی، قراردادهای پژوهشی با بخش خصوصی، مشارکت در پروژههای بینالمللی و کمکهای خیریهای است. بودجهها براساس مأموریتهای تعریفشده تخصیص مییابد و سازمانهای مستقلی مانند شوراهای تحقیقات، وظیفه تخصیص رقابتی بودجههای پژوهشی را بر عهده دارند. علاوه بر این، بخشی از تحقیقات از طریق گرنتهای نهادهای بینالمللی تأمین مالی میشود.
پیشنهادات سیاستی برای اصلاح ساختار در ایران
مرکز پژوهشها پنج حوزه کلیدی را برای اصلاح نظام تحقیقات کشاورزی ایران بر اساس این تجارب جهانی پیشنهاد میکند:
بازطراحی ساختار کمیسیون کشاورزی شورای عالی عتف
با وجود تشکیل کمیسیون کشاورزی، امنیت غذایی، آب و منابع طبیعی در شورای عالی عتف، همچنان ناهماهنگیهای جدی میان سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (تات) و دانشگاهها ادامه دارد. این کمیسیون نیازمند بازطراحی اساسی است تا با تدقیق وظایف، تعریف ابزارهای اجرایی مؤثر نظارتی و تخصیص منابع مالی، انسجام نهادی را فراهم ساخته و اجرای سیاستهای تحقیقاتی کشاورزی را تضمین کند. این امر در راستای اجرای بند «ث» ماده (۳۳) «قانون برنامه هفتم پیشرفت» است.
تعریف مأموریتهای منطقهای برای دانشکدههای کشاورزی
کمیسیون کشاورزی شورای عالی عتف باید با همکاری وزارت علوم، وزارت جهاد کشاورزی و استانداریها، نسبت به تدوین نقشه مأموریتهای منطقهای و تعیین اولویتهای موضوعی برای هر دانشکده اقدام نماید. ارزیابی عملکرد و تخصیص منابع باید متناسب با تحقق این مأموریتهای منطقهای صورت گیرد.
افزایش حمایت مالی نهادهای حامی علم و فناوری
صندوق نوآوری و شکوفایی و صندوق حمایت از توسعه پژوهش و فناوری در بخش کشاورزی باید حمایتهای خود از تحقیقات و طرحهای دانشبنیان را ساماندهی و افزایش دهند، و این حمایتها را به تحقیقات با سطح فناوری بالا محدود نکرده، بلکه کل زنجیره از تحقیق تا کاربست فناوری را پوشش دهند. همچنین، صندوقهای حمایتی بخش کشاورزی موظفاند وظیفه خود در حمایت از راهاندازی مراکز تحقیقاتی خصوصی را پس از یک و نیم دهه از تصویب قانون مربوطه عملیاتی سازند.
اصلاح آییننامه جذب و ارتقای اعضای هیئتعلمی
برای افزایش همگرایی میان تولید علم و نیازهای اجرایی، معیارهای ترفیع و ارتقا باید تغییر یابد تا پژوهشگران و اساتید بر حل مسائل عملی، پژوهشهای کاربردی و همکاری با مراکز تولیدی تمرکز کنند. وزارت علوم باید شاخصهای مربوطه را تعریف و آییننامه جذب و ارتقا در رشتههای مرتبط را اصلاح کند.
تنوعبخشی به منابع مالی از طریق تقویت مشارکت ذینفعان
ارتقای پایداری مالی مستلزم افزایش حمایت نهادهای حامی، تعامل با بخش خصوصی، خیریهها و نهادهای بینالمللی است. همچنین، بازنگری در ترکیب و کارکرد هیئتامنای دانشگاهها برای تقویت مشارکت ذینفعان مختلف ضروری است.
انتهای پیام/
