علوم پایه برای احیا در ایران تنها یک چیز میخواهد؛ تجهیز آزمایشگاهها
به گزارش خبرگزاری آنا، قصه، همان همیشگی است؛ مغفولماندن رشتههای دانشگاهی در یک حوزه خاص، قطعا شما هم درباره روبهاُفولرفتن رشتههای علوم پایه (اعم از فیزیک، شیمی، علوم ریاضی و...) چه در ایران و چه در جهان، گزارشهایی را خوانده یا شنیدهاید. بهتازگی، موسسه (AIP) یکی از موسسههای فیزیک تخصصی در کالیفرنیا، نظرسنجی را میان اساتید دپارتمانهای فیزیک در این کشور، انجام داده است؛ براساس نتایج این نظرسنجی، نشان داد که رشتههای علوم پایه در دنیا، با یک بحران جدی روبهرواست؛ هرچند جامعه آماری این پژوهش، تنها مختص کشور انگلستان بود، اما نظر دانشمندان و اساتید این رشته نشان داد که حدود یکچهارم از دپارتمانهای فیزیک دانشگاهی به دلیل فشار مالی در خطر تعطیلی قرار دارند؛ و بسیاری از موسسات تحقیقاتی، به دنبال تعدیل نیروهای خود بودهاند.
همین گزارش به منبعی برای پرسشهای جدی ما در پیگیری این موضوع تبدیل شد که آیا واقعاً علوم پایه با بحران مواجه شده است و وضعیت این رشته در کشور ما، ایران، چگونه است. در همین راستا، با کامبیز لاریجانی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم و تحقیقات و مدرس شیمی محض و شیمی آلی، گفتوگویی انجام دادیم تا از زاویهای تازه به این موضوع نگاه کنیم و به راهکارهای اجراییتر و عملیتری دست پیدا کنیم.
در آغاز، وضعیت علوم پایه در ایران را از او جویا شدیم. وی در پاسخ به این پرسش که آیا جامعه علمی ایران نیز با چنین بحرانی روبهرو است، گفت: در نگاه نخست باید به این واقعیت اشاره کرد که در ایران تعداد دانشجویان متقاضی علوم پایه کاهش یافته است. بهتدریج شمار متقاضیان این رشته کم شده و در مقابل، علاقهمندان به رشتههای پزشکی، داروسازی و دندانپزشکی رو به افزایشاند. شاید بهتر باشد ابتدا ریشههای این مسئله را بررسی کنیم. زمانی که افراد میخواهند رشتهای را انتخاب کنند، به عوامل گوناگونی از جمله آینده شغلی خود توجه دارند. رشتههای علوم پایه نه تنها در ایران، بلکه در جهان، به دلیل طولانی بودن فرآیند ورود به بازار کار، کمتر مورد استقبال قرار میگیرند. اما درباره ایران باید گفت که این رشته آنطور که شایسته است به جامعه علمی معرفی نشده و دانشگاهها و مراکز علمی دولتی بیشتر به دنبال جذب دانشجویان رشتههای فنیمهندسی، پرستاری و فیزیوتراپی هستند.
لاریجانی در ادامه به اهمیت و ضرورت رشتههای علوم پایه در جهان علم پرداخت و اشاره کرد: با وجود تمام نکاتی که گفته شد، نباید از این موضوع غافل شد که اهمیت رشتههای علوم پایه به حدی است که میتوان گفت همه رشتههای مرتبط با علم محض (Science) به نوعی با فیزیک، شیمی و ریاضیات در ارتباط هستند. برای مثال، داروسازی یا فیزیوتراپی را در نظر بگیرید؛ حتی دانشجویان رشتههای مهندسی نیز در هر گرایشی با علوم پایه از جمله فیزیک، زیستشناسی، زمینشناسی و… سروکار دارند. البته لازم است یادآور شوم که متقاضیان رشته شیمی، به طور کلی بیش از سایر رشتههای علوم پایه هستند.
این استاد دانشگاه علوم و تحقیقات در ادامه به موضوع بازار کار رشتههای علوم پایه پرداخت و در پاسخ به این پرسش که در سیاستهای آموزشی کشور چه اقداماتی برای بهبود بازار کار این رشتهها انجام شده است، گفت: یکی از مهمترین اقدامات در این زمینه، ایجاد رشتههای جدید و متنوع کردن گرایشها در حوزه علوم پایه است؛ از جمله رشتههایی مانند نانوشیمی، فیتوشیمی و… . این رویکرد باعث شد تا دانشجویان حق انتخاب بیشتری داشته باشند و بتوانند علاوه بر شیمی آلی، گرایشهایی مانند شیمی کاربردی یا شیمی معدنی را نیز انتخاب کنند. با این حال، فارغالتحصیلان علوم پایه عموماً باید وارد فعالیتهای آزمایشگاهی شوند، اما در ایران چنین اتفاقی به ندرت رخ میدهد. کمبود تجهیزات آزمایشگاهی و مراکز پژوهشی سبب میشود متخصصان فیزیک محض یا شیمی محض ناچار شوند به حوزههای دیگری روی بیاورند.
او با اشاره به روند رو به افزایش مهاجرت در میان دانشجویان علوم پایه، در پاسخ به پرسشی درباره وضعیت مهاجرت تحصیلی این گروه توضیح داد: این سؤال بسیار مهمی است. در حال حاضر کشورهای خارجی پذیرش دانشجویان علوم پایه را آسانتر و گستردهتر انجام میدهند؛ از جمله در رشتههایی مانند علوم کامپیوتر که زیرمجموعه علوم ریاضی است. بهویژه از زمانی که هوش مصنوعی فراگیرتر شده، آمار مهاجرت در این حوزهها رو به افزایش است.
وی در ادامه درباره تبعات روبهافول رفتن علوم پایه در کشور توضیح داد: همانطور که در آغاز نیز تأکید کردم، علوم پایه جزء اساسی بسیاری از رشتههای دیگر از جمله دندانپزشکی، فیزیوتراپی و… است. به این معنا که اگر علوم پایه تضعیف شود و دانشجویان کمتری وارد این حوزهها شوند، تحقیقات و پژوهش در بسیاری از صنایع، از جمله داروسازی، نفت، پلیمر و… عملاً متوقف خواهد شد. بهطور کلی، با ضعف علوم پایه، روند نوآوری در بسیاری از رشتهها نیز دچار رکود میشود.
این پژوهشگر حوزه شیمی سپس به راهکارهای عملی و اجرایی برای احیای علوم پایه در کشور پرداخت و عنوان کرد: پیش از هر چیز، لازم است سیاستها و تصمیمهای آموزشی به سمتی حرکت کند که جایگاه علوم پایه برای متقاضیان و محصلان، همانند رشتههای پرطرفداری چون فنیمهندسی، بهدرستی شناخته شود. مهمتر از این، باید توجه ویژهای به مراکز تحقیقاتی و آزمایشگاهها داشت؛ بهگونهای که یک فارغالتحصیل شیمی یا فیزیک مطمئن باشد پس از پایان تحصیل میتواند در این مراکز مشغول به کار شود.
لاریجانی در ادامه افزود: در حال حاضر بسیاری از آزمایشگاهها و لابراتوارهای شیمی و فیزیک به دلیل تحریمهای ظالمانه با کمبود امکانات روبهرو هستند. به عنوان نمونه، در بخش تخصصی رشته خودم، شیمی، دسترسی به مواد اولیه برای شیمیدانان بسیار محدود شده است. برای مثال، دستگاه NMR (طیفسنج مغناطیسی هستهای) که از ابزارهای تخصصی و ضروری شیمیدانان به شمار میرود، تنها توسط آمریکا تولید میشود و به دست ما نمیرسد. مشکل دیگر این است که ما در کشور متخصصان و دانشآموختگانی مسلط به دانش روز در رشتههای علوم پایه تربیت کردهایم، اما تجهیزات و ابزار لازم برای بهکارگیری توان علمی آنان فراهم نیست.
این استاد دانشگاه در رشته شیمی، در پایان به دغدغههای مهم اساتید و دانشجویان علوم پایه اشاره کرد و بهعنوان فردی که سالها در بطن این حوزه فعالیت داشته، توضیح داد: یکی از مهمترین دغدغههای کنونی ما اساتید ـ که در عین حال میتوان آن را راهکاری برای احیای علوم پایه نیز دانست ـ ایجاد امید و انگیزه در دانشجویان و فعالان این رشتههاست. وقتی منِ استاد نتوانم به دانشجو انگیزه بدهم، بهتدریج دورنمای روشنی از آینده هم برای او ترسیم نخواهم کرد.
او ادامه داد: علاوه بر این، بهروز بودن دانش اساتید از دیگر ضرورتهای مهم است. لازم است با حمایتهای دولتی، اساتید و دانشجویان رشتههای علوم پایه بتوانند برای تبادل دانش روز دنیا به دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی کشورهای دیگر سفر کنند و با دستاوردهای علمی جدید آشنا شوند.
انتهای پیام/
