سربازی در ایران؛ گذار از اجبار به انتخاب هوشمندانه

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، خدمت وظیفه عمومی، همواره به عنوان یکی از ارکان کلیدی امنیت ملی و دفاع همه‌جانبه در ایران شناخته شده است. ساختاری که در طول دهه‌ها، بخش قابل توجهی از توان انسانی کشور را در چارچوبی نظام‌مند به‌کار گرفته و نقش مهمی در آموزش نظم، مسئولیت‌پذیری و توان دفاعی ایفا کرده است.

با این حال، تغییرات اجتماعی، تحولات فناورانه و نیاز به بهره‌گیری بهینه از منابع انسانی به‌ویژه نخبگان، باعث شده تا بازتعریف این ساختار مورد توجه کارشناسان، جوانان و سیاست‌گذاران قرار گیرد. بسیاری از صاحب‌نظران بر این باورند که می‌توان با حفظ اصل خدمت نظام وظیفه، آن را در مسیری حرفه‌ای، کارآمد و متناسب با نیازهای روز جامعه هدایت کرد.

ضرورت همگام‌سازی ساختار سربازی با تحولات اجتماعی و علمی

ساختار سنتی و مبتنی بر اجبار در نظام وظیفه، هرچند تا حدی پاسخگوی نیازهای گذشته بوده، اما امروزه در مواجهه با شرایط نوین کشور، نیازمند بازنگری است. الگوی سربازی حرفه‌ای و داوطلبانه که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته پیاده‌سازی شده، می‌تواند مدلی الهام‌بخش برای ارتقاء کیفیت خدمت نظامی در ایران باشد.

در این مدل، افراد با انگیزه و علاقه‌مندی، به‌عنوان نیروهای متخصص وارد نیروهای مسلح می‌شوند؛ با حقوق کافی، بیمه، حمایت اجتماعی، و فرصت‌های رشد مهارتی که نه تنها بار روانی و اقتصادی بر دوش خانواده‌ها را کاهش می‌دهد، بلکه به یک فرصت برای ارتقاء فردی و تقویت بنیه دفاعی کشور نیز تبدیل می‌شود.

چالش‌ها و فرصت‌ها؛ از حقوق سربازان تا مسیرهای ویژه برای نخبگان

یکی از چالش‌های مهم ساختار فعلی، وضعیت اقتصادی سربازان است. حقوق پایین، نبود پوشش‌های بیمه‌ای کافی و فشارهای معیشتی، موجب شده بسیاری از خانواده‌ها دوران سربازی فرزندان خود را با نگرانی طی کنند. این در حالی‌ست که هرگونه بهبود در این حوزه، می‌تواند رضایت‌مندی و انگیزه خدمت را افزایش دهد.

از سوی دیگر، با وجود تلاش‌هایی برای حمایت از نخبگان علمی از طریق پروژه‌های تحقیقاتی جایگزین خدمت، همچنان نیاز به ایجاد یک سازوکار شفاف‌تر، سریع‌تر و فراگیرتر احساس می‌شود. بسیاری از نخبگان به دلیل پیچیدگی فرایندها یا نبود ضمانت‌های مشخص، مسیر مهاجرت را انتخاب می‌کنند، در حالی که با اصلاح این روندها، می‌توان آنان را در مسیر پیشرفت علمی کشور حفظ کرد.

الگوی حمایت متفاوت؛ ورزشکاران قهرمان و نخبگان علمی

تصویب قوانین حمایتی برای قهرمانان ورزشی و معافیت آن‌ها از سربازی، گامی مثبت در جهت ارج نهادن به افتخارآفرینان ملی است. با این حال، ضروری‌ست نگاهی متوازن نیز به نخبگان علمی صورت گیرد؛ افرادی که دستاوردهای آنان در حوزه‌های پژوهشی، پزشکی، فناوری و صنعت می‌تواند به تقویت زیرساخت‌های کشور منجر شود.

ایجاد الگوهای حمایتی مشابه برای این دسته از نخبگان، نه تنها باعث افزایش انگیزه آن‌ها خواهد شد، بلکه از خروج بی‌رویه سرمایه انسانی جلوگیری کرده و به تحقق اهداف سند چشم‌انداز کشور کمک خواهد کرد.

در همین رابطه سردار رحمان علیدوست، رئیس سازمان نظام وظیفه کشور در پاسخ به سوال خبرنگار آنا گفت: تا این لحظه قانون تمهیداتی را برای معافیت نخبگان علمی از خدمت سربازی نیندیشیده است و این افراد می‌توانند در قالب انجام پروژه‌های علمی به بخش‌های نظامی کشور خدمت کنند. 

راهکارهای پیشنهادی؛ گامی به سوی یک نظام وظیفه هوشمندانه

کارشناسان معتقدند، گذار از سربازی اجباری به سوی سربازی حرفه‌ای و ترکیبی، می‌تواند مسیری هوشمندانه و عملیاتی باشد. در این مدل پیشنهادی:

بخشی از نیروها به‌صورت حرفه‌ای، استخدام رسمی شده و با مزایای کامل در خدمت نیروهای مسلح قرار می‌گیرند؛

بخشی دیگر از جوانان، بر اساس تخصص خود در قالب پروژه‌های ملی، پژوهشی یا صنعتی به کشور خدمت می‌کنند؛

نخبگان علمی و مخترعان نیز، با سازوکارهای شفاف، در مسیر خدمت جایگزین علمی قرار می‌گیرند؛

و در نهایت، امکان انتخاب داوطلبانه برای گروهی از مشمولان فراهم می‌شود که تمایل دارند به‌طور کامل در مسیر نظامی‌گری رشد کنند.

در پایان باید گفت، سربازی، به عنوان یک وظیفه ملی و نماد مشارکت جوانان در دفاع از کشور، همچنان جایگاه خود را حفظ کرده است. اما برای تداوم این مشارکت، لازم است ساختارها به‌روز شوند، مشوق‌ها منطقی‌تر طراحی شوند و ظرفیت‌های انسانی کشور، به شکلی هوشمندانه مورد استفاده قرار گیرند.