وقف باید از مدل سنتی عبور کند و با مشارکت مردم تقویت شود

به گزارش خبرگزاری آنا، حجت الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه وقف یک مسئله فقهی است که همواره مورد توجه  علاقه‌مندان بوده، بیان کرد که سازمان اوقاف به عنوان نهاد مسئول، موظف به رعایت کامل احکام شرعی وقف است.

مبانی فقهی وقف و وظایف سازمان اوقاف

خسروپناه با تبیین اصول بنیادین وقف، تاکید کرد که اصل مال موقوفه باید حفظ شود و منافع آن به سمت امور خیر هدایت شود، آن هم با رعایت کامل نیت واقف، وی همچنین بر شرایط واقف، از جمله بالغ، عاقل، مالک و غیرمحجور بودن و همچنین مشروعیت و قابلیت شناسایی موقوف‌علیهم (مصرف‌کنندگان وقف) اشاره کرد.

وی افزود: صیغه وقف می‌تواند به صورت کتبی، شفاهی یا عملی جاری شود.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با استناد به آیات قرآنی و روایات متعدد، از جمله نامه ۲۴ نهج البلاغه که به زیبایی توسط امیرالمومنین(ع) در خصوص موقوفات ایشان تبیین شده، خاطرنشان کرد: این آموزه‌های دینی بر حفظ اصل مال و بهره‌گیری مستمر از منافع آن برای امور خیر تاکید دارند. سازمان اوقاف وظیفه خطیر حفاظت از این حریم مقدس را بر عهده دارد و در این راستا موفق عمل کرده است.

حکمرانی وقف: گذار از مدل سنتی به الگوی شبکه‌ای

خسروپناه، با اشاره به تحولات روزافزون، حکمرانی وقف را از جمله مباحث مهم و حیاتی در دوره کنونی دانست و سازمان اوقاف را در این زمینه موفق ارزیابی کرد. وی حکمرانی را فراتر از یک مفهوم صرفاً دولتی و سلسله مراتبی، فرآیندی جامع از سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری، راهبری، اجرا، نظارت و ارزیابی تعریف کرد که در آن حاکمیت نقش تسهیل‌گر و بسترساز را ایفا می‌کند و مردم و نخبگان در اجرای امور مشارکت فعال دارند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با انتقاد از مدل‌های سنتی و سلسله مراتبی حکمرانی که منجر به ناکارآمدی در برخی بخش‌ها شده است، بر جایگزینی آن با حکمرانی شبکه‌ای تاکید کرد. او معتقد است حکمرانی شبکه‌ای، با بهره‌گیری از مشارکت مردم و نخبگان، هوشمندسازی فرآیندها، افزایش اثربخشی و قابلیت درآمدزایی، می‌تواند با کمترین بودجه و امکانات، به بازدهی و اثربخشی چند برابر دست یابد.

دستاورد‌های پنجمین نمایشگاه وقف؛ نمادی از پیشرفت و نوآوری

خسروپناه در ادامه، دستاورد‌های نمایشگاه وقف را در حوزه‌های متنوعی از جمله ترویج قرآن کریم، حفظ مساجد و امامزادگان، توسعه علم و فناوری، ارتقاء سلامت و پزشکی، تامین امنیت غذایی، نخبه‌پروری و آموزش ایتام، بسیار ارزشمند و قابل توجه برشمرد. وی با اشاره به ساماندهی هوشمند بیش از ۲۱۶ هزار موقوفه در کشور، آن را یکی از اقدامات موفق سازمان اوقاف خواند.

خسروپناه با اشاره به نقش محوری امامزادگان در فعالیت‌های وقف، تصریح کرد که امروزه این بقاع متبرکه صرفاً مکان‌هایی برای زیارت نیستند، بلکه به مراکز فعالی برای ارائه خدمات فرهنگی و اجتماعی تبدیل شده‌اند. وی تاکید کرد که بخش عمده این فعالیت‌ها، از جمله ترک اعتیاد، کمک به محرومین و درمان بیماران، با اتکا به مشارکت‌های مردمی و نه بودجه صرف سازمان اوقاف انجام می‌شود.

 او افزود: اوقاف مسئولین سازمان درون امامزاده تسهیلگری می‌کنند، راهبری می‌کنند و مردم را مشارکت می‌دهند.

وقف؛ سرمایه‌ای برای آینده علم و فناوری

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در تشریح اقدامات سازمان اوقاف، ارتباط میان وقف و علم و فناوری را یکی از مهم‌ترین دستاورد‌های این سازمان دانست و گفت: ممکن است برخی بپرسند که اوقاف چه ارتباطی با علم و فناوری دارد در حالی که بخش مهمی از نیت‌های واقفان در طول تاریخ به حوزه علم و آموزش اختصاص داشته است.

وی با بیان اینکه بخش مهمی از نیت‌ واقف‌ها در طول تاریخ به حوزه علم اختصاص داشته، تاکید کرد که در دنیای امروز، این نیت‌ها باید به سمت حوزه‌های نوینی، چون هوش مصنوعی، فناوری‌های کوانتومی و پزشکی هدایت شود.

وی با تأکید بر ضرورت روزآمدسازی این نیت‌ها ادامه داد: در دنیای امروز، نیت واقف‌ها باید به سمت حوزه‌های نوینی، چون هوش مصنوعی، فناوری‌های کوانتومی و علوم پزشکی هدایت شود تا بتوانیم پاسخگوی نیاز‌های نوین جامعه باشیم.

حجت الاسلام خسروپناه در تشریح دستاورد‌های سازمان اوقاف، به یازده محور اصلی اشاره کرد که شامل حفظ و احیای مساجد و امامزادگان: با محوریت مشارکت فعال مردمی، خدمات اجتماعی و فرهنگی در امامزادگان: شامل ترک اعتیاد، کمک به نیازمندان و درمان بیماران، حمایت از علم و فناوری: هدایت وقف به سمت حوزه‌های نوینی، چون هوش مصنوعی، کوانتوم و پزشکی، حوزه سلامت و پزشکی: اجرای نیات واقفان در زمینه ارتقاء سلامت، امنیت غذایی: استفاده از علم و فناوری برای افزایش تولیدات کشاورزی، دامی و آبزی، پدافند غیرعامل: اقدامات صورت گرفته در این زمینه، نخبه‌پروری: حمایت از استعداد‌های درخشان در سطوح دانش‌آموزی، دانشگاهی و حوزوی، ساماندهی امور موقوفات: هوشمندسازی و تنظیم‌گری بیش از ۲۱۶ هزار موقوفه در کشور، معرفی واقفان: زنده نگه داشتن یاد و نام واقفان در طول تاریخ، دانشگاه معارف اسلامی و علوم قرآنی: تربیت عالم، قرآن‌شناس و فرهیخته و پرورش و آموزش ایتام: رسیدگی به امور کودکان بی‌سرپرست بودند.

حکمرانی وقف: الگوی موفق تسهیل‌گری و مشارکت

خسروپناه، با طرح این پرسش که آیا این یازده دستاورد، مصداق بارز الگوی حکمرانی وقف است و آیا در آن، تسهیل‌گری، راهبری و هدایتگری از سوی سازمان اوقاف و مشارکت مردم لحاظ شده است، بر نقش هدایتگری ولی فقیه و مقام معظم رهبری در این مسیر تاکید کرد. وی اظهار امیدواری کرد که این رویکرد، الگویی موفق برای پیشبرد اهداف عالی نظام جمهوری اسلامی ایران باشد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در پایان سخنان خود در پنجمین نمایشگاه دستاورد‌های وقف، بر جنبه‌های عینی و عملیاتی الگوی حکمرانی وقف تاکید کرد و آن را نمونه‌ای برجسته از همکاری میان نخبگان، مردم و نهاد وقف برای دستیابی به پیشرفت‌های چشمگیر در حوزه‌های مختلف دانست. وی ضمن اشاره به اینکه بسیاری از دستاورد‌های نمایشگاه، حاصل تلاش نخبگانی است که لزوماً کارمند سازمان اوقاف نیستند، تصریح کرد که این نهاد ارزشمند با نقش تسهیل‌گری، حمایت و پشتیبانی خود، زمینه را برای تولید دستگاه‌های درمانی پیشرفته مانند دستگاه درمان سرطان و همچنین ابزار‌های پزشکی نوین فراهم آورده است.

مشارکت نخبگان و مردم؛ کلید دستیابی به دستاورد‌های نوین

خسروپناه با تأکید بر اهمیت مشارکت نخبگان در حوزه‌هایی همچون کشاورزی و همچنین لزوم مشارکت عمومی در این بخش، به مقوله هوشمندسازی و ساماندهی هوشمند موقوفات اشاره کرد. او این دستاورد را ابزاری قدرتمند برای مدیریت مؤثر و افزایش اثربخشی وقف دانست و گفت: رئیس سازمان حتی اگر در دفتر خود بنشیند و به استان‌های مختلف سفر نکند ــ که البته خوشبختانه معمولاً اهل بازدید‌های میدانی هستند. با استفاده از همین ساماندهی هوشمند می‌تواند دریابد در کدام منطقه موقوفه درآمدزایی داشته یا نداشته است، کجا مشکل اسناد برطرف شده و کجا همچنان نیاز به پیگیری وجود دارد.

استاد خسروپناه افزود: ساماندهی هوشمند علاوه بر کمک به مدیریت موقوفات، در امر درآمدزایی نیز نقشی بسزا ایفا می‌کند.

الگویی نوین از حکمرانی وقف

وی با اشاره به بازدید خود از نمایشگاه دستاورد‌های سازمان اوقاف تصریح کرد: پنج ویژگی کلیدی حکمرانی مطلوب را محقق می‌سازد: تسهیل‌گری، مشارکت مردمی، هوشمندسازی، اثربخشی و درآمدزایی است. این نکات را پس از مطالعه نظریات مختلف در باب حکمرانی و آموزه‌های اسلامی به صورت مکتوب درآورده‌ام و نمایشگاه وقف، مصداق عینی و واقعی این مباحث را به نمایش گذاشته است.

خسروپناه با اذعان به اینکه برخی پروژه‌ها در آغاز راه نیازمند تقویت هستند و برخی دیگر در میانه مسیر به نتایج مطلوب و دستاورد‌های ملموس از جمله تولید و درآمدزایی رسیده‌اند، تأکید کرد: در مجموع، می‌توان گفت یک الگوی نوین حکمرانی وقف در این نمایشگاه به‌خوبی قابل مشاهده بود؛ الگویی که تلفیقی از تجربه‌های علمی و آموزه‌های دینی است و می‌تواند مبنای توسعه پایدار موقوفات قرار گیرد.

دعوت به الگودهی از حکمرانی وقف در سایر دستگاه‌ها

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ابراز امیدواری کرد که این الگوی حکمرانی در سایر دستگاه‌های کشور نیز مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

وی با اشاره به حوزه‌هایی همچون انرژی پاک، میکروالکترونیک و فناوری‌های کوانتومی که نیازمند تلاش و سرمایه‌گذاری بیشتری هستند، تصریح کرد: چنانچه همین الگوی حکمرانی در حوزه امنیت غذایی و رضایت کشاورزی نیز به کار گرفته شود، بسیاری از گره‌ها و مشکلات موجود گشوده خواهد شد و زمینه ارتقای بهره‌وری و توسعه پایدار فراهم می‌شود.

 خسروپناه در پایان، ابراز امیدواری کرد که قدم‌های بزرگ‌تری برای پیشرفت کشور برداشته شود.