میراث علمی و نوآوری‌های آینده ایران در زیست‌شناسی
زیست‌شناسی در ایران داستانی کهن دارد. ابن‌سینا با نگارش قانون در طب، مفاهیم پیشرفتهای در آناتومی، فیزیولوژی، و درمان بیماری‌ها ارائه کرد که تا قرن هفدهم در اروپا تدریس می‌شد. او با تشریح عملکرد قلب و گردش خون، گامی بزرگ در زیست‌شناسی نظری برداشت.
پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، ایران با تأسیس مراکز تحقیقاتی مانند مؤسسه رازی (واکسن‌سازی) و پژوهشگاه رویان (زیست‌فناوری)، وارد مرحله جدیدی شد. بر اساس گزارش Scimago Journal & Country Rank ایران با بیش از ۱۲۵۰۰ مقاله زیست‌شناسی در سال ۲۰۲۲، رتبه اول خاورمیانه و جایگاه ۱۷ جهانی را کسب کرده است. این رشد نتیجه سرمایه‌گذاری در آموزش عالی، تأسیس بیش از ۱۰۰ آزمایشگاه تخصصی، و تربیت سالانه هزاران متخصص زیست‌شناسی است.
سلول‌های بنیادی و مهندسی بافت: بازسازی زندگی
تحقیقات سلول‌های بنیادی در ایران، به‌ویژه در پژوهشگاه رویان، شهرتی جهانی دارد. سلول‌های بنیادی به دلیل توانایی تمایز به انواع سلول‌ها (مثل عصبی، قلبی، یا استخوانی)، کلید درمان بیماری‌های صعب‌العلاج هستند. ایران در این حوزه به دستاورد‌های چشمگیری رسیده است. طبق گزارش Stem Cell Research & Therapy در سال ۲۰۲۴ ایران یکی از ۵ کشور در حال توسعه است که کارآزمایی‌های بالینی سلول‌درمانی را برای بیماری‌هایی مانند آرتروز، آسیب‌های نخاعی، و پارکینسون انجام داده است. برای مثال، در سال ۱۴۰۲، درمان آرتروز زانو با سلول‌های بنیادی مزانشیمی در بیمارستان شریعتی تهران با موفقیت انجام شد و بیش از ۷۰ درصد بیماران بهبود قابل‌توجهی گزارش کردند.
ایران در توسعه «اسکلت‌های زیستی سه‌بعدی»، برای بازسازی بافت‌های پیچیده مانند غضروف و قلب پیشتاز است. این فناوری، که از پلیمر‌های زیست‌سازگار استفاده می‌کند، امکان بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده بدون نیاز به پیوند را فراهم کرده است.
همچنین محققین ایرانی در حال بررسی استفاده از سلول‌های بنیادی القایی (iPSCs) برای مدل‌سازی بیماری‌های ژنتیکی هستند، که می‌تواند به کشف دارو‌های جدید کمک کند.
بیوتکنولوژی در ایران به ابزاری برای حل چالش‌های پزشکی و کشاورزی تبدیل شده است. فناوری CRISPR-Cas۹، که امکان ویرایش دقیق ژن‌ها را فراهم می‌کند، در ایران برای درمان بیماری‌های ژنتیکی مانند «تالاسمی ماژور» و «هموفیلی» استفاده می‌شود.
دانشمندان ایرانی بیش از ۲۰ داروی بیوتکنولوژیک، از جمله اینترفرون (Interferon) برای هپاتیت C و آنتی‌بادی‌های مونوکلونال (Monoclonal antibodies) برای‌ام‌اس، تولید می‌کند. طبق آمار وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۳، ۹۵ درصد نیاز دارویی کشور در این حوزه به‌صورت داخلی تأمین می‌شود، که صرفه‌جویی سالانه ۵۰۰ میلیون دلاری به همراه داشته است.
ایران با راه‌اندازی پایگاه داده ژنومی جمعیت ایرانی (Iranome)، اطلاعات ژنتیکی بیش از ۸۰۰۰ نفر را جمع‌آوری کرده است. این پروژه به شناسایی جهش‌های مرتبط با بیماری‌های بومی کمک می‌کند و در پزشکی شخصی‌سازی‌شده کاربرد دارد.
مقاوم‌سازی در برابر بحران‌های زیستی
ایران با چالش‌های زیست‌محیطی مانند خشکسالی و کاهش منابع آبی مواجه است. بیوتکنولوژی کشاورزی راه‌حلی برای این مشکلات ارائه کرده است. از جمله غنی‌سازی غذایی که منجر به تولید گیاهانی با ارزش تغذیه‌ای بالا، مانند ذرت غنی‌شده با پروتئین و برنج حاوی ویتامین A، به بهبود امنیت غذایی کمک کرده است. همچنین بیوریمیدیشن (Bioremediation) یا پاکسازی زیستی، استفاده از میکروارگانیسم‌ها برای پاکسازی خاک‌های آلوده به نفت و فلزات سنگین، یکی از نوآوری‌های ایران است. این روش در مناطق نفت‌خیز خوزستان با موفقیت اجرا شده و تا ۸۰ درصد آلودگی‌ها را کاهش داده است.
پزشکی مولکولی و «ایمونوتراپی»: نبرد با سرطان
ایمونوتراپی (Immunotherapy)، که سیستم ایمنی را برای مبارزه با سرطان فعال می‌کند، در ایران به پیشرفتهای بزرگی از جمله روش «CAR-T Cell Therapy» که سلول‌های ایمنی بیمار را برای هدف‌گیری سلول‌های سرطانی بازمهندسی می‌کند و در درمان لوسمی لنفوبلاستیک حاد (ALL) در ایران آزمایش شده؛ رسیده است. همچنین استفاده از مهارکننده‌های پروتئینی مثل مهارکننده‌های (EGFR) در درمان سرطان ریه و پستان، نمونه‌ای از پیشرفتهای ایران در پزشکی مولکولی است.
ایران، ستاره‌ای در آسمان زیست‌شناسی
روز ملی زیست‌شناسی، فرصتی است برای جشن گرفتن دستاورد‌های ایران: از درمان سرطان با ایمونوتراپی تا مقاوم‌سازی کشاورزی با گیاهان تراریخته. این پیشرفت‌ها نه‌تنها چالش‌های داخلی را حل کرده‌اند، بلکه ایران را به الگویی برای کشور‌های در حال توسعه تبدیل کرده‌اند. با رفع موانع، افزایش سرمایه‌گذاری، و تقویت همکاری‌های بین‌المللی، ایران می‌تواند آینده زیست‌شناسی را نه‌تنها در منطقه، بلکه در جهان شکل دهد.
انتهای پیام/
