دیپلماسی چندلایه ایران و تعامل با روسیه در سایه مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا

به گزارش خبرگزاری آنا، سخنگوی وزارت امور خارجه اعلام کرد که سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه کشورمان، در اواخر همین هفته سفری از پیش برنامه‌ریزی شده به مسکو خواهد داشت. این سفر، که با هدف گفت‌و‌گو درباره آخرین تحولات مرتبط با روند مذاکرات مسقط صورت می‌گیرد، در چارچوب دیپلماسی فعال ایران و تلاش برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های منطقه‌ای در آستانه دور دوم مذاکرات قابل توجه است.

مذاکرات غیرمستقیم چند روز پیش میان ایران و آمریکا در عمان هر چند از سمت دو طرف مثبت ارزیابی شد، اما سفر عراقچی به مسکو چند روز مانده به دور دوم این مذاکرات، بیانگر آن است که ایران کل روابط خارجی خود را به محور مذاکره با آمریکا محدود نکرده و سیاست خارجی را در چارچوب‌های متنوع‌تر پیش می‌برد. چنین رویکردی به معنی ایجاد فرصت‌های متعدد در دیپلماسی کشور است و از تکیه صرف بر یک گزینه یا وابسته شدن به نتیجه مذاکرات خاص، جلوگیری می‌کند.

اهمیت سفر عراقچی به مسکو: ایران گزینه دیگری هم دارد

اول اینکه این سفر از منظر دیپلماتیک به شدت قابل توجه است. از یک‌سو، حضور عراقچی در مسکو پیام روشنی به طرف‌های بین‌المللی ارسال می‌کند: ایران برای پیگیری منافع ملی خود، همه ابزار‌های دیپلماتیک در دسترس را به کار خواهد گرفت و به هیچ عنوان سیاست خارجی کشور تحت‌الشعاع یک مسیر یا محور محدود نخواهد شد. چنین رفتاری بیانگر انعطاف‌پذیری ایران در استفاده از گزینه‌های مختلف دیپلماتیک است و به نوعی نقش «پلن بی» را برای کشور ایفا می‌کند.

دوم اینکه در شرایطی که مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا در عمان جریان دارد و چشم‌انداز توافق در کوتاه‌مدت مشخص نیست، سفر به روسیه نشان می‌دهد که ایران همچنان از ظرفیت‌های منطقه‌ای و روابط نزدیک با دوستان و متحدان خود همچون چین و روسیه استفاده می‌کند. این سیاست ضمن ایجاد مسیر‌های جایگزین، به تقویت موقعیت ایران در عرصه منطقه‌ای و جهانی کمک می‌کند.

در نهایت هم اینکه، سفر عراقچی نشان‌دهنده آن است که سیاست خارجی ایران ابعاد متنوع و چندلایه‌ای دارد. تجربه مذاکرات طولانی و محدود در برجام نشان داد که تمرکز صرف بر یک محور مذاکره‌ای، مانند گفت‌و‌گو با غرب، می‌تواند پیامد‌های منفی از جمله پسرفت اقتصادی و ایجاد ابهام در روابط با اعضای نزدیک و همسو مانند روسیه و چین را به همراه داشته باشد. امروز، فعال‌سازی مسیر‌های چندگانه و موازی در دیپلماسی ایران، تلاش برای جلوگیری از تجربیات تلخ گذشته است.

نقش و پیام در روابط دوجانبه و منطقه‌ای

سفر عراقچی به مسکو نه‌تنها برای بررسی تحولات مرتبط با مذاکرات مسقط، بلکه برای تقویت تعاملات با کشور استراتژیکی همچون روسیه، اهمیت دارد. رابطه ایران و روسیه دارای پیچیدگی‌های تاریخی است و هر دو کشور با وجود اختلاف‌نظر‌هایی در برخی زمینه‌ها، در بزنگاه‌های حساس می‌توانند از ظرفیت‌های مشترک یکدیگر برای پیشبرد اهداف راهبردی بهره ببرند.

نباید فراموش کرد که روسیه و چین در تحولات کلیدی منطقه‌ای همچون بحران سوریه، همکاری‌های نظامی و استراتژیک، و مقابله با تروریسم نقش اساسی ایفا کرده‌اند و روابط دو کشور به‌ویژه در حوزه امنیتی و انرژی به نقاط قابل توجهی رسیده است. سفر عراقچی فرصتی برای تبادل دیدگاه‌های سیاسی و امنیتی میان دو کشور فراهم می‌آورد و نمایانگر آن است که ایران برای ایجاد توازن منطقه‌ای، همچنان به روابط با قدرت‌های منطقه‌ای و غیر غربی نیز توجه ویژه دارد. چنین تعاملاتی، ضمن افزایش انعطاف‌پذیری ایران در عرصه بین‌المللی، قدرت چانه‌زنی تهران در مذاکرات آینده و سایر تعاملات دیپلماتیک را نیز تقویت می‌کند.

تأثیر بر روابط با کشور‌های همسو

یکی از پیام‌های مهم این سفر برای کشور‌های منطقه و همسو با ایران، ارسال سیگنال روشن از تداوم تعامل فعال ایران با متحدان شرقی و منطقه‌ای است. تجربه تاریخی نشان داده است که در زمان مذاکرات برجام، برخی کشور‌های نزدیک به ایران نظیر چین، روسیه و حتی برخی کشور‌های عربی احساس کردند که اولویت ایران تنها بر دیپلماسی با غرب متمرکز شده است. این مساله در مواردی باعث ایجاد نوعی سردی یا بی‌اعتمادی در روابط میان تهران و این کشور‌ها شد.

در شرایط کنونی، سفر عراقچی به مسکو نشان می‌دهد که مسیر دیپلماسی ایران به هیچ عنوان در گرو نتیجه مذاکرات با آمریکا یا اروپا نیست و تهران آماده است از ظرفیت‌های راهبردی کشور‌های نزدیک بهره‌برداری کند. این پیام، نه‌تنها کشور‌های همسو را از فضای ابهام بیرون می‌آورد، بلکه می‌تواند به بازسازی اعتماد در این روابط کمک کند و زمینه‌ساز همکاری‌های گسترده‌تر اقتصادی، سیاسی و امنیتی شود.

دیپلماسی تنوع‌بخش نیاز به برنامه بلندمدت دارد

سفر عراقچی می‌تواند نمونه موفقی از سیاست تنوع‌بخشی در دیپلماسی ایران باشد. چنین رویکردی نیازمند برنامه‌ریزی منسجم و بلندمدت است تا بتواند تعادل و پویایی در روابط خارجی کشور را تضمین کند. در این مسیر، چند محور کلیدی قابل توجه است:

۱. تقویت روابط با قدرت‌های آسیایی:

چین و هند دو قدرت بزرگ آسیایی هستند که ظرفیت‌های فراوانی برای تعامل با ایران دارند. چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان و یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری ایران نقشی اساسی در بی‌اثر کردن تحریم‌های غرب ایفا می‌کند. هند نیز به عنوان قدرت نوظهور منطقه‌ای، روابط تاریخی و استراتژیک با ایران داشته و در حوزه‌هایی نظیر انرژی و حمل‌ونقل ظرفیت‌های گسترده‌ای برای همکاری وجود دارد. روابط با این دو کشور باید به صورت مداوم و در سطح بالا پیگیری شود.

۲. همکاری با کشور‌های عربی و تقویت روابط با عربستان:

ایران و عربستان به دلیل تاثیرگذاری در جغرافیای سیاسی منطقه، نیازمند گفت‌و‌گو‌های بیشتر برای تقویت روابط دیپلماتیک هستند. مذاکرات با کشور‌های عربی نیز، نه‌تنها در کاهش اختلافات منطقه‌ای بلکه در تقویت همکاری‌های اقتصادی و سیاسی، تاثیر چشم‌گیری خواهد داشت.

۳. توجه به کشور‌های نوظهور اقتصادی نظیر برزیل:

برزیل، اندونزی، آفریقای جنوبی و دیگر قدرت‌های نوظهور جهانی به عنوان بازیگران جدید اقتصادی، ظرفیت‌های فراوانی برای تعامل سازنده با ایران دارند. ایجاد روابط اقتصادی استراتژیک با چنین کشورهایی، تنوع گزینه‌های ایران در دیپلماسی را افزایش می‌دهد و محور‌های جدیدی برای پیشبرد منافع ملی تعریف می‌کند.

۴. سیاست برجسته منطقه‌ای با محوریت خاورمیانه:

خاورمیانه و آسیای مرکزی، به عنوان همسایگی ایران، می‌تواند مرکز ثقل تعاملات سیاسی و اقتصادی ایران باشد. کشور‌های همسایه نظیر عراق، افغانستان و پاکستان، به خاطر روابط جغرافیایی و فرهنگی نزدیک، پتانسیل فوق‌العاده‌ای دارند و تقویت روابط با آنها، مستقیماً به بهبود امنیت و توسعه مناطق پیرامونی ایران کمک می‌کند.

فرجام سخن

سفر عراقچی به مسکو، جدای از گفت‌و‌گو درباره تحولات مذاکرات مسقط، حامل پیام‌های بزرگ و چندلایه‌ای در عرصه دیپلماسی ایران است. این سفر نه تنها تاکید بر اهمیت روابط با قدرت‌های سنتی مانند روسیه دارد، بلکه برنامه‌ریزی برای ایجاد تنوع در سیاست خارجی را نمایان می‌کند. چنین روندی بیانگر آن است که ایران تمامی ابزار‌های دیپلماتیک موجود را به کار خواهد گرفت و سیاست خارجی خود را به یک مسیر محدود نخواهد کرد.

در شرایطی که مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا در عمان پیش می‌رود، دیدار و رایزنی عراقچی با مقامات روسیه نمونه‌ای از سیاست چندجانبه‌گرایی ایران است؛ سیاستی که نه‌تنها فرصت‌های جایگزین ایجاد می‌کند، بلکه پیام اطمینان‌بخشی به کشور‌های همسو و منطقه‌ای ارسال می‌کند. از سوی دیگر، این اقدام سیگنال واضحی است به طرف‌های مذاکره‌کننده غربی که ایران قادر است به صورت مستقل مسیر‌های دیپلماتیک خود را دنبال کند و فشار‌های احتمالی را مدیریت نماید.

با ادامه این روند بهتر آن است که سیاست تنوع‌بخشی در دیپلماسی، به عنوان یک راهبرد بلندمدت مورد توجه وزارت امور خارجه قرار گیرد. همکاری گسترده‌تر با قدرت‌های شرقی، ارتقای روابط با کشور‌های منطقه و ورود به عرصه تعاملات با کشور‌های نوظهور اقتصادی می‌تواند نقشه راه سیاست خارجی ایران را گسترش دهد. ایران با چنین استراتژی‌ای، نه تنها وابستگی به نتایج محدود را کاهش می‌دهد، بلکه جایگاه خود را در نظام بین‌المللی تقویت خواهد کرد و به بازیگری مهم‌تر در عرصه جهانی تبدیل خواهد شد.