هشدار طهرانچی نسبت به خطر ناترازی نیروی انسانی و بی‌توجهی به رشته‌های استراتژیک
به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، در طلیعه سال ۱۴۰۴ و در دیدار نوروزی که با حضور اعضای هیات علمی، کارکنان و مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی به صورت حضوری و مجازی در سراسر کشور برگزار شد، دکتر محمدمهدی طهرانچی، رئیس این دانشگاه، ضمن تبریک سال نو و گرامیداشت یاد و خاطره شهدای گرانقدر انقلاب اسلامی، دفاع مقدس، مدافعان حرم، شهدای خدمت و به‌ویژه رئیس‌جمهور شهید و همچنین کودکان مظلوم غزه که نماد ایستادگی با نثار جان هستند، به تحلیل وضعیت پیش روی دانشگاه و کشور پرداخت.
شکاف دیجیتالی و ضرورت همگامی با سرعت تحولات جهانی
طهرانچی سخنان خود را با اشاره به «شکاف دیجیتالی» به عنوان یکی از شکاف‌های نوین شمال و جنوب آغاز کرد و سرعت تحولات علمی و فناورانه را مورد تأکید قرار داد.
وی گفت: در شرایطی که ما هنوز درگیر مسائل پیش‌پاافتاده‌ای مانند منع استفاده از موبایل در کلاس هستیم، جایزه نوبل به محققان جوانی تعلق می‌گیرد که با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، موفق به شناسایی ساختار پروتئین‌ها شده‌اند. این یک نمونه از روندی است که در دنیا با شتابی باورنکردنی در حال شکل‌گیری است.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی این پرسش محوری را مطرح کرد که آهنگ منحنی یادگیری دانشگاه به عنوان یک سازمان یادگیرنده، در مواجهه با دنیای پرشتاب، متغیر، نامطمئن و مملو از پدیده‌های نوظهور چگونه است؟ ما چقدر متناسب با این تغییرات، در حال تغییر هستیم؟
لزوم پیوند ناگسستنی علم و عمل برای پاسخ به نیاز‌های جامعه
وی با استناد به تأکیدات مقام معظم رهبری در ابتدای سال مبنی بر انس با قرآن و نهج‌البلاغه و همچنین فرمایشات گهربار امیرالمومنین (ع) در خصوص جایگاه قرآن به عنوان «احسن الحدیث» و لزوم تفقه در آن به عنوان «بهار اندیشه»، بر ضرورت حیاتی پیوند میان علم و عمل تأکید کرد.
طهرانچی تصریح کرد: جامعه امروز مالامال از کنش‌ها و عملکرد‌های مردم در مواجهه با تحولات اجتماعی و فناورانه است. سوال اساسی این است که این عمل چقدر متکی بر پشتوانه علمی است و دانشگاه به عنوان کانون تولید علم، چه میزان در ایجاد این پشتوانه نقش‌آفرینی می‌کند؟
وی با اشاره به آیات قرآن کریم که بر هماهنگی میان باور (علم) و کردار (عمل) تأکید دارند، هشدار داد: زمانی که علم مولد نباشد و عمل از پشتوانه علمی ملی تهی باشد، پیشرفت واقعی محقق نخواهد شد.
تحلیل چالش‌های چهارگانه پیش روی کشور در سال ۱۴۰۳
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی سال ۱۴۰۳ را با چهار ویژگی و چالش عمده توصیف کرد و با اشاره به یک دهه تحریم ظالمانه و همه‌جانبه و تأثیر آن بر معیشت مردم، این وضعیت را یک واقعیت تلخ خواند که نیازمند ارائه راهکارهای علمی و عملیاتی برای برون‌رفت است. او پرسید: دانشگاه چگونه مدلی ارائه می‌دهد که سرمایه‌گذاری در تولید برای مردم، جذاب‌تر از سرمایه‌گذاری در ارز، مسکن و طلا باشد؟
طهرانچی با اشاره به بحران‌های جدی در منطقه تمدن‌ساز غرب آسیا (سوریه، لبنان، فلسطین، غزه، یمن)، شکل‌گیری وضعیت امنیتی نوین و پیچیده‌ای را یادآور شد که نیازمند تحلیل دقیق و راهبردی است.
وی جنگ امروز را «جنگ فناورانه» خواند که در آن هوش مصنوعی، موشک‌های هایپرسونیک، پهپاد‌های پیشرفته، فناوری‌های کوانتومی و زیست‌اجتماعی نقش تعیین‌کننده‌ای دارند و دانشگاه نمی‌تواند از این تحولات غافل بماند.
طهرانچی بر تغییر محسوس ذائقه نسل جوان در دو دهه اخیر تأکید کرد و گفت: فضای تربیتی و نگرش جوانان تغییر کرده و علایق اجتماعی جدیدی شکل گرفته است. این پدیده را باید فهمید، درک کرد و برای آن چاره‌اندیشی کرد.
دانایی، توانایی، پایداری و کارآمدی؛ نقشه راه دانشگاه
وی ضمن یادآوری راهبرد‌های مطرح شده در سال‌های گذشته مبنی بر لزوم حرکت دانشگاه از «دانایی‌بخشی» صرف به سمت «توانایی‌بخشی» و همچنین تأکید بر «پایداری و کارآمدی»، بحث محوری امسال را «سرعت تغییر» عنوان کرد. دکتر طهرانچی با الهام از مفاهیم قرآنی «تبدیل» (تغییر سریع و آنی برای دفع خطر) و «تحول» (تغییر تدریجی و تکاملی برای رشد)، اظهار داشت: برخی تغییرات باید سریع و برخی باید در طول زمان اتفاق بیفتند. دانشگاه باید تشخیص دهد که در مواجهه با کدام چالش‌ها نیازمند تبدیل و در کدام موارد نیازمند تحول است.
زنگ خطر ناترازی نیروی انسانی و بی‌توجهی به رشته‌های استراتژیک
مهم‌ترین و نگران‌کننده‌ترین بخش سخنان دکتر طهرانچی به ارائه آمار تکان‌دهنده از وضعیت پذیرش دانشجو در سال تحصیلی ۱۴۰۳ و «ناترازی شدید در تربیت نیروی انسانی» اختصاص داشت. وی با نمایش آمار نشان داد که اقبال عمومی به بسیاری از رشته‌های پایه، علوم انسانی و مهندسی‌های کلیدی به شدت کاهش یافته است.
وی ادامه داد: کل ورودی رشته فیزیک در کشور ۳۵ نفر، کل ورودی رشته ریاضیات (زیربنای هوش مصنوعی و کوانتوم) ۲۷ نفر، کل ورودی زیست‌شناسی گیاهی ۲۱ نفر بوده است. رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ورودی در رشته‌هایی، چون فلسفه، تاریخ، جغرافیا، زبان و ادبیات فارسی بسیار پایین دانست.
دکتر طهرانچی تأکید کرد: حدود ۸۶ درصد کل ورودی‌ها در کمتر از ۶۰ رشته از مجموع ۱۲۹ رشته دانشگاهی متمرکز شده‌اند. این یعنی بسیاری از رشته‌های حیاتی در حال از دست رفتن هستند. علت این است که ذائقه اجتماعی تغییر کرده و جوانان در این رشته‌ها منفعتی (به معنای توانمند شدن و آینده شغلی) احساس نمی‌کنند، زیرا ما نتوانسته‌ایم پیوند لازم را میان علم و عمل و دانایی و توانایی برقرار کنیم. وی هشدار داد که این ناترازی در سرمایه انسانی، برخلاف ناترازی انرژی، قابل جبران سریع با واردات نیست و اصلاح آن نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت (حداقل ۱۵ ساله) از دوران متوسطه است.
لزوم اقدام فوری: پایداری مقدم بر کارآمدی
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به چالش‌های مشابه در نظام آموزشی کشور‌های دیگر مانند ایالات متحده (که منجر به طرح ایده انحلال وزارت آموزش شده است)، این مسئله را یک بحران جهانی خواند. وی با تمثیل زیبای مولانا در مثنوی («اول‌ای جان دفع شر موش کن / وانگهان در جمع گندم جوش کن»)، اولویت اول را «پایداری» نظام دانایی کشور دانست.
طهرانچی گفت: وقتی بخش بزرگی از رشته‌های دانشگاهی در معرض نابودی هستند، اولویت اول، اقدام سریع و تبدیل برای جلوگیری از این فروپاشی است، همان‌گونه که کشاورز برای نجات درخت از آفت، سم‌پاشی را به تأخیر نمی‌اندازد یا فرد برای جلوگیری از تخریب خانه به دلیل نشت لوله، فوراً اقدام می‌کند.
وی افزود: نظام دانایی نیازمند تبدیل برای حفظ بقاست و نظام توانایی نیازمند تحول برای رشد و کارآمدی. ابتدا باید جلوی ضرر را گرفت و پایدار ماند، سپس به دنبال کارآمدی و رشد بود.
دانشگاه نیازمند تحول برای بقا و نقش‌آفرینی
طهرانچی بار دیگر تأکید کرد که دانشگاه برای حفظ جایگاه و ایفای نقش مؤثر در حل مسائل کشور، به‌ویژه بحران‌های اقتصادی، نیازمند یک تغییر رویکرد جدی و سریع است. این تغییر باید متضمن برقراری ارتباط عمیق میان علم و عمل، توجه به نیاز‌ها و ذائقه واقعی جامعه و نسل جوان، توانمندسازی دانشجویان و ارائه مدل‌های علمی کاربردی برای چالش‌های پیش رو باشد تا دانشگاه بتواند همچنان به عنوان نهادی نافع برای مردم و کشور باقی بماند و نقش خود را در پیشرفت و اعتلای ایران اسلامی ایفا کند.
وی با بیان اینکه اول باید بمانیم و سپس کارآمد شویم، تصریح کرد: پایدارسازی اگر با کارآمدسازی همراه نباشد، کامل نمی‌شود. ما برای تأمین منافع ملی، نیازمند درک تحولات اجتماعی و فناورانه و ایجاد تحول در نظام فناوری کشور هستیم.
تبدیل؛ گام اول و فوری تغییر
طهرانچی با اشاره به استعاره‌های برگرفته از طبیعت و فیزیک، مفهوم «تبدیل» را به عنوان یک تغییر سریع، آنی و گاه ناگهانی برای بقا و آغاز حرکت توصیف کرد. وی گفت: همانطور که زمینی خشک با نزول باران ابتدا جنبشی (اهتزت) پیدا می‌کند و سپس به رویش (ربت و انبت) می‌رسد، یا همانند مواد مغناطیسی که در برابر میدان خارجی ابتدا با یک تغییر فاز مرتبه اول (گذار فازی) ساختار خود را تغییر می‌دهند، برخی تغییرات در سیستم‌ها باید آنی و فوری باشند.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با ذکر مثال‌هایی، چون چرخه زندگی کرم ابریشم (تبدیل تخم به کرم و سپس کرم به پروانه) و انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۵۷ به عنوان نمونه‌ای از «تبدیل» نظام، اظهار داشت: بعضی جا‌ها نمی‌توان امروز را به فردا انداخت. دفع ضرر آنی باید باشد. اگر استخری سوراخ شده، باید فوراً جلوی نشت آب را گرفت. اگر تاریخ و ادبیات کشور در معرض خطر است، تغییرات باید سریع باشد.
وی تغییر رویکرد دانشگاه آزاد اسلامی در مواجهه با کرونا و حرکت سریع به سمت آموزش مجازی در اسفند ۱۳۹۸ را نمونه‌ای از یک «تبدیل» ضروری برای بقای دانشگاه دانست و تأکید کرد: اگر آن زمان منتظر تحول آرام می‌ماندیم، دانشگاه باقی نمی‌ماند.
تحول؛ تغییر عمیق و بنیادین برای کارآمدی
دکتر طهرانچی در ادامه، «تحول» را فرآیندی آرام‌تر، اما عمیق، بنیادی و کیفی توصیف کرد که منجر به خلق هویت جدید و کسب منفعت در مواجهه با شرایط محیطی می‌شود. وی با اشاره به تطبیق‌پذیری درختان با شرایط محیطی در میزان تولید برگ و میوه، گفت: تحول، کمال‌بخش تغییر است. همانند تشکیل دولت اسلامی پس از پیروزی انقلاب که یک فرآیند تحولی است.
وی با تأکید بر اینکه تحول نیازمند دانایی و توانایی است، افزود: دانشگاه باید زمین حاصلخیز (بلد طیب) باشد تا منشأ رشد و رویش شود و ارتباط بین علم و عمل برقرار گردد. عمل باید روز به روز کارآمدتر شود.
هوش مصنوعی؛ چالش «تبدیلی» و فرصت «تحولی»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی بخش مهمی از سخنان خود را به تأثیر هوش مصنوعی بر نظام آموزش عالی اختصاص داد و آن را یک «تحول فناورانه» با ابعاد «تبدیلی» فوری دانست. وی هشدار داد: نظام یاددهی و یادگیری در مواجهه با هوش مصنوعی می‌تواند به جایزه نوبل یا تنبلی شناختی منجر شود. ما باید مسیر درست را انتخاب کنیم.
دکتر طهرانچی بر لزوم دو اقدام «تبدیلی» و فوری در این زمینه تأکید کرد: نقش استاد باید به صورت تبدیلی عوض شود. استاد باید از مداومت در یاددهی، به سمت تحریک یادگیری حرکت کند. نمی‌توانیم منتظر تربیت اساتید جدید باشیم؛ همین اساتید باید به سرعت با هوش مصنوعی و کاربرد‌های آن آشنا شوند. باید هوش مصنوعی را به عنوان ابزار مکمل آموزش به رسمیت شناخت، نه جایگزین تفکر. دانشجویان منتظر ما نمی‌مانند و از این ابزار‌ها استفاده می‌کنند. مدیران گروه‌های آموزشی باید فوراً برای تلفیق هوش مصنوعی با روش‌های یادگیری فعال و عمیق در رشته خود فکر کنند.
وی همچنین خواستار تغییر «تبدیلی» در روش‌های ارزیابی و امتحان شد و گفت: اگر همین ترم روش امتحانی عوض نشود، دیر است. شاید لازم باشد به جای ممنوعیت، ورود موبایل به جلسه امتحان را الزامی کنیم و اساتید سوالاتی طرح کنند که پاسخگویی به آنها مستلزم استفاده هوشمندانه از این ابزار‌ها باشد تا مهارت‌های نوشتاری و استدلالی دانشجویان تحلیل نرود.
در کنار این اقدامات فوری، دکتر طهرانچی به سه جنبه «تحولی» در مواجهه با هوش مصنوعی اشاره کرد و ادامه داد: عدالت آموزشی با تاکید بر لزوم سرمایه‌گذاری ملی برای توسعه ابزار‌های هوش مصنوعی داخلی جهت جلوگیری از شکاف دیجیتالی و تحریم‌های احتمالی در دسترسی به سامانه‌های پیشرفته، سواد دیجیتال و مراقبت از سوگیری با آموزش تشخیص سوگیری‌های الگوریتمی و تحریف حقایق توسط هوش مصنوعی که تحت تأثیر خط‌مشی شرکت‌ها و دولت‌ها عمل می‌کنند و اخلاق و فرهنگ با تأکید بر تربیت مبتنی بر خودکنترلی و تقوا به عنوان راهکار اصلی مقابله با چالش‌هایی مانند تقلب با استفاده از هوش مصنوعی باید مدنظر باشد.
دانشگاه؛ پیشران تولید و فرهنگ کار
طهرانچی با اشاره به شعار سال مبنی بر «سرمایه گذاری برای تولید»، مسئولیت دانشگاه در این زمینه را خطیر دانست و گفت: دانشگاه باید در حوزه سیاست‌گذاری علم‌محور نقش‌آفرین باشد و فرهنگ کار و تولید را در میان دانشجویان نهادینه کند.
وی تأکید کرد: دانایی زمانی موتور محرکه تولید است که قابلیت تبدیل به الگوریتم‌های عملی را داشته باشد. دانشگاه باید دانش فنی و راهبردی تولید کند و صلاحیت‌های فنی را به شایستگی‌های رفتاری تبدیل نماید.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی لزوم ایجاد زیرساخت‌های حاکمیتی مانند نظام کارآمد مالکیت فکری، توسعه سامانه‌های تولیدی نوین مبتنی بر هوش مصنوعی، زنجیره ارزش هوشمند و مدل‌های کسب و کار جدید را برای تحقق تولید همه‌جانبه یادآور شد و افزود: دانشگاه آزاد اسلامی با شبکه حقیقی گسترده خود می‌تواند دانش را به بازار تبدیل کند، فرهنگ نوآوری را به مزیت رقابتی پیوند بزند و از شبکه خود به عنوان بستر تولید و مصرف همزمان استفاده نماید.
دعوت به همراهی در مسیر تغییر
دکتر طهرانچی در پایان سخنان خود، همه اعضای خانواده دانشگاه آزاد اسلامی، از کادر خدماتی تا اساتید و مدیران را به درک ضرورت «تبدیل» و «تحول» و همراهی جدی در اجرای برنامه‌های تحولی دانشگاه فراخواند و هشدار داد: کند کردن برخی تغییرات که ماهیت تبدیلی و فوری دارند، به معنای همراهی نکردن و به خطر انداختن آینده دانشگاه است.
وی تأکید کرد: تبدیل، لازمه پایداری و اساس کارآمدی است. با ترکیب این دو، می‌توانیم دانشگاهی تاب‌آور و پیشرو بسازیم که میراثی ارزشمند برای آیندگان باشد و از منابع امروز به بهترین نحو استفاده کند.
انتهای پیام/
