تقویم عربستان زیر ذره‌بین ستاره‌شناسان: تناقض رویت ماه شوال و اعلام عید فطر با واقعیت‌های علمی
به گزارش خبرگزاری آنا، عربستان سعودی، خانه مقدس‌ترین مکان‌های دینی اسلام، در سال‌های اخیر به‌طور مکرر با انتقادات و شکایات علمی در ارتباط با اعلام عید فطر، مواجه شده است. هر ساله با اتمام ماه رمضان، کشورهای مختلف اسلامی طبق سنت به رویت هلال ماه می‌پردازند تا آغاز ماه شوال را مشخص کنند، اما رویه عربستان در تعیین این تاریخ، بار‌ها توسط کارشناسان نجومی، علمی و حتی دینی مورد پرسش قرار گرفته است. منتقدان معتقدند که اعلام‌های رسمی این کشور، به‌خصوص در مواردی که امکان دیدن ماه علمی غیرممکن است، نه تنها موجب گسست در وحدت مسلمانان، بلکه مغایر با اصول علمی و نجومی بوده و اعتبار نظام اعلام تقویم قمری را زیر سؤال می‌برد.
تقویم اسلامی عربستان سعودی که بر اساس محاسبات از پیش تعیین شده طراحی شده، اغلب تاریخ‌های کلیدی اسلامی مانند رمضان، عید فطر و عید قربان را بدون توجه به امکان واقعی رویت ماه تنظیم می‌کند. این موضوع از سوی کارشناسان نجومی انتقاد‌های فراوانی به همراه داشته است، چراکه هلال ماه در بسیاری مواقعی که عربستان اعلام رویت می‌کند، مطابق داده‌های علمی و موقعیت‌های نجومی، اصولاً قابل مشاهده نیست. مسئله امسال نیز از همین الگو پیروی می‌کند، چراکه کارشناسان نجومی اعلام کرده‌اند در تاریخ شنبه ۲۹ مارس، هلال ماه به هیچ وجه در منطقه خاورمیانه، آفریقا یا اروپا قابل رویت نخواهد بود، حتی با استفاده از ابزار‌های نجومی حرفه‌ای مانند تلسکوپ‌های اپتیکی پیشرفته.
براساس محاسبات علمی، زمانی که ماه به وضعیت «مقارنه» با خورشید می‌رسد (یعنی در موقعیتی که ماه و خورشید تقریباً در یک خط قرار دارند)، نور به اندازه‌ای که بتوان آن را رویت کرد، تشکیل نمی‌شود و ماه همچنان در شرایطی است که برای چشم غیرمسلح یا حتی تجهیزات پیشرفته نجومی غیرقابل مشاهده خواهد بود. این وضعیت در روز شنبه، ۲۹ مارس ۲۰۲۵ (۹ فروردین) دقیقاً صدق می‌کند؛ چراکه مقارنه ماه درست در همان روز رخ می‌دهد و هلال ماه در ارتفاعی بسیار پایین از افق قرار دارد. در این شرایط، حتی پیشرفته‌ترین ابزار‌های نجومی نیز قادر به ثبت حضور ماه نیستند. حال، با وجود این داده‌های علمی، پیش‌بینی می‌شود که عربستان سعودی اعلام عید فطر برای یکشنبه، ۳۰ مارس، کند که این اقدام به صراحت با داده‌های علمی مغایرت دارد.
در سال‌های گذشته نیز اعلام‌های عربستان سعودی برای مناسبت‌های اسلامی بار‌ها مورد پرسش و اعتراض قرار گرفته است. در سال ۲۰۲۳، این کشور عید فطر را برای ۲۰ آوریل تعیین کرد، اما در همان زمان کارشناسان نجومی نظیر عادل السعدون، ستاره‌شناسی برجسته از کویت، اعلام کردند که رویت ماه در شرایط آن روز به‌طور علمی مطلقاً غیرممکن بوده است. السعدون در آن زمان گفت «هیچ‌گونه امکان علمی برای دیدن هلال ماه در شبه‌جزیره عرب وجود ندارد» و حتی چالش عمومی مطرح کرد تا اگر کسی توانسته هلال ماه را ببیند، تصویر یا مدرکی علمی ارائه کند. باوجود این اعتراضات، عربستان همچنان عید فطر را برای همان روز اعلام کرد، بدون اینکه مدرکی تصویری یا شواهد نجومی معتبر ارائه دهد. این نوع واکنش‌ها به‌طور مستمر موجب شده است که منتقدان علمی و نجومی، اقدامات عربستان سعودی را زیر سؤال ببرند.
یکی از دلایل اصلی این چالش‌ها، ارتباط عربستان با تقویمی به نام «ام‌القری» است. این تقویم، تاریخ‌های کلیدی اسلامی را براساس محاسبات از پیش تعیین‌شده مشخص می‌کند، اما در بسیاری مواقع با داده‌های واقعی نجومی هماهنگ نیست. تقویم‌ام‌القری معمولاً به گونه‌ای طراحی شده که تاریخ‌های مذهبی مشخص از قبل تعیین شوند و در بسیاری مواقع اجازه انعطاف یا تطبیق با شرایط واقعی علمی را نمی‌دهد. این نحوه عملکرد باعث شده که عربستان سعودی، حتی در شرایط غیرممکن علمی، عید‌ها را بر مبنای تقویم اعلام کند.
منتقدان معتقدند که عربستان نه تنها از ابزار‌ها و شیوه‌های علمی برای تأیید رویت ماه استفاده نمی‌کند، بلکه رویه اعلام خود را به تعداد محدودی از ماه‌نگران متکی کرده است که هر سال ادعای رویت هلال را در شرایطی می‌کنند که امکان علمی وجود ندارد. عماد احمد، رئیس انجمن هلال نو در انگلستان و یکی از کارشناسان برجسته در زمینه تقویم قمری، این موضوع را به‌تفصیل شرح داده است. وی معتقد است که ادعا‌های عربستان، عموماً مطابق تقویم «ام‌القری» و نه مشاهدات واقعی است. احمد می‌گوید: «سعودی‌ها در بسیاری مواقع رویت ماه را ادعا می‌کنند، اما شواهد علمی نشان می‌دهد که هلال بسیار کم‌نورتر و پایین‌تر از آن است که بتوان آن را دید. در این شرایط حتی تلسکوپ‌های پیشرفته نیز نمی‌توانند ماه را ثبت کنند.»
این مشکل علاوه بر عرصه علمی، در بسیاری از کشور‌ها و جوامع مسلمان موجب اختلافات اجتماعی نیز شده است. به‌عنوان مثال، در انگلستان، مسلمانان به دلیل پیروی از اعلام‌های مختلف کشورهای اسلامی، اغلب عید فطر را در روز‌های جداگانه جشن می‌گیرند. برخی جوامع از عربستان پیروی می‌کنند، برخی دیگر مطابق اعلام‌های کشور‌هایی مانند ایران، مراکش یا ترکیه عمل می‌کنند، و گروهی نیز به ماه‌نگری محلی روی آورده‌اند. این شکاف‌ها باعث شده که خانواده‌ها و جوامع نتوانند به شکل یکپارچه مناسبت‌های مهم مانند عید فطر را جشن بگیرند، که خود به گونه‌ای تاثیرات منفی بر وحدت و انسجام جامعه مسلمانان داشته است.
به‌ویژه در کشور‌هایی نظیر انگلستان، انجمن‌هایی مانند «هلال نو» تلاش کرده‌اند تا با انجام برنامه‌های ماه‌نگری محلی و استفاده از دانش نجومی، به مسلمانان آموزش دهند که شرایط رویت ماه را خود بررسی کنند و از وابستگی به اعلام‌های کشورهای دیگر، به‌ویژه عربستان، فاصله بگیرند. این انجمن، از ابزار‌های نجومی مدرن و گروه‌های آموزشی استفاده می‌کند تا نشان دهد که رویت ماه در بسیاری مواقع حتی در شرایط آب‌وهوایی انگلستان قابل انجام است. عماد احمد در این باره توضیح می‌دهد: «هدف ما بیان این است که هلال ماه را می‌توان در انگلستان دید، البته نه در شرایطی که عربستان اعلام کرده است، چراکه این شرایط به‌طور علمی غیرممکن است.»
در سال جاری نیز، از پیش‌بینی‌های نجومی، چنین برمی‌آید که کشورهای دیگر نظیر عمان، عراق و اردن، برخلاف عربستان، ممکن است عید فطر را براساس داده‌های علمی برای تاریخ دوشنبه تعیین کنند. این کشور‌ها معمولاً رویت ماه را جدی گرفته و براساس مشاهدات واقعی و علمی، مناسبت‌های اسلامی را تنظیم می‌کنند. چنین اختلافاتی باعث شده است که بسیاری از مسلمانان شروع به طرح این پرسش کنند که چرا یک کشور باید تعیین‌کننده روز‌های کلیدی دینی برای سایر مسلمانان باشد، آن‌هم در شرایطی که چنین اعلام‌هایی غالباً با داده‌های علمی مغایرت دارد.
عدم پاسخگویی عربستان سعودی در قبال انتقادات علمی و اجتماعی پیرامون رویت ماه، به گونه‌ای مردم را در برابر دوگانگی قرار داده است. از یک سو، مسلمانان مایلند به خاطر وحدت رویه مذهبی از اعلام‌های یک کشور اسلامی مهم مانند عربستان پیروی کنند، اما از سوی دیگر، تناقض‌های علمی و عدم شفافیت در این اعلام‌ها باعث پدید آمدن شکاف و اختلاف در جوامع مسلمان شده است. تا زمانی که عربستان سعودی رویه‌های خود را اصلاح نکند و شفافیت علمی در رویه خود ایجاد نکند، این چالش‌ها همچنان ادامه خواهد یافت و پیامد‌های منفی آن بر انسجام اسلامی، قابل توجه خواهد بود.
توجه به علم و نجوم، یکی از اصول کلیدی اسلام است که مورد تاکید قرآن کریم نیز بوده است. حال که دانش نجومی ابزار‌های دقیق برای بررسی وضعیت ماه فراهم کرده، انتظار می‌رود کشورهای اسلامی به‌ویژه عربستان سعودی، از این داده‌ها برای ایجاد شفافیت در مناسبت‌های اسلامی استفاده کنند.
گفتنی است وب‌سایت‌ها و خبرگزاری‌های مختلف در جهان اسلام و در سطح جهان از دیروز با بررسی دقیق این روندها، نقش علمی و اجتماعی اختلافات در اعلام مناسبت‌ها توسط عربستان سعودی را برجسته می‌کنند. این وب‌سایت‌ها در تحلیل خود اشاره کرده‌اند که عربستان سعودی اغلب بدون در نظر گرفتن داده‌های علمی، مناسبت‌های مهم اسلامی را اعلام می‌کند و این مسئله یک چالش اساسی برای وحدت اسلامی و شفافیت در تقویم اسلامی پدید آورده است.
انتهای پیام/
