چرا دانشگاه‌های ایران نمی‌توانند به موتور توسعه تبدیل شوند؟
وضعیت بودجه‌های پژوهشی در دانشگاه‌های ایران موضوعی پیچیده و چندبعدی است که تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند سیاست‌های دولتی، تحریم‌ها، تورم و اولویت‌های علمی و صنعتی کشور قرار دارد. این بودجه‌ها عموما از سوی دولت و نهاد‌های زیر مجموعه آن تامین می‌شود و پیوند ضعیفی با صنایع دارد. این در حالی است که بودجه‌های پژوهشی دانشگاه‌های جهان علاوه بر دولت عموما از منابعی مانند صنایع و نهاد‌های خیریه تامین می‌شوند.
دولت‌ها در جهان بخش قابل توجهی از بودجه‌های خود را به پروژه‌های تحقیقاتی اختصاص می‌دهند. به عنوان مثال، در سال ۲۰۲۳، دولت ایالات متحده حدود ۴۵ میلیارد دلار برای پژوهش‌های علمی به دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی اختصاص داد.
همچنین صنایع و شرکت‌های بزرگی مانند گوگل، آی‌بی‌ام و تسلا هر ساله میلیارد‌ها دلار به دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کمک می‌کنند. این کمک‌ها معمولا به صورت همکاری‌های مشترک یا اسپانسری پروژه‌های خاص انجام می‌شود. نهاد‌های خیریه و بنیاد‌هایی مانند بیل و ملیندا گیتس و نمایندگی ملی علوم (NSF) در ایالات متحده، سالانه میلیارد‌ها دلار برای پژوهش‌های بنیادی و کاربردی اختصاص می‌دهند.
تخصیص این بودجه‌ها معمولا براساس معیار‌هایی مانند جدید بودن موضوع پژوهش، تاثیر آن بر جامعه و قدرت علمی گروه پژوهشی انجام می‌شود. گزارش‌های رسمی دانشگاه استنفورد نشان می‌دهد که این دانشگاه در سال ۲۰۲۲ حدود ۱٫۹ میلیارد دلار بودجه پژوهشی دریافت کرد که بیش از ۶۰ درصد آن به پروژه‌های مرتبط با هوش مصنوعی و انرژی‌های تجدیدپذیر اختصاص یافته است.
ابراهیم آزادگان: وقتی در دانشگاه گرند و بودجه پژوهشی وجود ندارد آنچه در خروجی می‌بینیم به‌صورت پراکنده است. دانشجو سوژه‌ای را انتخاب می‌کند و بعد از پیشنهاد به استاد مربوطه پروژه را جلو می‌برد، بدون اینکه چشم‌اندازی داشته باشد. چرا دانشگاه و استاد نمی‌تواند به دانشجو جهت بدهد؟ چون پولی ندارد که به آن دانشجو بدهد. وقتی دانشگاه و استاد، بودجه داشته باشند دانشجو پروژه‌ای را دنبال می‌کند که هدفمند است و خروجی آن پروژه قرار است به صنعت و اقتصاد جامعه برگردد.
بازخورد بودجه‌های پژوهشی در صنعت
پس از اتمام پروژه‌های پژوهشی، نتایج به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به صنعت منتقل می‌شوند. این بازخورد به دو شکل اتفاق می‌افتد: انتقال فناوری از دانشگاه‌ها به شرکت‌ها از طریق ثبت اختراعات و مجوزهاست. به عنوان مثال، دانشگاه MIT در سال ۲۰۲۲ بیش از ۴۰۰ اختراع ثبت کرد که بیش از ۳۰ درصد آنها به شرکت‌های بزرگ فناوری انتقال یافت. دیگری از طریق همکاری‌های مشترک است. بسیاری از دانشگاه‌ها با شرکت‌ها همکاری مستقیم دارند. به عنوان مثال، دانشگاه کمبریج در انگلستان با شرکت ARM همکاری کرده و فناوری‌های پیشرفته پردازنده‌های کم‌مصرف را توسعه داده است.
دلایل پیوند نخوردن دانشگاه‌های ایران با صنایع
ابراهیم آزادگان، استاد فلسفه علم دانشگاه شریف در گفتوگو با آناتک می‌گوید: «دلیل اینکه دانشگاه‌ها در ایران با صنعت پیوند نخورده‌اند به حوزه سیاستگذاری در علم برمی‌گردد. اگر به دانشگاه‌ها گرند داده شود و بعد سیاستگذار با آن گرند پژوهشی از دانشگاه کار بخواهد، درنتیجه براساس آن گرند باید اثرگذاری خروجی علم و دانش اساتید در جامعه دیده شود. وقتی در دانشگاه گرند و بودجه پژوهشی وجود ندارد آنچه در خروجی می‌بینیم به‌صورت پراکنده است. دانشجو سوژه‌ای را انتخاب می‌کند و بعد از پیشنهاد به استاد مربوطه پروژه را جلو می‌برد، بدون اینکه چشم‌اندازی داشته باشد. چرا دانشگاه و استاد نمی‌تواند به دانشجو جهت بدهد؟ چون پولی ندارد که به آن دانشجو بدهد. وقتی دانشگاه و استاد، بودجه داشته باشند دانشجو پروژه‌ای را دنبال می‌کند که هدفمند است و خروجی آن پروژه قرار است به صنعت و اقتصاد جامعه برگردد. دانشجو هم براساس کار تحقیقی که انجام می‌دهد دریافتی دارد و دانشگاه هم باید به یک نهاد بزرگتر پاسخ بدهد در نتیجه برنامه‌ریزی هدفمندی دارد.»
صنایع نیازشان را به دانشگاه‌ها اعلام نمی‌کنند
آزادگان با اشاره به اهمیت کاربردی کردن علم در دانشگاه‌ها، می‌افزاید: «بودجه‌های تخصیص داده شده منجر به خروجی می‌شود که در صنایع نظامی یا خودروسازی وغیره کاربرد دارد. اینکه در دانشگاه‌های دنیا دایما ورژن‌های جدیدی از متالوژی و پیشرفت در موتور صنایع وجود دارد به دلیل این است که صنایع نیازهای‌شان را به دانشگاه اعلام می‌کنند و برای حل مسایل‌شان از طریق دانشگاهیان بودجه خرج می‌کنند. متاسفانه در ایران صنایع احساس نیازی به دانشگاه ندارند. در برنامه‌ریزی کشور هیچگاه برای مشکلات اقتصادی و اجتماعی مانند ناترازی انرژی از اساتید برنامه و طرح خواسته نشده است. برای حل مشکل آب و برق و ... اساتید خوبی در ایران داریم که کمک می‌کنند. برای مثال با ارایه بنزین ارزان، میلیارد‌ها دلار پول کشور هدر می‌رود و از سوی دیگر در کشور زیرساخت‌های خوبی ساخته نمی‌شود و دانشگاه برای همین مشکلات می‌تواند راه حل بدهد، اما سیاستگذار باید این مسایل را به دانشگاه ارجاع دهد و راه حل بخواهد. متاسفانه کسانیکه تصمیمات استراتژایک می‌گیرند سالهاست از فضای دانشگاه دور هستند و برای کشور تصمیم‌های مهم می‌گیرند. این مشخص است چه خروجی دارد. سیاستگذاری کشور باید به سمت علم گرایی برود، آن زمان دانشگاه و دانشمند در کشور موثر هستند.»
نمونه‌هایی موفق از پیوند دانشگاه و صنعت در جهان
دانشگاه MIT در ایالات متحده: زمینه‌های فعالیت دانشگاه MIT هوش مصنوعی، مهندسی زیستی و انرژی‌های پاک است. بودجه پژوهشی سالانه این دانشگاه حدود ۲ و نیم میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ تعریف شده بود. بیش از ۳۰ هزار شرکت در سراسر جهان از فناوری‌های توسعه‌یافته در MIT استفاده می‌کنند. شرکت‌هایی مانند بوئینگ و جنرال الکتریک از جمله شرکای اصلی MIT هستند.
دانشگاه استنفورد در ایالات متحده: زمینه‌های فعالیت دانشگاه استنفورد علوم کامپیوتر، پزشکی دقیق و تغییرات اقلیمی است. استنفورد نقش کلیدی در ظهور شرکت‌هایی مانند گوگل و تسلا داشته است. این دانشگاه سالانه بیش از ۱ میلیارد دلار درآمد از انتقال فناوری کسب می‌کند. بودجه پژوهشی این دانشگاه در سال ۲۰۲۲ حدود ۱.۹ میلیارد دلار بوده است.
دانشگاه کمبریج در انگلستان: زمینه‌های فعالیت دانشگاه کمبریج فناوری‌های پایدار، مهندسی مواد و علوم محیط زیست است. کمبریج با شرکت‌هایی مانند ARM و آسترازنکا همکاری دارد و فناوری‌هایی را توسعه داده است که به کاهش مصرف انرژی و بهبود سلامت عمومی کمک کرده‌اند. بودجه پژوهشی این دانشگاه در سال ۲۰۲۳ حدود ۸۰۰ پوند است.
دانشگاه تسوکوبا در ژاپن: زمینه‌های فعالیت دانشگاه تسوکوبا فناوری‌های فضایی، رباتیک و هوش مصنوعی است. این دانشگاه با ناسا و شرکت‌هایی مانند تویوتا همکاری کرده و فناوری‌های پیشرفته رباتیک را توسعه داده است. بودجه پژوهشی این دانشگاه در سال ۲۰۲۳ حدود ۳۰۰ میلیون دلار است.
انتهای پیام/
