واکاوی نقشه راهبرد دستیابی به مرجعیت علمی و فناوری ایران
به گزارش خبرگزاری آنا، مراجعه به آرا و نظرات خبرگان، صاحب‌نظران و سرآمدان علمی کشور نشان می‌دهد که تحقق مرجعیت علمی به «یک اراده ملی»، «استمرار و هماهنگی در سیاست‌ها»، «جامع نگری و برنامه‌ریزی بلندمدت» نیاز دارد، یعنی همان مشخصه‌هایی که از یک سند راهبردی انتظار می‌رود.
عبارت «مرجعیت‌علمی»، برای اولین بار در سال ۱۳۸۴ توسط مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان دانشگاه امام صادق (ع) در روز عید غدیر مطرح شد.
تبارشناسی عبارت «مرجعیت علمی»
این مفهوم اگرچه در نگاه نخست به نظر می‌رسد واژ‌ه‌‍ای است که همه از آن مفهوم واحدی در ذهن دارند، اما در حقیقت هر کسی جنبه یا بخشی از آن را درک کرده و در صورت اراده به اقدام، مبتنی بر همان عمل خواهد کرد.
از دیدگاه رهبر انقلاب هدف پژوهش‌های علمی در کشور قاعدتاً دو چیز است: «یکی رسیدن به مرجعیّت علمی و حضور در جمع سرآمدان علم و فنّاوری، دوّم حلّ مسائل کنونی و آینده‌ی کشور. اینها با هم منافات هم ندارد؛ شنیده‌ام بعضی می‌گویند «چطور [منافات ندارد]؟ این هدف درست است یا آن هدف؟» هر دو هدف درست است. پژوهش بایستی هم برای رسیدن به اوج قلّه‌ی علم و ایجاد مرجعیّت علمی باشد -که ما در آینده حتماً باید به این نقطه برسیم که مرجع علمی در دنیا به حساب بیاییم- هم باید برای حلّ مسائل جاری کشور باشد».
امروزه این عبارت، به یک عبارت رایج در گفتمان دانشگاهی و علمی کشور تبدیل شده و پیوسته در اسناد بالادستی و سیاست‌های کلان نظام (مانند سند چشم انداز، نقشه جامع علمی کشور، سیاست‌های کلی علم و فناوری و...) مورد اشاره قرار گرفته است در سطحی بلاتر، دستیابی به مرجعیت علمی حتی به عنوان یکی از مأموریت‌های مهم و کلیدی دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی نیز مطرح شده است.
در یک نگاه کلی شناخت برخی مفاهیمی چون «مرجعیت‌علمی» کاری سهل و ممتنع است و آشکار نمودن جنبه‌های مختلف این واژه از پیچیدگی خاصی برخوردار است. برای درک درست اینگونه مفاهیم باید ابتدا دید چه مفاهیم دیگری زیر بنای آن را تشکیل می‌دهد و برای مفهوم مورد نظر تعریفی تحلیلی انجام دهیم.
بر اساس تحلیل‌های صورت گرفته، اهداف مشترک در زمینه کلان سیاست مرجعیت علمی در اسناد بالادستی عبارت‌اند از:
- دستیابی به جایگاه اول علم و فناوری در سطح منطقه و جهان اسلام
- احراز جایگاه برجسته علمی و الهام بخش در جهان اسلام و دنیا
- دستیابی به علوم و فناوری‌های نوین و محصولات دانش بنیان
- همکاری در حوزه‌های علوم و فناوری با مراکز معتبربین‌المللی
- تولید علم و توسعه نوآوری و نظریه‌پردازی و گسترش مرز‌های دانش
- گسترش همکاری و تعاملات فعال بین‌المللی و تعامل سازنده و مؤثر با حوزه علم و فناوری سایر کشور‌ها
- حمایت از محصولات نوآورانه و ارتقای مشارکت فعالان اقتصادی در زنجیره تولید بین‌المللی
نقشه استراتژی دستیابی به مرجعیت علمی
پریسا علیزاده پژوهشگر مرکز سیاست‌های علمی کشور در پژوهشی با عنوان «تدوین نقشه استراتژی دستیابی به مرجعیت علمی و فناوری ایران» به واکاوی این موضوع پرداخته‌اند.
مفهوم مرجعیت علمی یکی از مفاهیم گسترده و از سیاست‌های کلان در گفتمان پیشرفت علمی ایران محسوب می شود که برخلاف ظاهرِ یکپارچه خود، لایه‌های مختلفی دارد. «نقشه راهبردِ دستیابی به مرجعیت علمی و فناوری ایران» با در نظر گرفتن لایه‌های مزبور، «دستاوردها»، «مسیر‌های راهبردی»، «فرآیندها»، «زیرساختها» و «برنامههای عملیاتی» ذیل هر مسیر راهبردی را برای سیاست‌گذاران ترسیم می‌کند
مفهوم مرجعیت علمی یکی از مفاهیم گسترده و از سیاست‌های کلان در گفتمان پیشرفت علمی ایران محسوب می شود که برخلاف ظاهرِ یکپارچه خود، لایه‌های مختلفی دارد. «نقشه راهبردِ دستیابی به مرجعیت علمی و فناوری ایران» با در نظر گرفتن لایه‌های مزبور، «دستاوردها»، «مسیر‌های راهبردی»، «فرآیندها»، «زیرساختها» و «برنامههای عملیاتی» ذیل هر مسیر راهبردی را برای سیاست‌گذاران ترسیم می‌کند.
علیزاده در این مطالعه با تحلیل محتوا و کدگذاری مستندات مرتبط با موضوع به کمک نرم افزار MaxQDA و با اتخاذ رویکرد تدوین نقشه راهبرد نورتن و کاپلان ابتدا یک ویرایش اولیه از نقشه ترسیم کرده و سپس با انجام مصاحبه متمرکز گروهی مورد اصلاح و تدقیق قرار داده است.
در این نقشه چهار مسیر راهبردی برای تحقق مرجعیت پیشبینی شده است که در هر افق زمانی، متناسب با حوزهها یا رشتههای مختلف علمی، با توجه به ظرفیت های کشور و در قیاس با هم متوازن می شوند.
به عبارت دیگر، علیزاده از انتخاب و تجویز یک راهبرد واحد برای دستیابی به مرجعیت علمی و فناوری ایران پرهیزکرده و متناسب با معیار‌های پیش گفته، وزن هریک از مسیر‌های راهبردی در سیاست های کلان کشور و سهم آنها از مصرف منابع موجود را بررسی کرده است.
در این پژوهش همچنین مهمترین موضوعات راهبردی به ترتیب بیشترین اشتراک در میان راهبردهای چهارگانه عبارتند از: تقویت نظام تامین مالی و افزایش بودجه پژوهش، تقویت همکاری‌های پژوهشی و فناورانه ملی و بین‌المللی، توسعه کمی و کیفی پژوهش، برنامه ریزی برای کاربردی سازی دانش و تجاری سازی دستاورد‌های پژوهشی و فروش فناوری، تقویت سازوکار‌های حقوقی و زیرساختهای قانونی تعاملات بین المللی، تمرکز راهبردی بر ارتقای رویت پذیری بین المللی، حمایت از طرح‌های پژوهشی کاربردی و توسعه‌ای تقاضامحور با بخش خصوصی و دستگاه‌های اجرایی، مأموریت گرایی و استقلال دانشگاه ها و مؤسسات برای تحقق مرجعیت علمی و فناوری، ارتقای نظام حکمرانی و اولویت گذاری علم، فناوری و نوآوری، تقویت آموزش عالی هدفمند، هم گرا، میان رشتهای و عملی و حمایت از پژوهشگران تحلیلگر، و نظریه پرداز در علوم انسانی و اجتماعی و علوم پایه از مهمترین راهبردهای دستیابی به مرجعیت علمی است.
انتهای پیام/
