ایران در مسیر پیشرفت ۳؛
پیشتازی علمی ایران؛ نقش رشته‌های نوظهور در پیشرفت
راه‌اندازی رشته‌های نوظهور در دانشگاه‌های ایران یکی از عوامل پیشرفت علمی کشورمان بوده است. با حمایت بیشتر از این حوزه‌ها، می‌توان امیدوار بود که ایران در آینده‌ای نزدیک به یکی از پیشتازان علم و فناوری تبدیل شود.
به گزارش خبرگزاری آنا، طی دهه‌های اخیر یکی از محور‌های اصلی سیاست‌گذاری کلان کشور، پیشرفت علمی در ایران بوده است. دانشگاه‌ها به عنوان قلب تپنده تولید علم و فناوری در این مسیر، نقشی اساسی ایفا کرده‌اند. یکی از ابعاد این مسئله، ایجاد و گسترش رشته‌های نوظهوری است که پاسخگوی نیازهای جدید جامعه بوده و بستری برای رقابت جهانی ایران در حوزه‌های علم و فناوری فراهم کرده‌اند.
به طور کلی رشته‌های تحصیلی نوظهور به دلیل تغییرات سریع در فناوری، نیازهای بازار کار و تحولات اجتماعی به وجود آمده‌اند. پیشرفت‌های علمی و فناوری، مانند هوش مصنوعی، داده‌کاوی و فناوری‌های نوین، نیاز به مهارت‌های خاص و تخصصی را افزایش داده‌اند. همچنین با توجه به چالش‌های جهانی نظیر تغییرات اقلیمی و بحران‌های اجتماعی، رشته‌هایی به‌منظور پاسخگویی به این مسائل شکل گرفته‌اند. این تغییرات باعث شده که دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی برنامه‌های جدیدی را طراحی کنند تا دانشجویان برای مواجهه با چالش‌های آینده آماده باشند.
رشته‌های نوظهور در دانشگاه‌های ایران همواره در پاسخ به تحولات و نیازهای داخلی شکل گرفته‌اند. این رشته‌ها در زمینه‌هایی همچون فناوری اطلاعات، هوش مصنوعی، نانوفناوری، زیست‌فناوری، انرژی‌های تجدیدپذیر و... ایجاد شده‌اند. هدف اصلی از ایجاد این رشته‌ها، تربیت نیروی انسانی متخصص برای حل مسائل ملی و بین‌المللی است.
براساس گزارش‌های منابع بین‌المللی، ایران در تولید علم در حوزه‌هایی همچون نانو و زیست‌فناوری جزو ۱۰ کشور برتر جهان قرار دارد. به عنوان مثال، طبق گزارش سال ۲۰۲۳، ایران با انتشار ۱۱,۱۷۹ مقاله مرتبط با فناوری نانو، ۴.۶% از کل مقالات نانو جهان را به خود اختصاص داده و در رتبه پنجم جهانی قرار دارد.
گام‌های برداشته شده در ایجاد رشته‌های نوظهور
رشته‌های تحصیلی در ایران تنوع گسترده‌ای دارند و در مقاطع مختلف تحصیلی، از کارشناسی تا دکترا ارائه می‌شوند. دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در ایران رشته‌های مختلفی را در زمینه‌های علوم انسانی، علوم پایه، مهندسی، پزشکی و هنر تدریس می‌کنند. این تنوع در رشته‌ها به دانشجویان این امکان را می‌دهد که بر اساس علایق و استعدادهای خود، مسیر تحصیلی و شغلی مناسبی را انتخاب کنند. در عین حال با توجه به نیازهای بازار کار و روندهای جهانی، رشته‌های نوظهوری مانند فناوری اطلاعات و مهندسی نرم‌افزار و... نیز در حال گسترش هستند.
فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی
گرایش‌های مختلف فناوری اطلاعات (و خود هوش مصنوعی) از جمله رشته‌هایی هستند که در دهه گذشته رشد چشمگیری در ایران داشته‌اند. دانشگاه‌های ایران مانند دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه تهران رشته‌هایی در این حوزه‌ها راه‌اندازی کرده‌اند. ایران هم‌اکنون در حوزه‌هایی نظیر یادگیری عمیق، بینایی ماشین و پردازش زبان طبیعی دارای پژوهش‌های معتبر در سطح بین‌المللی است.
فناوری نانو
فناوری نانو یکی از موفق‌ترین حوزه‌های علمی ایران است که در دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه علم و صنعت ایران و دانشگاه تربیت مدرس و... تدریس می‌شود.
قابل ذکر است که فناوری نانو در ایران به دلیل سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه در تحقیق و توسعه، توجه ویژه دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، نیاز به فناوری‌های نوین برای بهبود کیفیت و کاهش هزینه‌ها در صنایع، حمایت‌های دولتی برای تجاری‌سازی تحقیقات و تربیت نیروی انسانی متخصص موفق بوده است.
این عوامل به همراه همکاری‌های بین‌المللی و ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان، زمینه‌ساز پیشرفت‌های چشمگیر در این حوزه شده و ایران را به یکی از کشور‌های پیشرو در نانوفناوری تبدیل کرده‌اند.
زیست‌فناوری
زیست‌فناوری با هدف حل مشکلاتی مانند تولید دارو، کشاورزی پایدار و حفظ محیط زیست، یکی دیگر از رشته‌های نوظهور در دانشگاه‌های ایران است. دانشگاه‌های علوم پزشکی و پژوهشگاه‌های تخصصی، مانند انستیتو پاستور ایران، در این زمینه فعالیت‌های برجسته‌ای انجام داده‌اند. ایران در تولید مقالات علمی زیست‌فناوری رتبه ۱۳ جهانی را به خود اختصاص داده است.
انرژی‌های تجدیدپذیر
رشته انرژی‌های تجدیدپذیر، مانند مهندسی انرژی خورشیدی و بادی، به دلیل اهمیت روزافزون تغییرات اقلیمی و نیاز به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، در دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه صنعتی اصفهان ایجاد شده است.
علوم شناختی
علوم شناختی یکی از حوزه‌های میان‌رشته‌ای است که با ترکیب روان‌شناسی، نوروساینس و فناوری، به درک بهتر مغز و ذهن می‌پردازد. ایران با حمایت‌های ستاد توسعه علوم شناختی، این حوزه را به طور ویژه توسعه داده و دانشگاه‌هایی مانند شهید بهشتی دوره‌های تخصصی در این زمینه برگزار می‌کنند.
دستاورد‌ها و مزیت‌های توسعه رشته‌های نوظهور
توسعه رشته‌های نوظهور در دانشگاه‌های ایران یکی از مهم‌ترین عوامل پیشرفت علمی و فناوری کشور است. این رشته‌ها به ارتقای جایگاه ایران در نقشه علمی جهان کمک کرده و به حل چالش‌های ملی و منطقه‌ای نیز کمک کرده‌اند. با حمایت بیشتر از این حوزه‌ها، می‌توان امیدوار بود که ایران در آینده‌ای نزدیک به یکی از پیشتازان علم و فناوری در جهان تبدیل شود.
۱. ارتقای جایگاه علمی ایران در جهان: با وجود تحریم‌ها، ایران توانسته است در حوزه‌هایی مانند نانوفناوری و زیست‌فناوری در میان کشور‌های برتر جهان قرار گیرد.
۲. تربیت نیروی انسانی متخصص: توسعه رشته‌های نوظهور به تربیت دانش‌آموختگانی منجر شده که توانایی رقابت در سطح بین‌المللی را دارند.
۳. حل مسائل ملی و منطقه‌ای: بسیاری از پژوهش‌های انجام‌شده در این رشته‌ها، به حل چالش‌هایی نظیر کم‌آبی، آلودگی هوا و تولید دارو‌های نوترکیب کمک کرده است.
۴. افزایش تعاملات بین‌المللی: همکاری‌های علمی با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی خارجی، به ویژه در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی و زیست‌فناوری، موجب ارتقای دیپلماسی علمی ایران شده است.
به رغم پیشرفت‌های قابل‌توجه، توسعه رشته‌های نوظهور با چالش‌هایی نیز مواجه است. برای مثال افزایش سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های کاربردی و بنیادی ضروری است. در عین حال برای بهره‌گیری عملی از دستاورد‌های علمی، ارتباط بین دانشگاه و صنعت باید تقویت شود.
انتهای پیام/
