«عموبابا» مستندی روشنگر از اسطوره فوتبال عراق که مردم با آن اشک ریختند

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، یکی از مستند‌های بلندی که در بخش بین‌الملل هجدهمین جشنواره فیلم مستند ایران «سینما حقیقت» به نمایش درآمد، مستند «عموبابا» به کارگردانی «محمد خلیل» از کشور عراق بود؛ که زندگی و فعالیت‌های «عموبابا» چهره فقید و نامدار فوتبال این کشور را روایت می‌کرد.

در همین ارتباط، کارگردان این اثر در گفت‌و‌گو با خبرنگار آنا عنوان کرد: «امانوئل باباداود» معروف به «عموبابا» چهره محبوب و اسطوره‌ای فوتبال کشور من است که در قامت سرمربی بین سال‌های ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۷ در دوره‌های مختلف به عنوان سرمربی تیم ملی عراق انتخاب شد و افتخارات زیادی را این تیم به دست آورد. او در دوران بازی از گلزنان مطرح فوتبال عراق در اواخر سال‌های دهه ۵۰ و سال‌های ۶۰ میلادی بود. عموبابا که اولین گل عراق در تاریخ جام ملت‌های آسیا را نیز به ثمر رسانده، در سال ۱۹۶۵ از فوتبال خداحافظی کرد و بلافاصله به مربیگری روی آورد؛ جایی که توانست موفقیت‌های بیشتری نسبت به دوران حضور در زمین به دست بیاورد.

از اسطوره فوتبال عراق چه می‌دانیم؟ 

محمد خلیل اظهار کرد: قهرمانی در بازی‌های آسیایی ۱۹۸۲ دهلی نو، راهیابی به جام جهانی ۱۹۸۶(تنها حضور عراق در تاریخ جام‌جهانی)، کسب سه مقام قهرمانی در جام خلیج فارس برای تیم ملی عراق در سال‌های ۱۹۷۹، ۱۹۸۴ و ۱۹۸۸، مقام چهارم جام ملت‌های آسیا در سال ۱۹۷۸ قهرمانی در جام ملت‌های عرب در سال ۱۹۸۸ از جمله این افتخارات بود که او را به چهره‌ای محبوب در بین جوانان و فوتبالدوستان عراقی تبدیل کرد.

وی افزود: فراتر از زمین سبز فوتبال، محبوبیت عموبابا در بین مردم به خاطر اعتراض به سیاست‌های مداخله‌جویانه و بی‌رحمانه «عُدی» پسر «صدام حسین» در جایگاه رئیس فدراسیون فو تبال عراق و حمایت از بازیکنان تیم ملی بود. مواضعی که به خاطر آن‌ها چند بار نیز به زندان افتاد و در نهایت به خاطر در امان ماندن از تهدید‌های دیکتاتور عراق و پسرش از عراق خارج شد.

این فیلمساز ساکن عراق که به خاطر سال‌ها حضور در ایران در دوران کودکی و نوجوانی به زبان فارسی نیز مسلط است عنوان کرد: دو نسل از فوتبالیست‌های عراقی در سال‌های دهه هفتاد تا ۹۰ میلادی از شاگردان عموبابا بودند. عموبابا علاوه بر عراق، در بین کشور‌های عربی وآسیایی نیز یک چهره فوتبالی معروف بود. همان‌گونه که شخصیت‌های ورزشی مثل تختی و پرویز دهداری در ایران محبوبیت دارند و درباره آنها فیلم مستند و داستانی تهیه شده، در عراق هم «عموبابا» یک چهره ورزش محبوب است که ظرفیت پرداختن در این قالب‌ها را دارد. معتقدم که فیلم‌های مستند ورزشی، زبان مشترک بین ملت‌ها است و برای همه جذابیت دارد.

روایتی از برخورد تحقیرآمیز پسر صدام با «عمو بابا» 

وی عنوان کرد: «عموبابا» او زندگی پرفراز و نشیبی داشت. در کنار این سوابق ورزشی، شخصیتی مقتدر و در عین حال مهربان داشت که وقتی با لحن صمیمی و همراه با یک لکنت جزئی او همراه می‌شد، او را به چهره‌ای دوست‌داشتنی تبدیل می‌کرد. این مربی فقید، چیزی حدود نیم قرن چهره اول فوتبال عراق بود و هموطنان من خاطرات زیادی با موفقیت‌ها او داشتند. عموبابا برای کودکان محروم یک مدرسه فوتبال در بغداد تأسیس کرد که هنوز هم با اسم خودش در حال فعالیت هست و در این سال‌ها بازیکنان ملی پوش زیادی را تربیت کرده است.

محمد خلیل گفت: من علاقه زیادی به فوتبال دارم؛ احساس کردم اگر درباره این چهره تأثیرگذار و کار‌هایی که در دوران خفقان رژیم بعث انجام داد کاری نکنیم به تدریج فراموش خواهد شد و یا چهره‌ای دیگر از او و زمانه‌اش برای جوانان عراقی به نمایش می‌گذارند. مثلاً وقتی که پسر نوجوان من فیلم را دید با تعجب می‌پرسید آیا واقعاً پسر صدام دستور می‌داد بازیکنان تیم ملی را زندانی و شکنجه کنند؟ برای این نسل باور این مسائل سخت است، اما آنهایی که سن وسالی دارند، این جنایات و اقدامات مخرب خاندان صدام را فراموش نمی‌کنند. آنها فراموش نمی‌کنند که پس از بازگشت تیم ملی فوتبال عراق از بازی‌های المپیک ۱۹۸۸ سئول، به خاطر شکست از تیم قدرتمندی مثل ایتالیا، تعدادی از بازیکنان این تیم بازداشت شدند. نیرو‌های «عُدی» عموبابا را از همان فرودگاه به بازداشتگاه می‌برند و بعد از یک هفته برخورد توهین‌آمیز و کتک زدن او را آزاد می‌کنند. 

وی افزود: اینها حقایق تلخی است که در این مستند به آنها اشاره شده؛ من شاهد بودم که وقتی فیلم را در برخی سینما در عراق پخش کردیم، برخی تماشگران اشک می‌ریختند و خاطره آن روز‌ها برایشان زنده شد. خیلی‌ها از جمله جوانان عراقی این موضوع را نمی‌دانند و به اصطلاح فکرمی‌کنند «همه چیز گل و بلبل بوده» است. 

یک مستند آگاهی‌بخش برای جامعه و جوانان عراق

این فیلمساز عراقی گفت: ما یک عبارتی به زبان عراقی داریم تحت عنوان «جیلُ الطَیبین» که معادل فارسی آن شاید «روزگار زیبا» یا «دوران آدم‌های خوب» باشد. متأسفانه برخی با فراموش کردن این وقایع تاریخی، از آن دوران با این عنوان یاد می‌کنند و می‌گویند بله، خدابیامرزد صدام را چه دوران خوبی بود! ارزانی و امنیت داشتیم (با خنده). برای همین باید آن وضعیت و فشار‌هایی که به مردم عراق و شخصیت‌هایی مثل عموبابا می‌آمد را مدام یادآوری کنیم. یک ویژگی مهم این مستند، روشنگری و آگاهی‌بخشی به جوانان عراقی است.

وی افزود: «عموبابا» در سال ۲۰۰۹ (خرداد ۱۳۸۸) فوت کرد و طبیعتا دسترسی به او امکان‌پذیر نبود. من یک بار در ۲۱ سال پیش دیدار وگفتگویی با او داشتم، اما هیچ وقت فکر نمی‌کردم که شرایط به گونه‌ای پیش برود که فیلم مستند او را بسازم.

محمد خلیل عنوان کرد: مستند «عموبابا» پیش از جشنواره «سینما حقیقت» درجشنواره معتبر فیلم‌های ورزشی میلان هم شرکت کرده بود. تولید این مستندحدود یک سال و نیم زمان برد. حدود هفت ساعت گفتگوی تصویری و صوتی از عموبابا جمع‌آوری کردم که خیلی مفید بود. 

این مستندساز گفت: دسترسی به تصاویر آرشیوی در عراق بسیار سخت بود و متأسفانه فدراسیون فوتبال عراق نیز همکاری مناسبی در این زمینه نداشت. می‌دانید که در جریان حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ و آشوب‌های پس از آن، بخش عمده‌ای از این آرشیو‌ها در تلویزیون ملی عراق و نهاد‌های فرهنگی غارت شد و از بین رفت. من منابع موردنیاز خودم را از جا‌های مختلف خریداری کردم. تعدادی از دوستان و پیشکسوتان فوتبال عراق و هیمنطور شاگردان عموبابا درتیم ملی مثل کریم صدام، حبیب جعفر، راضی شنیشل و... جلوی دوربین ما نشستند و اطلاعات خوبی را درباره او ارائه دادند.

وی افزود: من پیش از این کار، مستند‌های کوتاه و بلند زیادی ساخته‌ام. یکی از شاخص‌ترین آنها «سائق التوک‌توک» بود. این فیلم درباره یک مجروح جنگی است که یک «توک‌توک» (گاری کوچک چرخدار) خریده و با آن کار می‌کند. حدود ۱۸ سال پیش هم مستند «غریب ری» را با محوریت زندگی حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) ساختم. فیلم مستندی هم درباره کتابخانه ملی ایران ساخته‌ام که برای خودم جذاب است.

این فیلمساز عراقی با ابراز خرسندی از حضور در جشنواره سینما حقیقت که از هجدهم تا بیست و پنجم آذرماه امسال در تهران برگزار شد عنوان کرد: کار بعدی من هم سوژه‌ای فوتبالی دارد و درباره قهرمانی شگفت‌انگیز تیم ملی عراق در جام ملت‌های آسیا در سال ۲۰۰۷ است؛ زمانی که مردم عراق خسته و زخمی از اشغال و جنگ‌های داخلی و بمبگذاری‌های خونین در آن ایام، توانستند طعم شیرین قهرمانی در آسیا را بچشند.