کاستی‌های ساختاری در نظام پژوهشی سلامت ایران؛ چرا پایان‌نامه‌ها به بهره‌برداری نمی‌رسند؟
پایان‌نامه‌های دانشجویی در حوزه سلامت در ایران، با وجود داشتن ظرفیت‌های عظیم برای حل مشکلات نظام سلامت، اغلب به دلیل بی‌توجهی و نبود زیرساخت‌های مناسب به فرصت‌های از دست‌رفته تبدیل می‌شوند.
به گزارش آنا؛ پایان‌نامه‌های دانشجویی در حوزه سلامت در ایران، گنجینه‌های علمی ارزشمندی هستند که در صورت بهره‌برداری مناسب، می‌توانند به‌عنوان ابزار‌هایی کارآمد برای حل معضلات و چالش‌های نظام سلامت کشور عمل کنند.
این پژوهش‌ها که با تلاش و پشتکار دانشجویان و استادان دانشگاه‌ها تولید می‌شوند، به‌طور بالقوه قادرند به سوالات و مشکلات اساسی در زمینه سلامت پاسخ دهند. با این حال، به دلایل مختلفی این ظرفیت‌ها اغلب نادیده گرفته می‌شوند و هیچ‌گاه به مرحله اجرایی و عملیاتی نمی‌رسند. این مقاله قصد دارد دلایل این معضل را بررسی کرده و راهکار‌هایی برای بهره‌برداری بهتر از این تحقیقات ارائه دهد.
چرا پایان‌نامه‌ها بی‌استفاده می‌مانند؟
یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که موجب از دست رفتن پتانسیل پایان‌نامه‌های سلامت در ایران می‌شود، نبود زیرساخت‌های مناسب برای ثبت، دسته‌بندی و انتشار این پایان‌نامه‌هاست. در کشور‌های مختلف، سامانه‌هایی وجود دارند که دسترسی به تحقیقات علمی را برای سیاست‌گذاران، پژوهشگران، و حتی مردم عادی تسهیل می‌کنند.
این سامانه‌ها علاوه بر فراهم کردن دسترسی آسان به اطلاعات علمی، امکان پیگیری تأثیرات اجرایی پژوهش‌ها را فراهم می‌آورند. در ایران، اما چنین سامانه‌ای به‌طور مؤثر وجود ندارد و یا در صورت وجود، عملکرد قابل قبولی ندارد.
بسیاری از پایان‌نامه‌ها پس از ارائه در دانشگاه‌ها، به اسناد بایگانی‌شده تبدیل می‌شوند که حتی دسترسی به آنها نیز دشوار است. این کاستی، باعث می‌شود که پژوهش‌های انجام‌شده در دانشگاه‌ها به منبعی بلااستفاده تبدیل شوند، در حالی که می‌توانند در حل مشکلات اساسی حوزه سلامت کشور مؤثر باشند.
فاصله بین دانشگاه‌ها و نهاد‌های اجرایی سلامت، یکی دیگر از چالش‌های اصلی است. وزارت بهداشت، به‌عنوان نهاد اصلی متولی سلامت در کشور، باید نقشی فعال در هدایت و بهره‌برداری از تحقیقات علمی ایفا کند.
اما این وزارتخانه به‌ندرت در فرایند جهت‌دهی به پژوهش‌ها یا بهره‌برداری از نتایج پایان‌نامه‌ها مشارکت می‌کند. در نتیجه، دانشجویان به جای انجام پژوهش‌های کاربردی که به مشکلات واقعی نظام سلامت کشور پاسخ دهد، بیشتر به انتخاب موضوعات صرفاً آکادمیک می‌پردازند که هیچ ارتباطی با نیاز‌های فعلی جامعه ندارند.
از تحقیقات علمی به بن‌بست اجرایی
طبق گزارشی از پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)، سالانه حدود ۲۵ هزار پایان‌نامه در زمینه‌های مرتبط با علوم پزشکی و سلامت در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا ثبت می‌شود. اما از این تعداد، کمتر از ۱۵ درصد وارد مرحله عملیاتی و اجرایی می‌شوند. تنها ۵ درصد از این پژوهش‌ها در قالب مقالات علمی منتشر می‌شوند و کمتر از ۳ درصد آنها به پروژه‌های اجرایی مرتبط با نظام سلامت تبدیل می‌شوند.
یکی از پژوهش‌های مهم در دانشگاه علوم پزشکی تبریز، به بررسی تأثیر تغییرات آب‌وهوایی بر افزایش شیوع بیماری‌های تنفسی در شمال غرب کشور پرداخته است. این پایان‌نامه داده‌های دقیق و شواهدی روشن ارائه داده که نشان می‌دهند کاهش کیفیت هوا به دلیل آلودگی و تغییرات اقلیمی، به‌طور مستقیم به افزایش بیماری‌هایی همچون آسم و برونشیت منجر شده است.
با این حال، به دلیل نبود حمایت اجرایی، پیشنهاد‌های ارائه‌شده در این تحقیق هیچ‌گاه در سیاست‌گذاری‌های مرتبط با سلامت کشور به کار گرفته نشد.
در پژوهشی دیگر که توسط دانشگاه علوم پزشکی مشهد انجام شد، تأثیر مصرف غذا‌های فرآوری‌شده بر گسترش بیماری‌های متابولیک در میان نوجوانان مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این پایان‌نامه نشان داد که سیاست‌گذاری‌های مؤثر در زمینه آموزش تغذیه سالم در مدارس می‌توانند تا ۴۰ درصد خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را در نوجوانان کاهش دهند.
متاسفانه، این پژوهش نیز به دلیل عدم تعامل میان دانشگاه و نهاد‌های آموزشی و بهداشتی، هرگز عملیاتی نشد و پیشنهادات آن هیچ‌گاه اجرایی نگردید.
بودجه سلامت ایران: چرا پژوهش‌های پزشکی به بن‌بست می‌خورند؟
یکی دیگر از چالش‌های اساسی در بهره‌برداری از پایان‌نامه‌های سلامت در ایران، محدودیت‌های شدید بودجه و منابع است. بررسی گزارش بودجه سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که سهم پژوهش در بخش سلامت کمتر از ۵ درصد از کل بودجه پژوهشی کشور است. در حالی که در بسیاری از کشور‌های پیشرفته، این رقم می‌تواند به ۲۰ درصد یا بیشتر برسد.
این تفاوت قابل‌توجه باعث شده است که پژوهشگران ایرانی، به‌ویژه دانشجویان، با محدودیت‌های شدید در تأمین منابع مالی و امکانات تحقیقاتی مواجه شوند. در نتیجه، بسیاری از پژوهش‌های معتبر و با پتانسیل بالا، به دلی عدم تأمین منابع مالی و پشتیبانی اجرایی، به نتیجه نمی‌رسند.
راهکار‌های جهانی چیست؟
در کشور‌های پیشرفته‌ای مانند کره جنوبی و آلمان، سیستم‌های مدیریتی ویژه‌ای طراحی شده‌اند که پایان‌نامه‌ها را به نهاد‌های اجرایی متصل می‌کنند. در کره جنوبی، سامانه‌ای به نام KoreaHealthNet راه‌اندازی شده است که تمامی تحقیقات و پایان‌نامه‌های حوزه سلامت در آن ثبت شده و در اختیار سیاست‌گذاران، کارآفرینان، و مؤسسات بهداشتی قرار می‌گیرد.
این سامانه به‌طور مؤثر امکان ارزیابی تأثیر عملی تحقیقات را فراهم کرده و پژوهشگران را به سمت پروژه‌های کاربردی‌تر هدایت می‌کند. تجربه کشور‌های پیشرفته نشان می‌دهد که اتصال پژوهش‌ها به سیاست‌گذاری‌های اجرایی، می‌تواند به بهره‌برداری بهینه از تحقیقات علمی کمک کند و تأثیرات مثبت و فوری در جامعه داشته باشد.
پیشنهاد‌های عملی برای ایران
سبرای بهره‌برداری مؤثر از پایان‌نامه‌های سلامت در ایران، ابتدا باید یک سامانه ملی مشابه KoreaHealthNet ایجاد شود که تمامی پایان‌نامه‌ها و تحقیقات در حوزه سلامت را ثبت کرده و آنها را در دسترس ذینفعان قرار دهد.
این سامانه می‌تواند پلی میان دانشگاه‌ها و نهاد‌های اجرایی سلامت ایجاد کند و امکان ارزیابی تأثیرات عملی پژوهش‌ها را فراهم آورد. علاوه بر این، ضروری است که نهاد‌های اجرایی، به ویژه وزارت بهداشت، به استفاده از داده‌ها و پیشنهادات موجود در پایان‌نامه‌ها برای تدوین سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌ها ملزم شوند.
برای پشتیبانی از پژوهش‌های کاربردی، تخصیص بودجه‌های مستقل در زمینه‌های کلیدی مانند اپیدمیولوژی، تغذیه و سلامت محیط زیست ضروری است. در نهایت، با ایجاد دوره‌های آموزشی مشترک میان دانشگاه‌ها و سازمان‌های بهداشتی، می‌توان فرآیند انتقال دانش از دانشگاه به عمل را تسهیل کرد و از ظرفیت‌های علمی به‌طور مؤثر بهره‌برداری نمود.
پایان‌نامه‌های سلامت؛ گامی به سوی بهبود نظام بهداشتی
پایان‌نامه‌های سلامت در ایران، فرصت‌های عظیمی برای پاسخ به نیاز‌های واقعی جامعه به شمار می‌روند. با این حال، این فرصت‌ها در صورتی که به‌درستی مدیریت و حمایت نشوند، به راحتی هدر می‌روند. ایجاد یک سیستم منسجم و حمایت‌گر که پایان‌نامه‌ها را از مرحله تحقیق به مرحله اجرایی منتقل کند، می‌تواند به‌طور چشم‌گیری در حل مشکلات حوزه سلامت کشور مؤثر باشد. این تحول می‌تواند ریشه در تحقیقات و نوآوری‌هایی داشته باشد که دانشجویان ایرانی، آینده‌سازان این کشور، در آنها نقش‌آفرینی کرده‌اند.
انتهای پیام/
