جهان در علم و فناوری آینده ۱۹؛
شهر گنبدی؛ آرمان‌شهری برای ویران‌شهرهای آینده زمین
شهر گنبدی، ساختاری فرضی است که منطقه شهری بزرگی را زیر سقف حبابی‌شکلی محصور می‌کند و زیستگاهی را فراهم می‌آورد که از نظر دما، ترکیب و کیفیت هوا کنترل می‌شود.
خبرگزاری آنا- هدا عربشاهی: تغییرات اقلیم، گرمایش جهانی و کاهش منابع طبیعی موجب شده که انسان در قرن ۲۱ بیش‌از سده‌های ۱۹ و ۲۰ به این موضوع بیاندیشد که به‌ناچار روزی مجبور شود زمین را به قصد زندگی در شهری فضایی درون یک فضاپیمای غول‌پیکر یا در سیاره دیگری چون مریخ ترک کند.
اما شاید راه‌حل دیگری هم وجود داشته باشد که در ویران‌شهرهای متصور آینده بتواند به آرمان‌شهری تبدیل شود که امکان ادامه حیات در زمین را میسر می‌کند. این راه‌حل را شهر گنبدی می‌نامند. درواقع آینده‌پژوهان معتقدند که معماری در پاسخ به نقش رو به گسترش شهرها، شهرنشینی سریع و دگرگونی تحت تأثیر عوامل اقتصادی، محیطی، اجتماعی و جمعیتی ناشی‌از وضعیت آلودگی، قادر است استفاده از شهر گنبدی را به‌صورت کاربردی توسعه دهد. شهری که بیش‌از دو قرن از طرح‌های اولیه آن می‌گذرد.
اولین طرح‌ها
مشخص نیست دقیقا چه زمانی مفهوم شهر گنبدی‌شکل ظاهر شد. مری گریفیث، نویسنده قرن نوزدهمی آمریکایی در سال ۱۸۳۶، در رمان علمی‌تخیلی آرمان‌شهری با عنوان «سیصد سال پس‌ازاین» به فانتزی شیوه زندگی‌ای در آینده اشاره می‌کند. او در این رمان، تمدنی را در آینده توصیف می‌کند که در آن بیشتر بشریت در شهرهای گنبدی شیشهای زیر دریا زندگی می‌کنند و از سطح زمین به‌عنوان درجه اول اهمیت فقط برای کشاورزی استفاده می‌شود.
داستان‌های مشابه دیگری هم از اوایل قرن بیستم با موضوع شهر گنبدی نوشته شدند. اما شهرهای گنبدی همیشه به‌عنوان مفاهیمی آرمان‌شهری استفاده نمی‌شوند و بعضی اوقات نماد ویران‌شهری هستند که ساکنانش از سر استیصال برای نجات خودشان از آلودگی‌های محیطی، جنگ‌ها یا آشوب‌های مدنی به آن پناه می‌برند.
اوایل سال ۱۸۰۸، فرانسوا ماری شارل فوریه، فیلسوف و اقتصاددان فرانسوی طرحی را باعنوان فالانستر (هتل بزرگ) عرضه کرد که شهری کاملا پوشیده در گنبدی شیشهای بود و برای جامعه کارگری زیستگاهی ایدئال به‌شما می‌رفت. سال ۱۸۲۲، جان کلودیوس لودون، گیاه‌شناس و طراح باغ‌های گیاه‌شناسی اهل اسکاتلند قراردادن کل شهرها زیر سقف‌های شیشهای شبیه به گلخانه‌ها را با هدف بهبود شرایط زندگی مد نظر قرار داد. به‌ویژه شهرهای مناطق شمالی جهان که به‌دلیل سرمای زیاد امکان چندانی برای توسعه کشاورزی نداشتند. او معتقد بود که این شیوه، اقتصادی‌ترین روش ایجاد آب‌وهوایی مطلوب خواهد بود.
طرحی از کتاب دنیای آینده: حقیقت یا خیال اثر: نیل آردلی- نوامبر ۱۹۸۲
اما یکی از اولین مفاهیم شهر گنبدی واقعی در سال۱۹۶۰ مطرح شد، زمانی که مهندس ریچارد باکمینستر فولر و معمار شوجی سادائو، گنبدی به عرض ۳ کیلومتر و ارتفاع ۱.۶ کیلومتر را بر فراز منطقه میدتاون منهتن نیویورک پیشنهاد کردند. گنبد بر فراز منهتن، یکی از دیدگاه‌های گنبدی متعدد فولر برای زندگی پایدار بود که می‌توانست اقلیم را تنظیم کند و آلودگی هوا را کاهش دهد تا هزینه‌های سرمایش در تابستان و هزینه‌های گرمایش در زمستان کاهش یابد، بنابراین شهروندان بتوانند بدون هیچ‌گونه زحمتی به زندگی خود ادامه دهند.
به گفته طراحان، وزن گنبد قرار بود برابر با هوای زیر آن باشد و گستره‌اش تقریباً برابر با ۸۴ ساختمان بود و در نتیجه هزینه‌های گرمایش و تهویه مطبوع این ساختمان‌ها به‌طور چشمگیری کاهش می‌یافت. قرار بود کل گنبد در دمای معقولی نگهداری شود و نیاز به گرمایش و سرمایش جداگانه سازه‌ها برطرف شود.
پروژه عدن
پروژه عدن یکی از نمونه‌های کوچک و کاربردی شهر گنبدی است که نام خود را از باغ عدن بهشت می‌گیرد و یکی از جاذبه‌های دیدنی در کورنوال، انگلستان به‌شمار می‌رود. این سازه از دو محوطه بزرگ متشکل از گنبدهای مجاور تشکیل شده که هزاران گونه گیاهی را در خود جای داده‌اند و هر محوطه از یک زیستگاه طبیعی تقلید می‌کند. زیستگاه‌ها از صدها سلول متورم اتیلن تترا فلوئورواتیلن (ETFE) شش‌ضلعی و پنج‌ضلعی تشکیل شده‌اند که با گنبدهای فولادی لوله‌ای ژئودزیک پشتیبانی می‌شوند. از دو سازه زیستگاه، یک سازه محیط جنگل‌های بارانی را شبیه‌سازی می‌کند و دومی، شبیه‌سازی محیط مدیترانه‌ای است.
فکر اولیه این پروژه به سال ۱۹۹۶ باز می‌گردد و ساخت آن در سال ۱۹۹۸ آغاز شد. این پروژه که همچنان بر گستردگی آن افزوده می‌شود در سال ۲۰۱۹ بیش‌از ۱میلیون بازدیدکننده داشت.
زیستگاه حبابی شبیه‌سازی جنگل‌های بارانی با وسعت ۱.۵۶ هکتار، ۵۵ متر ارتفاع، ۱۰۰ متر عرض و ۲۰۰ متر طول به‌عنوان بزرگترین جنگل بارانی سرپوشیده جهان شناخته می‌شود و مناسب گیاهان گرمسیری ازجمله گیاهان میوه‌دار موز، کاکائو و بامبو غول‌پیکر است.
محیط مدیترانه‌ای، فضایی به وسعت ۰.۶۵۶ هکتار، ۳۵ متر ارتفاع، ۶۵ متر عرض و ۱۳۵ متر طول است که در آن گیاهان گرم معتدل و خشک ازجمله زیتون و انگور نگهداری می‌شود. در اطراف این دو حباب، باغ‌های بیرونی هم وجود دارند که نشان‌دهنده مناطق معتدل جهان با گیاهانی مانند چای، اسطوخودوس، رازک، کنف و آفتابگردان و همچنین گونه‌های گیاهی محلی است.
نمای بیرونی از پروژه عدن
زیست‌کره ۲
زیست‌کره ۲ دانشگاه آریزونا که نامش را از زیست‌کره ۱ (زیست‌کره زمین) می‌گیرد مرکز علمی‌تحقیقاتی بزرگ سامانه زمین است و به‌عنوان مرکزی برای پژوهش، توسعه، آموزش و یادگیری مادام‌العمر درباره زمین و سامانه‌های زنده آن عمل کند. زیست‌کره ۲ سازه‌ای ۱.۲۷ هکتاری است که به‌عنوان بزرگترین سامانه اکولوژیکی بسته‌ای شناخته می‌شود که تاکنون ایجاد شده است.
زیست‌کره ۲ که بین سال‌های ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۱ساخته شد، در ابتدا به منظور نشان دادن قابلیت زیست‌پذیری سامانه‌های اکولوژیکی بسته برای پشتیبانی و حفظ حیات انسان در فضای بیرونی به‌عنوان جایگزینی برای زیست‌کره زمین بود. همچنین چند زیستگاه و محل زندگی برای مردم، یک منطقه کشاورزی و فضای کاری برای مطالعه تعاملات بین انسان، کشاورزی، فناوری و بقیه طبیعت به‌عنوان نوع جدیدی از آزمایشگاه برای مطالعه اکولوژی جهان در نظر گرفته بود. ماموریت آن یک آزمایش بسته دو ساله با ۷ نفر خدمه از پنج کشور بود که مارس ۱۹۹۴ طی آزمایشی، زندگی در زیست‌کره ۲ را آغاز کردند و طی این ماموریت، محیط آن کاملا مسدود شد و پژوهشگران دور از دنیای بیرون در آن زندگی کردند. این سازه شیشهای را دانشگاه آریزونا از سال ۲۰۱۱ به‌عنوان مرکز پژوهشی‌آموزشی در اختیار گرفته است. زیست‌کره ۲ نمایانگر زیست‌بوم‌های زمین است و از هزارو۹۰۰ مترمربع جنگل بارانی، ۸۵۰ مترمربع اقیانوس به همراه آب‌سنگ مرجانی، ۴۵۰ متر مربع‌جنگل حرا، هزارو۳۰۰ متر‌مریع چمنزار ساوانا، هزارو۴۰۰ مترمربع بیابان مه، ۲هزارو۵۰۰ مترمربع زمین کشاورزی و اقامتگاه انسان‌ها تشکیل شده است.
بخشی از داخل زیست‌کره ۲
مرکز خرید جهان
نوامبر سال ۲۰۱۲ خبر راه‌اندازی پروژه‌ای باعنوان مرکز خرید جهان (Mall of the World) در رسانه‌های دنیا منتشر شد که ساخت بزرگترین مرکز خرید جهان را که در واقع شهری گنبدی بود پیش‌بینی می‌کرد که در فضایی بیش‌از ۴میلیون و ۵۰۰هزار مترمربع گسترده می‌شد. این مرکز خرید قرار بود در شهر دبی در امارات متحده عربی ساخته شود.
فاز نخست آن، شامل ۷۴۴هزار مترمربع مناطق خرید و بزرگترین پارک بازی سرپوشیده در جهان با گنبدی که می‌تواند در فصل زمستان باز شود، و مناطقی برای سالن‌های سینما و تئاتر، رویدادهای فرهنگی، گردشگری پزشکی و حدود ۲۰هزار اتاق هتل را پیش‌بینی می‌کند و انتظار می‌رود این مرکز خرید سالانه بتواند پذیرای ۱۸۰میلیون بازدیدکننده باشد. هرچند، بعد از گذشت ۱۲ سال هنوز ساخت آن آغاز نشده و همچنان در حد طرح باقی‌مانده است.
انتهای پیام/
