معرفی یک شاخص بومی برای سنجش اعتماد مردم به حکومت در ایران

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری آنا، اعتماد یکی از مهمترین عناصر پیونددهنده مردم به حاکمیت است. نتایج پژوهش‌ها و پیمایش‌های انجام شده در جهان نشان می‌دهد، اعتماد مردم به حاکمیت در سال‌های اخیر با روند کاهشی مواجه بوده است؛ به طوری که به زعم برخی پژوهشگران، بی اعتمادی به حاکمیت تبدیل به یک بحران جهانی شده است.

از این جهت در سال‌های اخیر مطالعات متعددی با هدف درک بهتر این پدیده و راهبرد‌های مواجهه با آن در جهان انجام شده و این مسئله تبدیل به یکی از اصلی‌ترین مسائل نظام‌های حکمرانی کشور‌های مختلف شده است. اهمیت روزافزون اعتماد به حاکمیت در جهان موجب شده است که دانش‌های نوینی همچون علوم رفتاری و شناختی بیش از پیش به مطالعه این مسئله بپردازند و رویکر دهای جدیدی را برای مواجهه با آن در اختیار سیاستگذاران قرار دهند.

سنجش سطح اعتماد به نحوی که به صورت حداکثری منجر به ارائه بینش‌هایی برای اقدامات عملی سیاستگذاران در راستای ترمیم و ارتقای اعتماد شود، یکی از اهداف اصلی این مطالعات جدید است.

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «اعتماد مردم به حکومت از منظر علوم رفتاری؛ معرفی یک شاخص بومی برای سنجش اعتماد مردم به حکومت در ایران» آورده است که اعتماد زیربنای روابط انسانی و تعاملات نهادی است. اعتماد یک حالت روانی در نظر گرفته‌می‌شود که شامل تمایل به پذیرش آسیب احتمالی بر اساس انتظارات مثبت در مورد نیات یا رفتار‌های دیگری است بدون اینکه نظارت یا کنترلی بر دیگری وجود داشته‌باشد. بی‌اعتمادی سال‌ها به‌عنوان یک سازه مستقل نادیده گرفته می‌شد و در نتیجه اصطلاحاتی مانند اعتماد کم، اعتماد نداشتن و بی‌اعتمادی از هم متمایز نمی‌شدند و عموماً اعتماد نداشتن معادل بی‌اعتمادی در نظر گرفته می‌شد. این درحالی‌است‌که اعتماد و بی‌اعتمادی دو طیف جداگانه دارند که هر یک می‌تواند از زیاد تا کم، متغیر باشد.

بیشتر بخوانید

نتایج نظرسنجی اعتماد مصرف کننده نشان می‌دهد؛

افزایش خوش بینی نسبت به شرایط اقتصاد کلان ایران

این گزارش برای تعریف «اعتماد به حکومت» توضیح می‌دهد که اعتماد به حکومت که در این گزارش مورد استفاده قرار گرفته است، دربردارنده دو نوع از اعتماد است؛ اول «اعتماد نهادی» یعنی اعتماد مردم به سیستم‌ها و نهاد‌های حکومت و دوم «اعتماد سیاسی» یعنی اعتماد مردم به بازیگران حکومتی مثل سیاستمداران و مسئولین. عوامل مؤثر بر کاهش سطح اعتماد را می‌توان در سه دسته کلی خلاصه کرد؛ عوامل فردی شامل ویژگی‌های ذاتی، ویژگی‌های جمعیت‌شناختی، ترجیحات، انتظارات، عوامل اجتماعی شامل ویژگی‌های جامعه، تجربیات اجتماعی قبلی و عوامل نهادی شامل عملکرد و کیفیت حکمرانی، رضایت از خدمات، تصویر و شهرت حکومت. 

این گزارش ادامه می‌دهد که اگرچه در گذشته به گستردگی به مفهوم و اهمیت اعتماد مردم به حکومت در جهان پرداخته شده‌است، اما سنجش آن به‌ویژه در آمار‌های رسمی جهان و همچنین ایران سابقه طولانی ندارد و سنجش‌های قبلی نیز اغلب محدود و ناقص بوده‌اند. در سال‌های اخیر کاهش فزاینده اعتماد به حکومت‌ها و نمایان شدن پیامد‌های آن سبب شده‌است حکومت و دولت‌ها در کشور‌های مختلف انگیزه بیشتری برای اطلاع از وضعیت اعتماد پیدا کنند و به بهره‌برداری از نتایج آنها با هدف جهت‌دهی به سیاست‌های خود، متمایل شوند. 

بیشتر بخوانید

در یک پژوهش واکاوی شد

علت‌ها و زمینه‌های فساد حزبی

این گزارش بیان می‌کند که سنجش سطح اعتماد به حکومت ۴ کاربرد مهم دارد؛ بررسی وضعیت فعلی اعتماد به حکومت، نهاد‌ها و بخش‌های گوناگون آن و نیز حکمرانان، شناسایی تغییرات اعتماد به حکومت در طول زمان، پس از رویداد‌ها و اجرای سیاست‌های مختلف، مقایسه سطح اعتماد به حکومت در گروه‌های مختلف مردم و تشخیص عوامل مسئول کاهش یا افزایش اعتماد در هر زمینه خاص مربوط به حکومت. نتایج به‌دست‌آمده توسط این سنجش‌ها، می‌تواند بینش‌ها و راهبرد‌های کارآمدی جهت اصلاح و بهبود سطح اعتماد مردم به حکومت ارائه کند. 

این گزارش توضیح می‌دهد که اعتماد را می‌توان با چندین روش متفاوت مورد سنجش و ارزیابی قرار داد؛ سنجش مستقیم و خود گزارشی از طریق پیمایش، محبوب‌ترین و پرکاربردترین روش در سطح حکمرانی برای سنجش اعتماد است. شاخص‌های متفاوتی برای سنجش اعتماد در پیمایش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. شاخص‌های سنتی سنجش اعتماد به حکومت نقاط ضعف جدی دارد که همین مورد سبب شده‌است شاخص‌های نوینی که برگرفته از دانش علوم رفتاری و شناختی هستند برای سنجش این پدیده در دنیا ایجاد شوند. 

بیشتر بخوانید

در یک پژوهش واکاوی شد؛

برای رسیدن به مرجعیت رسانه‌ای چه باید کرد؟

این گزارش ادامه می‌دهد که طبق یافته‌های علوم رفتاری، اعتماد شامل مؤلفه‌های مختلفی است که مجموعاً آن را شکل می‌دهند. چارچوب‌های مفهومی متعددی در جهان تا امروز برای تبیین مفهوم اعتماد ایجاد شده‌است که مطابق با آنها شاخص‌های رفتاری سنجش سطح اعتماد متعددی تدوین‌شده‌اند. شاخص‌های رفتاری سنجش اعتماد به حکومت مزایای زیادی به‌همراه دارد. سنجش اعتماد با شاخص رفتاری می‌تواند تصویر کامل‌تر و دقیق‌تری از اعتماد به حکومت و نهاد‌های آن ارائه کند و در نتیجه بینش‌های مفیدی برای طراحی و اجرای سیاست‌های ناظر به ارتقای سطح اعتماد ارائه دهد. 

این گزارش در ادامه بیان می‌کند که برای مفهوم اعتماد به حکومت و براساس جدیدترین یافته‌های علوم رفتاری چارچوب مفهومی شامل ۵ مولفه و ۲۲ متغیر را پیشنهاد داده که به این شرح است؛ ۱. شایستگی؛ توانایی، تخصص، اثربخشی، کارایی، ۲. خیرخواهی؛ نگرانی و اهمیت، منافع، درک داشتن، ۳. درستکاری؛ صداقت، عمل به وعده، فساد، ثبات، یکپارچگی رفتاری، ۴. عدالت؛ برابری، ادراک عدالت توزیعی، ادراک عدالت رویه‌ای (مستقیم)، صدا، احترام، توضیحات و ۵. برقراری ارتباط، شفافیت، شمولیت، پاسخگویی. 

این گزارش در ادامه مطرح می‌کند که علاوه بر بررسی مفهومی مسئله اعتماد به حکومت، مقیاس سنجش اعتماد به حکومت در ایران نیز تدوین شد. ابزار تدوین شده مبتنی بر دانش روز دنیا و در قالب پرسشنامه‌ای با ۲۵ سؤال است که به‌لحاظ ویژگی‌های روان‌سنجی نیز مورد تایید قرار گرفته است. این مقیاس، ابزاری قابل استفاده برای سنجش سطح اعتماد مردم به حکومت و نیز نهاد‌ها و بازیگران مختلف آن است.