رمز و راز نیمه پنهان ماه؛ آنچه نمی‌توانیم ببینیم!

به گزارش خبرگزاری آنا، ماه تنها قمر زمین مکان جذابی است، اما ما در زمین فقط یک طرف آن را می‌بینیم که به «سمت پیدای ماه» (Near side of the Moon) معروف است. این بخش دارای ویژگی‌های بسیاری مانند دشت‌های تاریکی به نام دریاوار (maria) و بلندی‌ها و ارتفاعاتی روشن است که به وسیله تلسکوپ‌های معمول قادر به مشاهده آنها هستیم.

ماه به دور زمین می‌چرخد و هم‌زمان به دور خودش نیز می‌چرخد. این دو حرکت همزمان باعث می‌شود که یک طرف ماه همیشه به سمت زمین باشد و طرف دیگر آن از دید ما پنهان بماند. به این پدیده «چرخش همزمان» یا «هم‌چرخش» می‌گویند. در واقع زمان لازم برای یک دور کامل چرخش ماه به دور زمین تقریباً برابر با زمانی است که ماه بر حول محور خودش می‌چرخد، به همین دلیل ما تنها یک سمت از ماه را مشاهده می‌کنیم.

نیمه پنهان و رازآلود ماه

نیمه پنهان ماه اولین بار در سال 1959 توسط بشر رؤیت شد. فضاپیمای شوروی لونای 3 از آن عکس گرفت. این سفینه بعد از اتمام مأموریت تصویربرداری، به سمت زمین بازگشت و بخشی از تصاویر خود را در ۸ اکتبر به زمین ارسال کرد.

سال‌هاست که دانشمندان نقشه‌هایی را از سمت پنهان ماه بر اساس عکس‌ها و داده‌ها ایجاد کرده‌اند. با این حال، بسیاری از جزئیات ناشناخته باقی مانده است و عملاً هر ماموریت به این بخش از ماه، به کشف رازهای بیشتری در رابطه با آن کمک می‌کند.

با این حال، به دلیل ضعف سیگنال، تنها ۱۷ تصویر با موفقیت دریافت شد و در ۲۲ اکتبر ارتباط با فضاپیما به‌طور کامل قطع شد. سرنوشت دقیق لونا ۳ نامشخص است، اما گفته می‌شود ممکن است در جو زمین سوخته باشد.

تصاویر این فضاپیما منظره ای ناهموار را با دهانه‌های زیاد و تعداد کمی دریاوار نشان می‌داد. دانشمندان از تفاوت ظاهری آن در مقایسه با سمت نزدیک ماه شگفت زده شدند. سمت دور ماه دارای دهانه‌های بیشتر و مناطق مرتفع‌تری است.

این تفاوت‌ها باعث شد که محققان بیشتر به مطالعه‌ سمت تاریک ماه توجه نشان دهند. در سال‌های اخیر، با پیشرفت‌های فناوری، کاوشگرهای بیشتری به سمت ماه ارسال شده تا این قسمت دورافتاده را بهتر بررسی کنند. در سال 2019 چین با فضاپیمای چانگ‌ای-4 موفق به فرود در سمت پنهان ماه شد. این نخستین فرود نرم در این منطقه بود که به دانشمندان اجازه داد تا تحقیقات دقیق‌تری انجام دهند و اطلاعات بیشتری در مورد تاریخچه و ترکیبات سطح ماه کسب کنند.

یافته‌های جدید نشان می‌دهد که ترکیب شیمیایی سمت پنهان ماه با سمت دیگر متفاوت است. در این منطقه، عناصر سنگین‌تر و کمیاب‌تر به چشم می‌خورند. این کشفیات به دانشمندان کمک می‌کند تا نظریه‌های جدیدی در مورد چگونگی تشکیل ماه و تکامل آن ارائه دهند. به طور کلی، سمت پنهان ماه همچنان موضوع جذابی برای تحقیقات علمی است و درک عمیق‌تر آن می‌تواند پرده از رازهای بیشتری درباره تاریخچه منظومه شمسی بردارد.

تفاوت بین دو سمت ماه

یکی از دلایل اصلی تفاوت دو سمت مختلف ماه اثرات متفاوت شهاب‌سنگ‌ها و دنباله‌دارها است. سمت دور ماه به دلیل قرارگیری متفاوت نسبت به زمین، از محافظت گرانشی زمین برخوردار نیست و در نتیجه، تعداد بیشتری برخورد شهاب‌سنگی را تجربه کرده و به همین دلیل، سطح آن مملو از دهانه‌های برخوردی است و مناطق مرتفع بیشتری دارد.

دلیل دیگر این تفاوت این است که سمت نزدیک ماه، فعالیت‌های آتشفشانی بیشتری را تجربه می‌کند و به همین علت، دریاوارهای صاف و تاریک بیشتری در آنجا به وجود آمده است. در سمت پنهان ماه، فعالیت آتشفشانی کمتری صورت گرفته و در نتیجه، سطح آنجا ناهموارتر و پرچال‌وگودال‌تر است.

محققان بر این باورند که شکل امروزی ماه همچنین تحت الشعاع برخوردی است که میلیاردها سال پیش با زمین داشت. این برخورد مدار ماه را به وجود آورد و سطح آن را شکل داد. با این حال، ویژگی‌های طرف پنهان ماه سؤالاتی را در مورد تاریخچه این قمر دوست داشتنی ایجاد می‌کند.

اکتشاف قسمت پنهان ماه از این جهت شاید ایده‌آل است که  هیچ آلودگی نوری از طرف زمین وجود ندارد و برخی از آژانس‌های فضایی ماموریت‌هایی را برای رصد بهتر آن برنامه ریزی کرده‌اند. برخی از سازمان‌های فضایی همچنین قصد دارند ایستگاه‌های تحقیقاتی را در آنجا راه اندازی کنند که می‌تواند منجر به اکتشافات جدیدی در ماه شود.

سال‌هاست که دانشمندان نقشه‌هایی را از سمت پنهان ماه بر اساس عکس‌ها و داده‌ها ایجاد کرده‌اند. با این حال، بسیاری از جزئیات ناشناخته باقی مانده است و عملاً با هر ماموریت به این بخش از ماه به کشف رازهای بیشتری در رابطه با آن کمک می‌کند.

سمت پنهان ماه دارای چشم انداز منحصر به فرد و تاریخی اسرارآمیز است. با کاوش بیشتر، به درک این قسمت پنهان همسایه آسمانی خود نزدیکتر می‌شویم. هر کشف ما را یک قدم جلوتر در کشف اسرار ماه می‌برد.