آیا سلول‌های بنیادی در ایجاد جهش‌های سرطانی نقش دارند؟

به گزارش گروه سلامت خبرگزاری آنا، بیش از ۵۰ سال قبل که اولین سلول‌های بنیادی خون‌سازی به افراد مبتلا به سرطان‌های خونی پیوند شد، محققان همواره نسبت به احتمال ایجاد جهش‌های سرطان‌زا کنجکاو بودند. اخیرا مطالعه منحصر به فرد بر روی دریافت کنندگان و اهدا کنندگان این سلول‌ها که که دارای عمر طولانی‌تری بوده‌اند نشان داده است که دریافت کنندگان سلول‌های بنیاد به نظر نمی‌رسد که ریسک بیشتری برای چنین جهش‌هایی داشته باشند.

سلول‌های بنیادی خون‌ساز یا «هماتوپوئیتیک»، سلول‌های پیش‌سازی هستند که در مغز استخوان زندگی می‌کنند و به انواع مختلف سلول‌های خونی تبدیل می‌شوند. این سلول‌ها برای درمان صد‌ها هزار نفر مبتلا به سرطان‌های خونی و بیماری‌های مغز استخوان مورد استفاده قرار گرفته‌اند. پیوند هم شامل تخلیه کل ذخایر سلول‌های بنیادی خون فرد و جایگزینی آنها با سلول‌های یک اهداکننده سالم است. اما محققان مدت‌ها نگران بودند که قرار دادن این سلول‌ها تحت چنین فشاری ممکن است خطر ابتلا به جهش سرطان را افزایش دهد. با این حال در موارد نادر، حدود یک در هر یک هزار پیوند، سلول‌های اهداکننده در دریافت‌کنندگان به یک سرطان تبدیل می‌شوند.

آخرین مطالعه‌ای که این هفته در نشریه Science Translational Medicine منتشر شد، به بررسی جهش در ژن‌های خاصی پرداخت که با سرطان مرتبط هستند. تصور می‌شد که این جهش‌ها می‌توانند به سلول‌های هماتوپوئیتیک در دریافت‌کنندگان پیوند، امکان رشد داده و به آنها اجازه دهند به سرعت تقسیم و تکثیر شوند و با بالا رفتن سن دریافت‌کننده، در نهایت به لوسمی تبدیل شوند.

از اواخر دهه ۱۹۶۰ برخی از اولین پیوند‌ها در مرکز سرطان فرد هاچینسون انجام شد. در سال ۲۰۱۷، ماسومی اودا اوشیما، پژوهشگر بالینی که به مطالعه پیری پس از پیوند در مرکز سرطان فرد هاچینسون در سیاتل، واشنگتن می‌پردازد، به همراهی همکارانش تصمیم گرفتند تا با دریافت‌کنندگان این پیوند‌ها و اهداکنندگان آنها تماس برقرار کرده و پس از جمع آوری نمونه‌های خون آنها، نحوه پیری سلول‌ها را مقایسه کنند.
تیم محقق از ۳۲ فرد (۱۶ جفت اهداکننده-دریافت‌کننده) که پیوند‌های خود را بین ۷ تا ۴۶ سال قبل دریافت کرده بودند، نمونه‌های خونی دریافت کرد. آنها از یک تکنیک بسیار حساس برای توالی‌یابی ژن‌هایی استفاده کردند که به جهش‌های مرتبط با سرطان‌های مغز استخوان دچار شده بودند.

تیم محقق، سلول‌هایی با جهش در تمام اهداکنندگان سالم پیدا کرد، حتی در کسانی که تنها ۱۲ سال سن داشتند. هر چه اهداکننده پیرتر بود، جهش‌ها در خون آنها وجود داشت، اما در کل، فراوانی آنها پایین باقی ماند.

پژوهشگران سپس الگو‌های جهش را در ۱۱ جفت اهداکننده-دریافت‌کننده مقایسه کردند که برای آنها امکان دسترسی به نمونه‌های خون اهداکننده‌ها از زمان پیوند وجود داشت. آنها الگو‌های جهش مشابهی را در هر دو گروه یافتند. به طور متوسط، جهش‌ها با نرخ ۲ درصد در سال در اهداکنندگان و ۲.۶ در سال در دریافت‌کنندگان رخ می‌داد. اسپنسر چپمن می‌گوید: «به طرز شگفت‌انگیزی، واقعاً تعداد بسیار کمی جهش جدید در سلول‌های بنیادی ناشی از فرآیند پیوند وجود دارد.» این نشان می‌دهد که سلول‌های دریافت‌کنندگان پیوند با نرخ مشابهی نسبت به سلول‌های اهداکنندگان خود پیر می‌شوند و آنها خطر افزایش یافته‌ای برای ابتلا به جهش‌هایی که ممکن است آنها را مستعد سرطان‌های خونی کند، ندارند.

به گفته اوشیما، این واقعیت که جهش‌ها پس از پیوند برای مدت طولانی پایدار باقی می‌مانند نشان می‌دهد که توانایی بازسازی سیستم هماتوپوئیتیک واقعاً عمیق است.

بیشتر بخوانید

در گزارش آنا بخوانید؛

علم پزشکی در خدمت توسعه سلول‌های بنیادی؛ از درمان سرطان تا بررسی روش‌های پیوند

رودریگز فراتی‌چلی می‌گوید که اگرچه نتایج دلگرم‌کننده هستند، اما بر اساس تعداد کمی از افراد به دست آمده‌اند که این موضوع نتیجه‌گیری‌های کلی را دشوار می‌کند.

اسپنسر چپمن در یک مطالعه جداگانه از جفت‌های اهداکننده-دریافت‌کننده نتایج مشابهی را مشاهده کرد که به عنوان پیش‌نویس آنلاین در آوریل ۲۰۲۳ منتشر شده است. مطالعه او شامل ۱۰ دریافت‌کننده پیوند بود که سلول‌های هماتوپوئیتیک را از خواهر و برادر‌های خود بین ۹ تا ۳۱ سال قبل دریافت کرده بودند. اما آنها فقط به دنبال تغییرات در ژن‌های خاص مرتبط با سرطان نبودند، بلکه سلول‌های هماتوپوئیتیک را در ظرفی استخراج و رشد دادند و ژنوم‌های کامل سلول‌های فردی را توالی‌یابی کردند. به‌طور متوسط، آنها دریافتند که دریافت‌کنندگان تنها کمی بیشتر از اهداکنندگان خود جهش دارند، که معادل با ۱.۵ سال پیری طبیعی است این نتیجه‌ای مشابه با یافته‌های اودا اوشیما بود.

زمانی که او و همکارانش به‌طور خاص به جهش‌هایی که به سلول‌ها رشد مزیتی دادند، این امر را مشاهده کردند، سلول‌هایی که فقط یکی از این جهش‌ها را داشتند در سطوح مشابهی در دریافت‌کنندگان و اهداکنندگان یافت شدند. اما سلول‌هایی که دو یا بیشتر از این جهش‌های مزیتی را داشتند، در دریافت‌کنندگان بیشتر از اهداکنندگان وجود داشتند. این نتیجه می‌تواند توضیح دهد که چرا در موارد نادر، سلول‌های پیوندی می‌توانند به تومور‌ها تبدیل شوند. اما اسپنسر چپمن می‌گوید برای درک بهتر پیامد‌های این فرآیند‌های پیری، از نظر خطر سرطان و عملکرد ایمنی، به کار بیشتری نیاز است؛ هر دو مطالعه می‌توانند برای افرادی که پیوند سلول‌های بنیادی و درمان‌های ژنی مبتنی بر خون برای درمان بیماری دریافت می‌کنند، پیامد‌هایی داشته باشد. این نوع درمان‌ها بیشتر «به جریان اصلی» وارد شده و به کودکانی داده می‌شود که باید برای بقیه عمر خود به سلول‌های پیوندی تکیه کنند.

منبع: نیچر